Náttúrufræðingurinn - 1931, Blaðsíða 10

24
NÁTTÚRUFR.
girt fyrir það, að fiskarnir komist upp í vatnsborðið, fara þeir
að verða ókyrrir í vatninu, og synda með ákefð fram og aftur,
eins og eitthvað ami að þeim, og eftir stundarfjórðung láta
þeir lífið. Dauðaorsökin er án efa súrefnisskortur eða lcöfnun.
— Mun mörgum finnast ]mð undarlegt, að fiskur skuli geta
látið lífið á ]>ann hátt í frumheimkynni sínu, vatninu eða sjón-
um. Sé skriðfiskur tekinn úr vatninu, lagður í skál og búið um
hann í röku grasi, getur hann lifað þar 5—6 daga. Af þessu
má ráða, hve mikilsverð loftöndunin er fiskinum. Allmargir
fleiri fiskar eru til, sem notfæra sér venjulegt andrúmsloft til
öndunar, t. d. lungnafiskar (Dipnoi), klifurfiskar (Perioph-
thalmus) o. fl. Mun Náttúrufræðingurinn ef til vill segja frá
sumum þeirra síðar.
Slík dýr sem þessi, eru nokkurskonar tengiliðir milli þeirra
hluta dýraríkisins, sem lifa á landi og í legi. — Sú var tíðin,
á Fornöld jarðarinnar, að engin hryggdýr voru til, nema þau,
sem lifðu í sjó eða vötnum (fiskarnir). En lífið er framsækið,
og hefir í sér falda hvöt til framþróunar og beinir fulltrúum
sínum til meiri og víðtækari sigui'vinninga á jörðinni. — Þessir
elztu fulltrúar hryggdýranna létu sér ekki nægja hafið og
vötnin til yfirráða. Þurrlendi jai'ðarinnar, þar sem sólin skein
skærast, voru víðlend, fögur og lokkandi í þá daga, ekki síð-
ur en nú á dögum. Fiskarnir leituðu upp í fjönxna, sáu dýrð-
ina á landi, ónumið víðlendi handa ættstofni sínum. Dulin hvöt
beindi þeim til þurrlendanna og víðtækai'i yfii'ráða á jöi'ðinni.
Lagarfiskai'nir voru í þá daga þroskuðustu og færustu dýr
jarðarinnar til að bjarga sér og kjósa sér fæðu í hafi og vötn-
um. Til landgöngu þurfti hryggdýraríkið að geta teflt fram liði
með sérstökum líffærum eða tækjum, er sniðin væru eftir þeim
lífsskilyrðum, er ríktu á landi. — Þá skópust lungnafiskar, er gátu
notað sér loftið til öndunar, þegar Jxurrkatíð stóð yfir, og tjarn-
irnar þornuðu, er þeir lifðu í. Þar næstu kom salmandrar eða
froskdýr til sögunnar, seint á Fornöldinni. Eins og froskdýrin nú
á dögum, voru þau að líkindum lagardýr í æsku, er höfðu ein-
vörðungu sundtæki og tálkn til öndunar. En með aldi'inum hafa
þau fengið lungu til öndunar og fætur til hreyfinga á landi. Af
]>essum flokki lifðu margar tegundir síðla á Fornöldinni, og sum-
ar stórvaxnir sem krókódílar. Þá mátti segja, að hryggdýrin
hefði stofnað sérríki á landi, og þar áttu ]xau nýtt og mikið fram-
]>róunarskeið fyrir höndum, bæði á Miðöldinni og Nýöldinni.
G. G. B.