Skinfaxi - 01.05.1923, Blaðsíða 5

SKINFAXI
5
Fundargerðin lesin upp og samþykt.
Fundi slitið.
Hafsteinn Pét/a sson.
Hitmar Á. Frímamisson. Jón Einarsson.
Kristinn Bjarnason, Bjarni Gestsson.
Páll Kristjánsson. Sigurgeir Björnsson.
B. Ó. F rímannsson.
Innsæi og undirvitund.
Hvað er innsæi? Þeir eru óteljandi, er-
fiðleikarnir, sem liafa af því risið, að þjóð-
irnar báru ekki giftu til að mæla á eina
og sömu tungu. Væri nokkur fótur fyrir
frásögunni um Babelturn, þá mætti með
sanni segja, að smíð hans hefði verið eitt-
hvert mesta óhappaverk, er unnið hefir
verið með guðum og mönnum. En sagan
er að öllunt líkum skáldskapur og ekki
annað. Munum vér því geta sparað oss
að kasta steinum að þessum frægu húsa-
smíðum fornaldar, þótt heilög ritning segi,
að þeir hafi ráðist í að reisa þennan him-
inháa turn. Og það er henni að kenna,
að vér sjáum hilla undir hann sem ævar-
andi minnismerki mannlegrar fífldirfsku
lengst inn í endurminninga þoku þjóðanna.
Ættjarðarást og þjóðrækni knýja hverja
þjóð að kalla má, til þess að halda dauða-
halda í tungu sína. Fyrir því munu erfið-
Ieikarnir naumast líða undir lok í fyrir-
siáanlegri framtíð, þrátt fyri aukið tnngu-
málanám með flestum þjóðum.
En það er ekki nóg að læra nokkurn
veginn frantburð flestra orða í þeirri tungu
eða tungum, er vér reynum að nema né
hina algengu merkingu, þeirra. Merking
orða stendur ekki í stað fremur en annað
hér í heimi. Hún getur breyzt á mjög
skömmum tíma. Þess er og dæmi, að sama
orðið hefir mismunandi merkingu, á einu
og sama tímabili. Er það sérstaklega, þegar
þeir menn nota það, er fylgja sundurleitum
hugar — eða heimspekistefnum. Mun
þeim orðum hættast við að hafa breyti-
lega merkingu, er eiga að tákna hugmynd,
sem er ekki vinnandi vegur að leggja á
vogarskálir jarðfastar þekkingar.
Slíkt orð er erlenda orðið intuition.
Hefir það verið þýtt sem »innsæi« á ís
lenzku, eða innsæiseðli, eftir því sem á
hefir staðið.
Sagt er að orðið »intuition« hafi verið
mikið notað,, meðan skólaspekin sat að
völdum. Maður sá er leiddi hugmyndina
um innsæisgáfu til öndvegis, var munkur
einn, Hét hann Tómas Aquinas. Var hann
uppi á þrettándu öld. Hann var talinn ein-
hver hinn frægasti guðfræðiugur sinnar ald.
ar. »Innsæið er«, sögðu skólaspekingar,
»hin 'guðdómlega þekking, sem mannsál-
unni er opinberuð«.
En innsæið hefr þó ekki verið skilgreint
á einn og sama veg með heimspekingum
síðast liðinnar aldar. Er sem enskir heim-
spekingar hafi viljað skoða það sem af-
spreng skynsamlegrar ályktunar, er gefur
ímyndunarafli ekki ofslakan tauminn. En
þýskir heimspekingar hafa viljað samkenna
innsæisgáfuna frjósömu ímyndunarafli. Satt
að segja er til lítils að elta hér ólar við
hinar sundurleitu skilgreiningar heimspek-
inga í ekki lengra erindi en þessu er ætl-
að að verða.
Skulum við því virða fyrir oss innsæis-
gáfuna, eins og hún horfir við frá sjónar-
miði austræna eða guðspekilegra fræða.
Brýn skylda. Ýmsir fræðimenn hafa bor-
ið guðspekinemendum það á brýn, að þeir
flaggi oft með fræðiorðum, án þess að
skilja þau; og það sem verra er: án þess
að gera sér far um að reyna að skilja þau.
Skulum vér vona að ásökun þessi sé ekki
allskostar rétt. Þó má búast við, að guð-
spekinemendur séu eins og aðrir fræði-
menn um það, að þeir grípi til einstaka
orða, sem hæpið er, hvort þeir skilji eins
ve! og æskilegt væri. Ef bregða mætti
þeim um þessa yfirsjón, þá geri eg ráð
fyrir því, að þeim mundi reynast það létt