Samvinnan - 01.02.1937, Blaðsíða 13

2. HEFTI
SAMVINNAN
Bækur
„Samvínna" Eftir Upton Sinclair
(»Coop: A novel of living together«).
Ritdómur þessi er þýddur úr enska
tímaritinu »The Cooperative Productive
Review«, Desember 1936.
Kaupfélög iiafa til þessa verið fá og
fámenn í Bandaríkjunum. Aftur á móti
hafa sölufélög bænda haft allmikil áhrif.
En áhugi fyrir samvinnumálum liefir verið
mjög lítill. Nú virðist þetta vera að breytast.
Roosevelt forseti sendi nefnd manna til
Evrópu siðastliðið sumar til að rannsaka
staifsemi og skijiuiag samvinnufélaga þar.
Nefndin hefir gefið út bók um ferð sína,
þar sem eindregið er mælt með, að starf-
semi samvinnufélaganna verði aukin í
Bandarikjunum. Hinn mikli kosningasigur
Roosevelts í haust sýndi, að straumhvörf
hafa orðið í stjórnmálum þar i landi. Og
það er gleðiefni öllum samvinnumönnum,
að liugsjónir samvinnustefnunnar virðast
skipa veglegan sess í Bandarikjum Roose-
velts. Hinn vaxandi fjöldi samvinnufélaga
og samvinnumanna bendir til, að líkaböng'
stórkapitalismans hafl liringt út í Banda-
ríkjunum.
Nú liefir eitt af þekktustu skáldum og
þjóðliagshugsuðum Bandarikjanna, Upton
Sinclair, geflð út skáldsögu, sem lielguð er
samvinnustefnunni. Eftirfarandi ritdómur
er um bókina, sem liann kallar: »Samvinna:
saga um sambúð«, á ensku: Coop: A
novel of living together. — Þýðandinn.
Ef við ættum nú án þess að hafa í
veganesti 90 ára rej'nslu samvinnufélaganna
að gerast brautryðjendur samvinnuhreyf-
ingar, mjndum við að líkindum eiga við
meiri erfiðleika að stríða en braut-
ryðjendurnir írá Rochedale. Samkeppnin er
harðari en þá og markaðsmöguleikarnir
minni. Samvinnufélögin verða nú að heyja
baráttu við forustu verzlunar- og iðjuhölda
nútímans, svo að ekki sé minnzt á fjár-
máiamennina og stjórnmáiamennina, er
nota samvinnufélögin sem aðalskotspón.
Betta er atriði, sem vert er að taka eftir.
En sem betur fer er ástæðulítið fj'rir okkur
Englendinga að gera þetta að umtalsefni
nema þá sem þakklæti fyrir næstum aldar-
langt ósérplægið starf.
En hvernig er það í öðrum löndum?
Upton Sinclair, sem nú tekur til orða i
skáldsögtiformi eftir næstum 5 ára þögn,
lýsir í hinni nýju bók sinni »Samvinna«
nokkrum af erfiðleikum og hættum, gleði
og sigrum samvinnubrautryðjandans.
Coop er saga samvinnunýlendu, þar sem
menn og konur af öllum stigum sameinast
til að trj'ggja sér sjálfstæði og örj'ggi.
Californíubúar vita, ef til vill betur en við
i Englandi, að kaffibaununum var brennt
sem fórn á stalli gullkálfsins, að kornið
var látið rotna á ökrunum eða það var
plægt niður í moldina, vegna þess að það
svaraði ekki kostnaði að gera það að
niarkaðshæfri vöru. En samtímis liðu
þúsundir manna hungur. Fylkingar hinna
atvinnulausu stækkuðu dag frá degi, en
verkefnin biðu óleyst.
Sagan, sem Sinclair segir af þessu fólki,
er svipuð sögunni um Rochedale-vefarana.
Californiubúarnir bjuggu i slæmum liúsa-
kynnum, en enginn vildi hjálpa þeim; þeir
ákváðu því að lijálpa sér sjálflr. Þeim
varð ljóst, að hallærið stafaði ekki af vöru-
skorti, heldur af gnægð vörubirgða. Fram-
leiðslutækni var meiri en sögur fara af
áður; nóg var til af öllum gæðum. En
gallinn var, að verkamennirnir áttu hvorki
framleiðslutækin né framleiðsluna. Þeir
liöfðu enga peninga til þess að kaupa fyrir.
