Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 26

kvartera jarðlagastaflann líka. Á 3.
mynd eru sprungusveimarnir, sem hér
hefur verið rætt um, sýndir og hvernig
þeir liggja með tilliti til grágrýtisins.
Gömlu og nýju sprungurnar eru sama
eðlis og líklega er mjög erfitt að greina
þær að í árkvartera berginu, einkum
vegna þess, að stefna þeirra virðist
vera í megindráttum nær alveg sú
sama (sjá Jefferis og Voight 1981).
Gömlu sprungurnar gætu því eins vel
hafa tekið að hreyfast aftur í vissum
tilvikum, eins og nýjar að myndast.
Grágrýtið sjálft er mest sprungið á
vestanverðri Mosfellsheiði, í beinu
framhaldi af sprungusveim Brenni-
steinsfjallanna og umhverfis Elliða-
vatn, í beinu framhaldi af Krísuvíkur-
sprungusveimnum. Framhald Reykja-
nessprungusveimsins til norðausturs
stefnir beint á Reykjavík. Sprungurn-
ar hverfa í sjó á Vatnsleysuströnd, en
þær hafa ekki fundist á landi á Álfta-
nesi eða í Reykjavík. Grágrýtið á þess-
um stöðum er því að mestu óbrotið, að
því er virðist. Erfitt er þó að fá af
þessu óyggjandi mynd, vegna þess
hversu byggt land er orðið í Reykjavík
og sprungukort voru ekki gerð í tíma,
eins og nú er farið að gera á framtíðar-
svæðum byggðar á höfuðborgarsvæð-
inu (sbr. Halldór Torfason 1982). Ár-
kvartera bergið undir grágrýtinu er
hins vegar brotið, en þau brot tilheyra
Kjalarnessprungusveimnum, eins og
fyrr segir. Hvort líkur eru á að
sprunguvirkni Reykjanessprungu-
sveimsins nái til Reykjavíkur í framtíð-
inni, er háð því á hvaða stigi Reykja-
nessprungusveimurinn er. Sé hann
enn vaxandi að virkni er ekki útilokað
að hann eigi eftir að brjóta Reykjavík-
urgrágrýtið á sama hátt og Krísuvíkur-
sprungusveimurinn hefur brotið grág-
rýtið umhverfis Elliðavatn og Rauða-
vatn, og Brennisteinsfjallasveimurinn
hefur brotið grágrýtið á vestanverðri
Mosfellsheiði. Sé hann á hinn bóginn í
hámarki virkni sinnar eða farinn að
dala, verður að sama skapi að teljast
ólíklegt að hann brjóti nokkurn tíma
Reykjavíkurgrágrýtið. Um breytingar
á virkni Reykjanessprungusveimsins í
framtíðinni er mjög erfitt að segja
nokkuð ákveðið. Til þess vitum við of
lítið um smáatriðin í þróun sprungu-
sveima, raunverulegan „líftíma“
þeirra, aldur Reykjanessprungu-
sveimsins o.fl.
Um aldur hreyfinganna nyrst á
Krísuvíkursprungusveimnum er þó
hægt að fá nokkra vitneskju og skal
hér rakið gleggsta dæmið. Grágrýtið
er brotið í framhaldi af Krísuvíkur-
sprungusveimnum norður fyrir Rauða-
vatn. Ofan á þetta grágrýti leggjast
nokkur tiltölulega ung hraun. Tvö
þeirra verða hér til verulegrar hjálpar,
þar sem þau renna bæði þvert á
sprungukerfið og bæði hafa verið
aldursákvörðuð. Annað þeirra er
Búrfellshraun upp af Hafnarfirði.
Samkvæmt aldursákvörðun með
geislakoli rann þetta hraun fyrir um
það bil 7200 árum (Guðmundur Kjart-
ansson 1973). Vestur af Búrfelli skera
nokkur misgengi, þ.á.m. Hjallamis-
gengið, taum af þessu hrauni. Tilfærsl-
an á Hjallamisgenginu er mest í grá-
grýtinu norðan við hrauntauminn, um
65 m, en við aðalbrotið er tilfærslan á
Búrfellshrauninu aðeins um 7 m (sbr.
Jón Jónsson 1965). Misgengið er því
að stofni til eldra en 7200 ára, en hefur
eftir þann tíma hreyfst um 7 m. Einum
6—7 km norðar rann hraun í gegnum
sundið á milli Skyggnis og Seláss niður
eftir Elliðaárdalnum. Hraun þetta er
komið upp í Leitum austan Bláfjalla
og hefur runnið norður undir Kolvið-
arhól, svo niður á Sandskeið, um
Lækjarbotna og Elliðaárdai til sjávar í
Elliðavogi (Þorleifur Einarsson 1961).
Samkvæmt geislakolsaldursákvörðun
72