Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1953, Blaðsíða 5

hans, svo at þat vissi til sanns, at af honum
væri ok eigi af öðrum hvölum, þá væri þat ör-
uggast til allra lækninga ok á móti öllum þeim
sóttum, er menn fá“.
Hinn er hafgufa, og mun þar átt við bláhval-
inn. Um hann segir höfundur: „Einn fiskur er
enn ótaldur, er mér vex heldr í augu frá at
segja fyrir sakir vaxtar hans; því þat man
flestum ótrúlegt þykja. Eigi kann ek skilvís-
lega frá lengd hans at segja með álnatali, því
at þeim sinnum er hann hefir birzt fyrir mönn-
um, þá hefir hann landi sýnst líkari en fiski“.
Segir höfundur, að tæpast muni vera í höfun-
um nema tveir svona stórir fiskar til og eng-
inn getnaður þeirra í milli. Hvernig hann nær
mat sínum, lýsir höfundur á þennan hátt:
„Þegar hann skal eta, þá gefur hann mikinn
ropa upp úr hálsi sér, ok fylgir þeim ropa grör
mikit ok áta, svo at alskyns fiskar, þeir er í
nauð verða staddir, þá fara þangat ok samnast
til bæði stórir ok smáir, ok hyggja at sér
skuli aflast þar matur ok góð atvinna. En sá
hinn mikli fiskur lætur standa munn sinn op-
inn meðan, ok er þat hlið ekki, en sund nokkvot
eða fjörður, ok kunnu ekki fiskarnir varast þat
ok renna inn með fjölda sínum. En þegar er
kviður hans er fullur ok munnur, þá lýkur hann
saman munn sinn ok hefir þá alla veidda ok
innbyrgða, er áður girntust þangat, at leita sér
til matfanga“.
Það sem nútímamaðurinn strax rekur augun
í og staldrar við, er hann les framanskráðar
lýsingar á hvölunum, er flokkun þeirra meö
fiskum. Hvort sem höfundurinn nefnir smá-
hveli eður stór, heita þau einu nafni fiskar. Nú
vitum við, að hvalurinn er spendýr með heitu
blóði, sem andar með lungum, fæðir unga, sem
venjulega nefnast kálfar og er móðurmjólkin
fæða þeirra fyrstu tvö árin og máske lengur.
Og við vitum miklu meira um líf og lifnaðar-
háttu þessara lagardýra, en sum þeirra eru
stærstu og þyngstu spendýrin hér í heimi.
Hvalveiðin hefir verið stunduð a. m. k. í rúm
þúsund ár og venjulega af mikilli grimmd og
óforsjálni hvað dráp dýranna snertir, en fjöldi
hvalveiðimanna hafa lagt sig sérstaklega fram
til þess að rannsaka og kynnast eftir hvaða
leiðum hvalirnir fara í höfunum, á hverju þeir
lifa, hvar þá sé helzt að hitta o. s. frv., og hafa
þeir gert þetta bæði af forvitni og til þess að
auka og auðvelda veiðina. Eigum við þeim
mikið að þakka það, hvað nú vitum við um þessi
merkilegu og mönnum nytsömu lagardýr, og á
þessari öld hefir fjöldi líffræðinga og náttúru-
fræðinga slegizt í hópinn að rannsaka byggingu
hvala og lifnaðarháttu. í Noregi (Oslo) er kom-
in upp sérstök stofnun eingöngu til hvalrann-
sókna og bæði árin 1946 og 1947 gerðu Eng-
lendingar út vísindalegan leiðangur þangað,
sem mest er af hval í Suðurhöfum, til þess að
rannsaka lifnaðarháttu hans og þróunarsögu.
Hafa m. a. rannsóknir þessar, sem reknar
hafa verið af merkum líffræðingum með hinni
mestu nákvæmni og dugnaði, leitt í ljós að þessi
risadýr voru upphaflega lítil, geltandi rándýr,
sem læddust á hinum fornsögulegu strandlengj-
um Norður-Afríku meðfram horfnum úthöf-
um.
Eru liðnar milljónir ára frá því að þetta var
og frá því að dýr þessi fluttu sig af strönd-
inni og út í sjóinn,, og þá varð umbreytingin.
Fæturnir urðu óþarfir. Breyttust framfæturn-
ir í bægsli, en afturfætur í sporð, sem er að
því leyti frábrugðinn hinum lóðrétta fisksporði,
að hann er láréttur. Hinn loðni feldur, sem
veitti mótstöðu í vatninu, hvarf, en í staðinn
varð húðin snoðin, gljáandi og glerhál og búk-
urinn sérstaklega lagaður til þess að smjúga
vatnið.
Tanngarður rándýrsins gjörbreyttist. Hjá
tannhvölunum verða tennurnar að vísu kyrrar,
en í algerlega breyttri mynd, en hjá skíðishvöl-
unum urðu þær að svonefndum skíðum, þ. e.
hornkenndum tjöldum eða spjöldum, er hanga
í munninum og notast sem símatæki. Hjá búr-
hvelinu varð breytingin sérstæð, þannig að í
neðri skoltinum aðeins eru tennur, en í efri
skolti holur, sem eru mátulegar við tennurnar
og ganga tennurnar upp í þessar holur þegar
munnurinn lokast. Auk þess týndist hjá þeim
hægra nefbein, sem veldur því, að nasholan eða
öndunarpípan er aðeins vinstra megin. Þá er
vinstra augað minna en hægra, og þetta hafa
hvalveiðimenn fyrir löngu athugað og reyna
því ætíð að komast vinstra megin að búrhvel-
inu. Þá hafa hvalirnir týnt því skilningarviti,
sem nefnist ilmur eða lykt.
Vísindamennirnir hafa aðallega lagt stund
á að rannsaka stórhvelin, svo sem bláhvalinn,
steypireiðina og Grænlandshvalinn. Hver þess-
ara risa er um 150 smálestir að þyngd. Þyrfti
úr mannheimi 2000 fullorðna menn til þess að
jafna vogarskálarnar og úr dýraríkinu á landi
annað hvort 35 fíla eða 250 væna uxa. Aðeins
dýr, sem lifir í sjónum, getur orðið svona stórt
og þungt. Ef bláhvalur strandar, þá kafnar
hann undir þunga sínum. Nýborinn bláhvals-
kálfur vegur 2000 kg. og er um 7 metra lang-
ur. Og vel mjólkar kýrin kálfinum, sem þyngist
um 21 smálest (21000 kg.) á 7 mánuðum og
lengist um 9 metra. Þar eð kálfurinn nærist
eingöngu á mjólkinni á þessu tímabili, hefir
VÍKINGUR
131