Ráðið, sem þeir tóku, var að skipta hinu
eina verðmæti, sem þeir áttu, vinnunni,
móti vörum og öðrum gæðum. Þeir fundu
einnig upp nýja tryggingu: traust almenn-
ings á hóploforðum karla og kvenna, sem
gátu og vildu vinna og vildu standa við
loforð sín og samninga.
Þeir leigðu vöruhús fvrir 30 dollara á
mánuði, fengu timbur til viðgerðar, gegn
loforði um áframhaldandi viðskipti, vagn
fyrir brenni, íbúðarbýli fj'rir vinnu við
málningu, og þannig héldu vöruskiptin
áfram eins og á löngu liðnum öldum.
Fólkið rökræðir og vinnur, vonar og
óttast, elskar og hatar. Það byggir upp
samvinnubúðir af hrifningu, en á traust-
um grundvelli: saga þess er litauðug, eins
og lífið sjálft. Skáldið veit, hvernig það á
að lialda athj’gli lesandans vakandi, enda
er »Coop« skemnitileg aflestrar.
I samvinnufélögum okkar er ástandið
öðruvísi, en það er eingöngu að þakka
undangengnu staríi. I Iínglandi nær sam-
vinnuhreyflngin til allra stétta og iðn-
gieina. Þegar nj’tt samvinnufyrirtæki er
stofnað, getur það reiknað með siðferði-
legri og fjárhagslegri lijálp. En þannig er
það ekki í Ameríku. Þar verða brautryðj-
endurnir að treysta á frumlegri aðferðir.
Það talar sínu máli, að 1935 voru 175
kaupfélög í Californiu, en 75 i öðrum ríkj-
um Bandaríkjanna.
I »Coop« eru nálega hundrað söguper-
sónur, og eru þær taldar upp fremst i
bókinni.
Bændur og prestar
Bændurnir brúka barðaliatt;
bændurnir gjalda kóngi skatt;
bændur í orfið binda Ijá;
bændur gæðingum fljúga á;
bændurnir liúsin liyggja ný;
bændurnir riða kaupstað í.
Prestarnir liafa parruk livítt;
prestarnir kenna orðið titt;
prestarnir oft á pelann fá;
prestarnir skíra börnin smá;
prestar samtengja pilt og mey;
prestar afleysa livinn og grey.
(ísl. þulur og skemmtanir.)
Frh. af 22. hls.
miklu áhrif kvenna á burtför úr sveitum til sjávar-
þorpa og' kaupstaða sé að mjög verulegu leyti ílótti
undan húskuldanum. Og sé þetta rétt, þá er það eitt
af þýðingarmestu félagsmálunum að berjast á móti
húskuldanum í sveitinni.
Mér koma í liug dæmi um ágæta bæi í sveit, þar
sem kuldinn er óbærilegur að vetrinum. Stundum er
það gamalt, vindþurrkað og gisið timburhús, sem
kuldinn næðir í gegnum. Stundum eru það steinhús,
tvær, jafnvel þrjár hæðir. Helkaldur kjallari með alls-
konar geymslum og 5—8 herbergi uppi. Hvergi ofn.
Enginn liiti nema frá eldstónni í eldhúsinu. Stund-
um ber góð húsmóðir prínius eða olíuvél milli lier-
bergja lil að reyna að hlýja loftið eitt augnablik.
En sú hitun er líkt og þegar litla stúlkan vermdi
fingurna með því að lcveikja á eldspýtunum, eins og
sagt er frá i einu æfintýri Andersens.
Hér þarf að grípa til skjótra og góðra úrræða. Það
þarf að herja á kuldann og útrýma honum úr heim-
ilunum. Að því má vinna á margan liátt: með breyttu
byggingarlagi, með því að liafa meiri áhuga fyrir
hitun heimilanna, með því að spara ýmsar óþarf-
ar vörur, eins og áfengi, tóbak og jafnvel kaffi, og
verja því, sem þannig sparast, til að gera heimilin
lilý og vistleg. Allar þessar iiliðar rnunu verða rædd-
ar í þessu tímariti. J. J.
29