Náttúrufræðingurinn - 1936, Blaðsíða 65

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 59
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiimiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiii
ingurinn" vildi birta hana. Skal nú skyggnast betur um í heimi
rjúpnanna. Kynna okkur ætt hennar og óðöl, ef vera kynni, að
einhver vitneskja fengist á þann hátt, er hafandi væri fyrir satt
og fleiri stoðir rynnu undir, en trúin ein.
Rjúpurnar teljast til þess ættbálks (Ordo) í fuglaríkinu, er
nefnist Hænsnaættbálkur (Galliformes). Aðal-einkenni hænsna-
fuglanna koma flest glöggt fram á rjúpum. — Fremur stuttur,
gildvaxinn, vöðvamikill bolur, stuttur háls, — höfuðlitlir fuglar,
með all-digurt, stutt nef, hvelft að ofan, með niðurbjúgum gogg.
Vængir stuttir og snubbóttir. Fætur þreklegir, ekki tiltakanlega
langir, með sterkum, fremur stuttum klóm. Stélið oftast stórt,
með sterkum litum.
Sumir hænsnafuglar eru all-stórir fuglar. Allir eru þeir bol-
miklir og þungir til flugs, og því að meira eða minna leyti stað-
bundnir í heimkynnum sínum, þótt frá því séu nokkurar undan-
tekningar. Hænsnafuglarnir eru algerðir landfuglar. Flestir eiga
þeir heima í skóglendi, en þó ekki allir. Karlfuglinn er skrautlegri
en kvenfuglinn. Þeir eru jurta-ætur, en éta einnig flestir skordýr
og orma o. fl. Hænsafuglarnir eru flestir sérstaklega kenndir við
það, að krafsa og róta um jarðveginum. Þeir eiga heimkynni um
allan heim, en sérstaklega í hinum heitari löndum.
Orra-ættin (Tetraonidae) eru norrænir hænsnafuglar, sem að-
allega eiga heima í barrskógabeltum norrænna landa, í Asíu,
F.vrópu og Ameríku. í Afríku eru þeir ekki til.
Rjúpurnar eru orraættar. Þær teljast til sérstakrar ættkvíslar
(Genus) innan ættarinnar. Til rjúpnaættlcvíslarinnar (Lagopus)
teljast að minnsta kosti fjórar aðaltegundir (Species), sem flestar
skiptast í margar undirtegundir (Subspecies). Þessar fjórar aðal-
tegundir rjúpna, heita þannig á máli fræðimanna (latínu) : La-
gopus lagopus, Lagopus Scoticus, Lagopus mutus og Lagopus leu-
curus. (Lagopus þýðir eiginlega „héralöpp“, þ. e. loðfætla).
Fyrst nefnda tegundin, er sú, sem Norðurlandabúar kalla dal-
rjúpu (L. lagopus), en Bretar og Ameríkumenn, ví&irjúpu (Willow
Ptarmigan). Hún á heima um öll norðlæg lönd, allt umhverfis
hnöttinn, og greinist sundur í margar undirtegundir. Hún er mjög
staðbundin í háttum. Barrskógabeltin eru aðalheimkynni þessarar
tegundar, en í Norður-Ameríku er hún þó á nokkurum stöðum
norðan barrskóganna, og hefst þá við í víðikjörrum.
Önnur tegundin, er skozka rjúpan (L. Scoticus), Red Grouse
kalla Bretar hana. Hún á heima á Bretlandseyjum, þ. e. á Skot-