Skinfaxi - 01.05.1923, Blaðsíða 6

6
SKINFAXI
verk og löðurmannlegt, að koma fram
með viðlíka gagnsök á hendur ásakendum
sínum. En hvað sem því líður, þá er það
skylda vor að gera oss far um að skilja
sem ítarlegast, hvað vér eigum við, þegar
vér notum orð, er eiga að tákna eitthvað
háfleygt eða óvanalegt. Vér getum annars
átt á hættu að magna hjátrú meðal sam-
bræðra vorra, í stað þess að fá veitt þeim
þá fræðslu, er leiðir þá eitthvað í ljósátt-
ina.
Vér megum ekki gleyma því, að hver
sú trú er oftrú, er styðst ekki við eða
stendur á grundvelli skynsamlegra álykt-
ana. Er þó ekki þar með sagt, að hún
þurfi að vera allskostar röng. Vel getur
það verið, að trúmaðurinn, sem er haldinn
einhverri oftrú, hafi alveg rétt fyrir sér.
En það er ekki honum að þakka, heldur
hinum, sem er höfundur trúar hans, hver
sem hún er. Því er eins farið um trúna
og bréfpeningana. Hún verður ekki síður
en þeir að vera innleysanleg. þeir verða
að vera innleysanlegir gulli, en hún skýr-
um rökum og skynsamlegum. Trúmaður-
inn getur annars átt á hættu að verða
andlega gjaldþrota, er minst vonum varir;
— hann getur ekki fært fram skynsamleg
rök fyrir trú sinni. Er þá auðsætt, að hún
er honum oftrú eða hjátrú. Má þó vel
vera, að hún sé sannleikanum samkvæm.
Þess eru mörg dæmin, er sýna, að alþýðu-
trú, er talin hefir verið hjátrú ein og hind-
urvitni, hefir haft miklu meira sanleiks-
gildi í sér fólgið en hinar og þessar fræði
kenningar, sem fjöldi manna hyggur hvíla
á grundvelli vísindanna.
Skiigreiningin. Hvernig skilgreinið þér
innsæigáfu ? Ef eg bæri þessa spurningu
upp fyrir yður, þá geri eg ráð fyrir því,
að flest yðar yrðuð fljót til svars. Og þér
munduð segja: »Innsæi er skynjun þess
eðlisþáttar, er dulræn fræði nefna eining-
areðli mannsins; er sá eðlisþáttur manna
nefndur »Búddhi« í Austurlöndum.
Skulum vér nú ímynda oss, að einhver
meiri háttar guðspekinemandi væri hér
kominn. Mundi hann að öllum líkindum,
hafa lítið eða ekkert út á þetta svar að
setja. Og vér gætum ennfremur sagt, að
innsæisgáfan sé í raun og veru andleg
dómgreind, eða sannleiksskynjun. Þannig
hafa ýmsir skilgreint hana. En hér er nokk-
ur galli á gjöf Njarðar. Skilgreining vor
getur verið afbragð, jafnvel þótt þekkingu
vorri á þeim hlutum, sem vér erum að
skilgreina, sé að einhverju leyti ábótavant.
Það þarf ekki mikinn mann, til þess að
koma fram með rétta skilgreining. Er mér
nær að segja, að það þurfi ekki mann til
þess. Það geta bæði »grammofónar« og
páfagaukar gert. Vér getum komið fram
með skilgreiningar, sem vér höfum séð í
bókum, eða aðrir liafa sagt oss, og verið
alveg eins fávísir eftir sem áður.
Einstök dæmi. En nú skulum vér enn-
fremur ímynda oss, að guðspekinemandinn
héldi hér eins konar próf, til þess'að ganga
úr skugga um. hvernig vér værum að oss
í guðspekilegum fræðum. Og nú vildi
hann vita, hvað vér vissum um innsæið.
Hann mundi ekki gera sig ánægðan með
það eitt að heyra skilgreininguna, ef hann
vildi á annað borð grenslast eftir því,
hvern skilning vér hefðum öðlast á því.
Myndi hann þá benda oss á einstök dæmi,
sem vafi gæti leikið á, hvort þar væri um
innsæi eða skyndihvöt (impuls) að ræða.
Gerum ráð fyrir því, að hann sneri sér
að einhverjum yðar og segði: »Þér datt í
hug að skrifa vini þínum bréf um daginn.
Og á sömu stundu hafðir þú bréfsefnið
alt i huganum. Þurftir þú engu verulegu
við að bæta, er þú fórst að skrifa. En
segðu mér eitt: Hyggur þú, að hér hafi
verið um innsæi að ræða eða að eins
skyndihvöt?»
Eg veit ekki, hverju þér munduð svara.
Eg fyrir mitt leyti mundi ekki hika við
að segja, að hér hlyti að vera um skyndi-
hvöt að ræða og að engu innsæi geti ver-
ið til að dreifa.