Samvinnan - 01.11.1948, Blaðsíða 6

Fyrsta grein af þremur:
Manneldið og menning
íslendingar hafa oft litið með lítilsvirðingu á mat og
manneldi — en manneldismálin eru ekki lengur einka-
mál, heldur mikilsvarðandi þjóðfélagsmál
Eftir dr. med. SKÚLA GUÐJÓNSSON, prófessor
AÐUR FYRR voru manneldismálin
eiginlega einkamál. Hver og einn
var frjáls að því hvað hann át og drakk,
hvort hann svalt eða saddist, og stjórn-
ir og yfirvöld létu sér manneldi til-
tölulega litlu skipta.
Auk þess var þekking manna á þess-
um málum lengi mjög ófullkomin, og
það allt fram á síðustu áratugi.
Engin kennsla eða leiðbeining fór
fram. Og þegar fyrstu matreiðslubæk-
urnar komu út hér á landi, voru þær
eingöngu gagnrýnislausar stælingar á
annarra landa matreiðslu, en engin
fræðsla um næringarþörf og þrif og
heilsu fólksins. Og þetta vill brenna
við enn.
Ein fyrsta matreiðslubókin, sem gef-
in var út hér, var einkennileg að því
leyti, að sérstakar forskriftir voru um
mat handa fyrirfólki og aðrar um mat
handa alþýðu. Þetta sýnir á skemmti-
legan hátt, að sá mælikvarði, sem not-
aður var af þessum næringarfræðingi,
var ekki næringarþörfin, heldur þjóð-
félagsstaðan, rétt eins og höfðinginn
þyrfti annað að borða en fátæklignur-
inn. Þetta er einkennilegt fyrirbrigði
í jafn demokratísku landi og Islandi.
Nú er öldin önnur. Manneldismál-
in eru orðin opinber mál í öllum sið-
uðum löndum. Alþjóðasamtök — eins
og hinar Sameinuðu þjóðir — hafa
margar undirdeildir, landbúnaðar- og
manneldisdeildina, menntamáladeild-
ina, heilsudeildina, fjárhagsdeildina o.
s. frv. og allar hafa þær manneldismál-
in sem aðalmál á dagskrá. Um allan
heim eru menn sammála um það, að
Jressi mál eru 'mál málanna, mikils-
verðari en allt annað.
Matarskortur, hungur og óhentugt
fæði veldur dauða, heilsuleysi, vanþrif-
um og alls konar vandræðum og hefur
átt drýgsan þátt í að koma af stað styrj-
öldum allra tíma.
Mennirnir eru eins og liin dýrin,
friðsamir og spakir, þegar þeir eru
saddir af góðum mat, en verstu óarga-
dýr heimsins Jregar þeir eru svangir og
hungurvofan nálgast.
Vitrustu menn nú á tímurn hafa því
sagt sjálfu stríðinu stríð á hendur og
hefja sterk samtök um öll lönd til að
bæta manneldið og með því auka
þroska mannkynsins og efla frið og
samvinnu meðal allra þjóða.
Útvarpið hefur gefið mér kost á að
tala um þessi mál í þrem stuttum er-
indum og þá náttúrlega sérstaklega
livað ísland snertir. 30 fyrirlestrar
væri ekki nóg ef vel ætti að vera, en
slíku verður ekki komið við nú.
EG HEF nú verið að velta því fyrir
mér hvort íslendingar hafi nokk-
urn skilning eða áhuga á þessum mál-
um á borð við aðrar menningarþjóðir,
og verið mjög í vafa um Jrað. «
Þessi skáldaþjóð, sem hefur metið
manngildi eftir svokölluðum gáfum,
sem oft voru ekki annað en kjaftavit,
en ekki eftir dugnaði og mannkostum,
hefur víst oft litið með lítilsvirðingu
á mat og manneldi. Þeir þótt jarð-
bundnir og óskáldlegir, sem hugsuðu
um matinn. Og skáldin góðu skrifuðu
fátt um mat og manneldi.
þjóðarinnar
t----------------------------
Hinn víðkunni íslenzki vísindamað-
ur, dr. med. prófessor Skúli Guð-
jónsson hefur góðfúslega leyft Sam-
vinnunni að birta þrjú merkileg
erindi, sem hann flutti í útvarp á sl.
hausti um manneldismál. Hér á eftir
birtist hið fyrsta þessara erinda,
þar sem dr. Skúli ræðir um matar-
æði íslendinga í fornöld og viðhorf
leikra og lærðra til manneldismál-
anna gegnum aldimar, heima og
erlendis.
■____________________________/
Hér er þó Laxness undantekning.
Hann kemst hvergi lengra í listinni
heldur en þegar hann lýsir hungruð-
um vesalingum, veikum á sál og lík-
ama af vitaminskorti og lélegri fæðu,
skerandi kind sér til bráðrar saðn-
ingar.
íslenzk skáld hafa aldrei liaft veru-
legan skilning á dramatík og rómantík
manneldismálanna, sem á íslandi voru
sannkölluð hungurmál öld eftir öld.
Söguskáldin sinntu lítt þessum mál-
um og lýsingar þeirra á lífinu á sögu-
öldinni, sem eru takmarkaðar að um-
máli en ákaflega djúpsæjar það sem
þær ná, fjalla tiltölulega lítið um
manneldi. Og nú er eg kominn að efni
fyrsta erindisins, manneldið á íslandi
til forna.
Manneldi — og þar af leiðandi
heilsufar — mótar á ýmsan hátt líf
þjóðanna, verk manna og afrek. Af því
leiðir að hafi maður frásagnir og minj-
ar um menn yfirleitt, má mjög oft af
þeim ráða hvernig heilsufar og líkam-
legur þroski Jreirra hefur verið, þó
ekki séu til beinar frásagnir um slíkt.
Auk þess geymir moldin minjar og
bein furðu lengi, en af því má einnig
lesa margt um manneldi og heilsu.
Nú vill svo vel til að fáar þjóðir eiga
jafn glöggar lýsingar á ýmsum hliðum
lífsins frá fyrri tímum og íslendingar.
Sögurnar, sem hvert mannsbarn á
6