Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.1959, Blaðsíða 7

þunga sínum af þvagi á sama
tíma. Venjuleg framleiðsla er þó
mildu minni.
Annar aðalmunur er sá, að
saltkirtillinn starfar aðeins öðru
hvoru, þ. e. þegar þörf er á að
hreinsa salt úr blóðinu. Nýrun
gefa hinsvegar stöðugt frá sér
vökva, en misjafnlega ört.
starfsemi saltkirtilsins fer eftir
saltmagni blóðsins. Ef salt-
blöndu er sprautað inn í blóð
fuglsins, fer kirtillinn að gefa
frá sér vökva. Þetta bendir til
þess, að miðstöð, sennilega í heil-
anum, gefi gætur að styrkleika
saltsins í blóðinu. Kirtillinn
svarar áhrifum frá taugagrein
andlitsins, ef hún er örvuð með
rafstraum fer kirtillinn þegar að
gefa frá sér vökva.
Þó gerð og störf saltkirtilsins
sé í aðalatriðum eins hjá öllum
sjófuglum, þá er staðsetning
hans breytileg. Á máfum og öðr-
u,m fuglum er hann efst í höfð-
inu, fyrir ofan augnatóftirnar.
Á skörfum og hafsúlum er hann
fyrir neðan augun, milli þeirra
og nefganganna, en hvort sem
er, þá opnast kirtillinn inn í nef-
göngin. Hinn salti vökvi rennur
út um nasaopin á flestum teg-
undum og drýpur niður frá nef-
broddinum. Nokkur athyglisvei’ð
frávik eru þó frá þessari aðal-
reglu. Á pelikönum eru tvær
grópir í hinu langa yfirnefi, þær
leiða vökvann fram að nefbroddi.
Annars gæti vökvinn komist nið-
ur í undirnefið og þaðan niður
í maga. Á skörfum og hafsúlum
eru nasaopin óvirk og þakin húð.
Vökvinn rennur út um innri
nasaop í munnþakinu og þaðan
að nefbroddi.
Á stormfuglinum er athyglis-
verður útbúnaður til þess gerður
áð fuglinn geti losað sig við salt-
vökvann á hagkvæman hátt.
Nasaopin eru framlengd ,með
tveimur stuttum pípum, sem
liggja ofan á nefinu. Þegar salt-
kirtillinn starfar skýtur fuglinn
smávökvadropum út um pípurn-
ar. Þessi tilhögun varpar nokkru
ljósi á lifnaðarhætti fuglsins og
hæfni hans til að laga sig eftir
þeim. Fuglinn hefst við út á
VÍKINGUR
hafi mánuðum saman, en setst
sjaldan á sjóinn til að hvila sig.
Líklegt er, að loftstraumur á
hinu stöðuga flugi, myndi tefja
útferð vökvans úr nösunum,
kæmi ekki vatnsbyssustarf pípn-
anna til.
Rannsóknir okkar til þessa
hafa sýnt, að saltkirtill er í þess-
um fuglategundum: Fiskimáf,
svartbaks-máf, kríu, Litla-Blá-
hegra, svartskreið, (black-
skimmer), teistu, Lousíana-
hegra, skarfi, brúna-pelíkana,
hafsúlu, stormfugli, albatrossa,
æðarfugli og Humboldt-mörgæs.
Þessar fuglategundir frá svæð-
um víðsvegar á hnettinum aru af
mörgum aðaltegundum sjófugla.
Lítill vafi er því á að þetta
merkilega líffæri gerir öllum sjó-
fuglum fært að losna við saltið
í sjónum, sem þeir drekka og að
þeir þurfa ekki á fersku vatni
að halda.
Fundur saltkirtilsins í sjó-
fuglum, varð til þess að við hóf-
um leit að sambærilegu líffæri
í öðrum sjódýrum sem anda að
sér lofti. í Ævintýrum Lísu í
TJndralandi grætur gerviskjald-
bakan sáran vegna þess, að hún
er ekki skjaldbaka í raun og
veru. Raunverulegar skjaldbök-
ur, að minnsta kosti sjóskjald-
bökur, gráta líka á sinn hátt.
A. F. Carr, frægur franskur sér-
fræðingur u,m allt, sem snertir
sjóskjaldbökur, segir skemmti-
lega sögu af Kyrrahafs Ridley
skjaldböku. sem kom í land til
að verpa. Hún byrjaði þegar að
úthella miklu af tárum. Þegar
hún var búin að grafa hreiðrið,
streymdu tárin jafnt og þétt.
Þegar hún fór að verpa, voru
augu hennar lokuð og límd yfir
með tárvotum sandi. Áhrifin
voru mjög dapurleg. Carr tekur
skýrt fram, að tárin hafi ekki
verið til að þvo sand úr augun-
um. Ekki kemur til mála, að
gráturinn sé af þrautum sam-
fara varpinu,
Við höfum komist að því. að
tár sjóskjaldbökunnar koma frá
kirtli, sem er bak við augun. Tár
hennar eru að mestu úr sömu
efnum og saltkirtilvökvi sjófugl-
anna. Þannig virðist meira en
sennilegt, að grátur skjaldbök-
unnar sé gerður til þess að losna
Vökvanum sem sallkirtillinn framleiðir blæs stormfuglinn út um pípur
ofan á nefinu. Fuglinn er á stöðugu flugi og hefur þróað með sér „vatns-
byssu" til að losna við vökvann.
191