Náttúrufræðingurinn - 1962, Page 34

176
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Bílalestin ekur austur Suðurlandsveginn og staðnæmist ekki fyrr
en komið er að Ölfusá. Þar er öllum skipað lir bílunum og nú
upphefst alvara lífsins, lærdómurinn, á miðri Ölfusárbrú. Guð-
mundur Kjartansson messar, og það af ærnu tilefni. Fyrir fótum
okkar liggur sem sé einn stærsti braunstraumur jarðarinnar, ef til
vill sá allra lengsti, Þjórsárhraun. Nú rek ég frásögn Guðmundar
sem mest ég má og nota jafnframt skrifaðar heimildir, sem hann
hefur látið í té af miklu örlæti.
Á miðri Ölfusárbrú förum við inn yfir norðvesturjaðar Þjórsár-
hrauns. Hvítá og Olfusá fylgja þessum hraunjaðri að kalla alla leið
frá Hestfjalli til Ölfusáróss. Undir brúnni er um hálfur árbotninn
að suðaustanverðu úr þessu hrauni, en fast með jaðri þess hefur
áin grafið sér djúpan og krappan ál. Tæpt á brún hans stóðu til
skamms tíma tveir liraundrangar hátt upp úr vatninu, skanrmt
fyrir ofan brúna, en nú er aðeins annar eftir. Neðri drangurinn
hrundi í vatnavöxtum með ísruðningi 8. febrúar 1960.
Bergið í Þjórsárhrauninu er dökkgrátt og alsett stórum, hvítum
dílum úr feldspati. Á því þekkist það vel. Stærð dílanna bendir
til að þeir hafi storknað fyrst og vaxið í góðu næði, á undan hraun-
kvikunni umhverfis, sem þeir flutu í.
Nú ökum við um Flóann, grænasta og votasta hérað landsins.
Einhver l'urðar sig á því, að á hinu nýja jarðfræðikorti er hann
merktur sem hraun, með sama litnum og hraunin í Selvogi og á
Reykjanesskaga. En það verður víst svo að vera. Alla leiðina rnilli
Ölfusár og Þjórsár liggur þjóðvegurinn á Þjórsárhrauni, að undan-
skildum fáeinum lríllengdum Iijá Skeggjastöðum. Hraunið er mar-
flatt og víðast þakið þykkum mýrarjarðvegi. En öll holtin, sem rísa
upp af þessari flatneskju, eru eyjar umflotnar hrauni og standa
bæir á flestum þeirra.
Þjórsárhraun hefur runnið í sjó fram, þar sem nú standa Eyrar-
bakki og Stokkseyri. Þar hefur myndazt um 50 rnetra liá hraun-
brún úti í sjónum, þar sem hraunið hefur staðnæmzt.
Við Þjórsárbrú er farið úr bílunum og gengið niður að ánni.
í vesturbakka Þjórsár er skoðaður þverskurður og undirlag Þjórs-
árhraunsins. Þar livílir hraunið víðast á sandsteini og völubergi,
sem virðist hvorttveggja forn og nokkuð hörðnuð áreyri. En á
nokkurra metra kafla, fast neðan við brúna, liggur þunnt jnólag
(30 cm) undir hrauninu og sprettur upp lind á mótum hrauns og