Samvinnan - 01.02.1976, Síða 10

SIGVALDI HJÁLMARSSON:
m
Að vaxa einsog blóm
Að berja lítið barn þótt ekki sjáist á því er meiri glæpur
en lemja fullorðinn mann til óbóta. Það er ósjálfbjarga og
umkomulaust og finnst áreiðanlega heimurinn vera að
ganga úr augnaköllunum ef mamma og pabbi eru reið.
Þarað auki ber það líklega göfugri kenndir í brjósti en
fullorðnir, fyrirgefur á stundinni, enda ekki búið að læra
að erfa misgerðir, þv> klafi hins tilfinningalega minnis sem
við köllum minningar hefur ekki verið á það lagður.
Síst er betra annað ofbeldi.
Viðurkennt er að barn á heimtingu á góðri umönnun,
en það á ekki síður rétt á frelsi til að vaxa og þroskast
einsog því er eðlilegt — frelsi frá þeirri plágu sem kallast
innræting af hvaða tæi sem er.
Foreldrum ætti ekki að leyfast að troða trúarskoðunum
sínum eða stjórnmálaviðhorfum uppá böm sín — eða
öðrum slíkum andlegum bakpokum sem þeir draslast með
sjálfir ævilangt.
Kannski geta þeir eins mikið lært af því og það af þeim?
Aðeins eitt boðorð nægir: að elska allt sem lifir og forð-
ast að vinna mein og særa.
Þekkt eru þau viðhorf að ala upp hæfa einstaklinga
fyrir samfélagið, þ. e. tálga barnið til svo það falli inní
„kerfið“: smíða fyrst skóinn og höggva svo fótinn til
fyrir hann.
Náttúrlegra væri þó að sníða samfélagið eftir einstakl-
ingunum og leyfa barninu að vaxa einsog blóm.
Smábörn innanvið fjögurra ára geta vafalaust státað af
náttúrlegum vitsmunum sem fullorðnum sést yfir, hæpið
að telja það fávíst fyrir það eitt að því er ósýnt um að
tjá sig, enda með ólíkindum ef hin skólaða útreiknings- og
mælinga árátta fullorðinna er eina mannvitið.
Trúlega slævir uppeldið eða kefjar ýmsa náttúrlega
kosti barnsins og gerir það að ýmsu leyti heimskara með
árunum.
Uppeldi byggist á valdi. Allt vald er vont. Fyrir því er
uppeldi í eðli sínu fjarri því að vera gott.
Uppalendur kenna barni óviljandi ýmsa heimsku afþví
þeir eru sjálfir nauðasljóir á beina mannlega upplifun, dá-
leiddir af vana kynslóðanna.
Þeir sýna því það sem þeir sjá, kenna því að skynja
einsog þeir skynja, kynna því sína túlkun á umhverfinu
og því sjálfu. En ef það minnist á eitthvað sem þeir ekki
sjá eða skilja (sem oft hendir) þá er barið inní það að
það sé imyndun ein; m. ö. o.: allt er rangt sem „ég“ ekki
skil, vitið metið eftir líkamsþyngd!
Samt er núorðið vitað að skynjanir barns eru öðruvísi
en fullorðinna — óþroskaðar að vísu og þarfnast þjálfunar,
en hver segir að best sé að sjá einsog foreldrarnir sjá? Er
ekki til í dæminu að barni megi hjálpa til að öðlast full-
komnari skynjun ef það losnar við stöðuga innrætingu
um hvað ER og hvað ER EKKI?
Hvernig skynjar Iistamaður? Vafalaust öðruvísi en þræl-
ar vanans.
Enginn veit hvað gerist í huga ómálga barns. Mikið má
vera ef þar ríkir eintómur doði.
En líka það að hugsa lærir barnið eftir troðnum slóðum.
Það gerist um leið og það Iærir málið — sem verður síðan
mælikvarði þess á alla hluti ytra og innra.
Þyrfti ekki að gaumgæfa hvernig best er fyrir barnið
að læra að tala, hvort ekki megi t. a. m. viðhalda eitt-
hvað ef rétt er að staðið hinu gífurlega næmi barns-
hugans og þeim ferskleika hans að allt er nýtt hversu
oft sem það er endurtekið?
Nú læra foreldrar hversu best er að hirða barnið og
næra líkamlega. En i framtíðinni hygg ég að þeir gangi
í skóla til að fá tilsögn í hversu það fær heilsusamlegust
skilyrði til að læra að tala — og þarmeð að hugsa.

T

&
U
JJ
LU_

'
eldrásinni. Hverfjall við Mý-
vatn er dæmi hér um, svo og
Surtsey fyrsta gosveturinn.
Dyngjur og gígaraðir fram-
leiða sem sagt nær einvörð-
ungu basísk gosefni. En svo er
önnur gerð eldstöðva, svo-
nefndar megineldstöðvar, sem
gjósa mismunandi kísilsýru-
auðugum gosefnum allt frá
andesíti til dasits og líparíts og
fer kísilsýrumagnið þá oft að
verulegu leyti eftir lengd und-
anfarandi goshlés. Gott dæmi
er Askja, sem gaus líparitvikri
1875 eftir margra alda hlé, en
hefur síðan oft gosið basalti.
Hekla gýs venjulega ísúru and-
esíti, en fari goshléð yfir tvær
aldir eða svo, gýs hún líparíti.
Talið er, að kvikan sem upp
kemur í þessum eldgosum komi
af miklu minna dýpi en sú,
sem myndar dyngjur og gíga-
raðir, og sé að finna í aðgreind-
um þróm ofarlega í jarðskorp-
unni, þar sem breyting verði á
efnasamsetningunni milli gosa.
Mörg súru gosanna eru ein-
vörðungu sprengigos og hafa
þau myndað mestu gjóskulög-
in sem fyrirfinnast hérlendis.
ísúru gosin eru blandgos, þ. e.
þau mynda bæði gjósku og
hraun, og i upphafshrinu
þeirra myndast oft mikil
gjóska. Heklugosið 1947 er nær-
tækt dæmi.
Það er sameiginlegt flestum
eldgosum, að aðalgjóskumynd-
un er í upphafi goss og varir
ekki sérlega lengi. Gjóskufall-
ið i Öskjugosinu 1875 varaði
um 8 klukkustundir. Þótt
Heklugosið 1947/48 varaði í 13
mánuði, féllu um 80% gjósk-
unnar á rúmri klukkustund. í
síðasta Heklugosi féll öll gjósk-
an að heita mátti á 2 klukku-
stundum.
Sakir þessa verður útbreiðsla
og þykktardreifing gjóskulag-
anna yfirleitt nokkuð regluleg,
þar eð vindátt nær ekki að
breytast verulega meðan á
gjóskufalli stendur. Gjóskulag-
6