Samvinnan - 01.02.1976, Page 16

Fyrr á tímum var al-
gengt að flokka
skapgerð manna út
frá líkamsvessum.
Menn tðluðu um hinn
blóðríka bjartsýnis-
mann, hinn gallríka
skapofsamann,
hinn miltissjúka þung-
lyndismann og hinn
sljóa rólyndis-
mann ...
Skapgerö, greind,
þekking og nám
Nýlega kom út hjá Almenna bókafélaprinu bókin Nú-
tímastjórnun eftir Peter Gorpe, og er hún gefin út
að frumkvæði Stjórnunarfélags íslands. Þýðingu
önnuðust Hörður Sigurgrestsson, Júlíus Sæberg Ól-
afsson, Sigurður Haraldsson, Sigurður Helgason og
Þórir Einarsson, sem jafnframt samræmdi handritið
og vann að frágangi þess. í bókinni leggur höfundur
áherzlu á að lýsa starfsemi skipulagsheilda, þ. e.
fyrirtækja og stofnana, og dregur fram sameiginleg
cinkcnni stjórnunar og þá þætti, sem stjórnendur
þurfa að kunna skil á. Samvinnan vill kynna þessa
gagnlegu bók með því að tirta úr hcnni örstuttan
kafla.
Sá sem hefur störf hjá fyrir-
tæki (skipulagsheild) flytur
ekki einungis með sér þá þekk-
ingu og hæfni, sem hann hef-
ur tileinkað sér. Hver maður
hefur til að bera sérstaka
skapgerð og gildismat auk
sundurleitra skapgerðarein-
kenna og viðhorfa. Allt þetta
mótar atferli hans innan
skipulagsheildarinnar.
Sum hugtök hafa svo marg-
slungna merkingu, að erfitt er
að skilgreina þau með fáum
orðum. Þetta á við um hugtök-
in persónuleiki — og skapgerð,
en þau má leggja að jöfnu.
Persónuleika manna er al-
mennt lýst með ýmsum lýs-
ingarorðum eins og góður, dug-
legur og bjartsýnn. Segja má,
að hverju þessara orða sé ætl-
að að endurspegla ákveðinn
hluta persónuleikans eða skap-
gerðarþátt. Flestum lýsingar-
orðum er það gefið að eiga sér
andstæður: góður — vondur,
duglegur — latur, bjarsýnn —
bölsýnn og það fer ekki hjá
því, að okkur hætti til að
flokka fólk í samræmi við
þetta í tvo andstæða flokka.
Þegar sálfræðingar fjalla um
skapgerðarþætti eru vinnu-
brögð þeirra á þann veg, að
þeir stilla að visu upp andstæð-
um, en á eins konar mæli-
kvarða eða vídd, svo að notað
sé algengt sérfræðihugtak.
Staðsetja má síðar eðli skap-
gerðarþáttar ákveðins einstakl-
ings á mælikvarðann eða vídd-
ina. Vert er að leggja á það
áherslu, að mun óalengara er
að skapgerð manna sé fundinn
staður á endapunktum mæli-
kvarðans en um miðju hans.
Hvernig er gerlegt að afla
sér þekkingar og skilnings á
skapgerðarþáttum ákveðins
einstaklings? Algengast er að
skoða hvernig viðkomandi
hegðar sér við ólikustu aðstæð-
ur, hvaða tilfinningar hann
lætur í Ijósi hverju sinni. Á
grundvelli þessarar skoðunar
gerum við okkur grein fyrir
ákveðnum eiginleikum i fari
hans — skapgerðarþáttum —
sem liggja að baki og skýra
viðbrögð hans og tilfinningar.
Þegar við teljum okkur hafa
vissu um skapgerðarþætti á-
kveðins einstaklings, höfum
við einnig hugmynd um
hvernig viðkomandi mun
hegða sér i framtíðinni. Álitið
er, að skapgerðarþættirnir séu
tiltölulega stöðugir og breytist
ekki með timanum. „Hann er
svo duglegur, að óhætt er að
treysta því að hann taki þetta
verkefni að sér".
Það sem við köllum skap-
gerðarþætti, er nokkuð, sem
við „höldum“ að sé til og geti
útskýrt atferli viðkomandi ein-
staklings. Skapgerðarþættir til-
heyra ekki heimi skynfæranna
og verða þvi ekki skynjaðir
með augum eða höndum.
Hvers vegna leitast menn við
að kanna og flokka einstakl-
inga á þennan hátt? ímyndið
ykkur, að þið kynnist manni
án þess að þið vitið fyrirfram
hvernig viðbrögðum eða atferli
hans sé háttað: Göngum síðan
út frá, að hann virðist eina
stundina glaðlyndur og aðra
þunglyndur, eða eina stundina
duglegur og aðra latur. Þið
munið ósjálfrátt leita skýring-
ar eða samhengis i hegðun
hans. Þið komist hugsanlega
að þeirri niðurstöðu, að ill-
mögulegt sé að segja fyrir um
atferli hans, eða hann hafi
óstöðuga skapgerð (labil). Þá
hafið þið a. m. k. eitthvað til
þess að byggja á — þið hafið
fengið skýringu. Það er mann-
legt að forðast óvissuna. Við
reynum að vera fær um að
segja fyrir um flest eða vera
við þvi búin, sem verða kann.
Segja má, að þessi viðleitni sé
nátengd áhuga mannsins á
þvi að kunna skil á orsök og
afleiðingu flestra hluta. Við
leitum sifellt skýringar á þvi,
sem við sjáum. Án þeirrar við-
leitni væri maðurinn án efa
enn við upphaf sinnar löngu
þróunarbrautar.
Maðurinn hefur því ekki að
ófyrirsynju frá örófi alda leit-
ast við að skilja og skýra
mannlega skapgerð. Nefnt var
áður, að ómögulegt væri að
festa hendur á skapgerð
manna. Fyrr á tímum var hald
manna annað. Þá var algengt
að flokka skapgerð manna út
frá likamsvessum. Menn töl-
uðu um hinn blóðríka bjart-
sýnismann, hinn gallríka skap-
ofsamann, hinn miltissjúka
þunglyndismann og hinn sljóa
rólyndismann. Talsvert langt
fram á nitjándu öld var fjöldi
manna, sem viða þóttust sjá
12