Samvinnan - 01.02.1937, Blaðsíða 12

SAMVINNAN
2. HEFTI
Þættir úr listasögu
VI.
Grísk list
Höggmyndagerð Grikkja var nátengd húsgerðar-
list þeirra. Hofin voru heimili guðanna. Inni í helgi-
dómi hofsins var mynd guðsins. I fyrstu gerðu Grikk-
ir guðamyndir sínar úr trc eins og Norðurlandabúar
í fornöld. Þeir höfðu líka gert hin fyrstu hof úr
timburstokkum, og súlurnar, sem báru hin fyrstu hofs-
þök, voru lítt til höggnir bjálkar. Timburhofin urðu
að steinbyggingum og síðan að marmarahöllum. Á
sama hátt hættu Grikkir við tréskurð á guðamyndun-
um. Þeir tóku með vaxandi auðlegð og menningu að
]<iæða guðamyndirnar, þó að bolurinn væri úr tré,
með dýrum efnum, bronzi, fílabeini, gulli og silfri. En
lil lengdar fullnægði það ekki listaþrá Grikkja. Land
þeirra var auðugt að hörðum, skínandi marmara. Og
lir honum gerðu þeir sínar fegurstu höggmyndir. ís-
lenzka orðið „myndhöggvari“ á við þann listamann,
sem meitlaði myndir í marmara. Eftir að Grikk-
land varð skattland Rómverja voru fluttar frá Grikk-
landi til Rómaborgar svo margar höggmyndir, að
l'urðu sætir. í Rómaborg einni og sveitunum í nánd
við borgina hafa fundizt yfir 60 þús. grísk líkneski,
og eru hin þó miklu fleiri, sem hafa eyðilagzt á niður-
lægingaröldum ítala. En al' þessu má sjá, hve máttug
hin litla gríska þjóð hefir verið í sínu listræna sköp-
unarverki. Og þó stendur þessi blómáöld grískra lista
tæplega nema tvær aldir, frá því um 500 árum íyrir
Krist og þar til ríki Alexanders mikla féll í rústir.
Að vísu hafði verið aldalangur aðdragandi að mynda-
gerð Grikkja eins og í húsgerðarlistinni. En blómgun
heggja listgreinanna hyrjar, eftir að þjóðin hefir
hrundið umsátri Persa, og nær hámarki sínu á hinu
glæsilega tímabili, þegar Perikles var ókrýndur kon-
ungur í Aþenu. Eftir daga Alexanders mikla hnignaði
grískri myndlist smátt og smátt. Hinn skapandi mátt-
ur var þrotinn, þó að kunnáttan að gera haglegar
myndir héldist og flyttist loks til Rómahorgar.
Gríska þjóðin skiptist í tvær stéttir: frjálsa menn
og þræla. Þrælarnir unnu alla framleiðsluvinnu og
önnur dagleg störl'. Frjálsu mennirnir í Grikklandi
höfðu þess vegna sömu aðstöðu eins og Kjartan, Bolli,
Skarphéðinn, Gunnar, Þórhallur Ásgrímsson og Þor-
geir Ljósvetningagoði í fornöld hér á landi til að
iðka líkamsæfingar og vopnaburð eða andleg fræði
og mannlífsvísindi. Grikkir lögðu hina mestu stund
á að stæla og fegra líkamann. Og þeir hugsuðu, að
guðirnir væru líkir mönnum, aðeins meiri fyrir sér,
hraustari og fegurri. Myndlist Grikkja var fyrst og
í'remst tekin í þjónustu trúarbragðanna. Snillingar
þeirra gerðu óteljandi guðamyndir í hofin og kring-
um þau. Stundum voru þessar myndastyttur 10—12
metrar á liæð. Líkneski Aþenu eftir Fidias á Akro-
polishæðinni sást eins og viti utan af sjó. En auk þess
voru hof Grikkja skreytt með lágmyndum úr mar-
mara bæði utan og innan, og það eru ekki sízt þessar
myndir, sem veita nútímamönnum skilning á grískri
lisl og' þeim mikla skáldskap, sem listamönnum þeirra
tókst að gejuna í hinum köldu linum marmarans.
28