Neisti - 23.04.1979, Side 9

5. tbl. 1979, bls. 9
►
>
20 ár ttðin frá sigrí kúbönsku
byttingarinnar
Fáir atburðir á síðustu áratugum hafa stuggað við samvisku manna og
pólitískum þankagangi í jafn ríkum mœli og kúbanska byltingin. Fordæmi
örfárra ofurhuga sem lögðu ábrattann íSierraMaestrafjöllunum haustið 1956 og
höfðu tveimur árum síðar lagt Batistastjórnina að velli, hefur lýst upp hugi
ótaldra byltingarmanna um víða veröld, enþó einkum íRómönsku Ameríku. Um
rás kúbönsku byltingarinnar hafa verið ritaðar margar bœkur og ómœlt blek
hrotið úr pennum þeirra fjölmörgu sem kannað hafa þetta fyrirbœri. Hér á eftir
verður þó stiklað á stóru og taumhald haft á ritgleði, þrátt fyrir að Fidel, Che og
byltingin hafi skipað stórt rúm í huga undirritaðs allt síðan hann sleit barns-
skónum.
Hrun einræðisstjórnar Fulgencio
Batista átti engann skyldleika að telja
til hallarbyltingar eða lítils háttar
valdatilfærslu, sem í engu raskaði
kapítalískum framleiðsluháttum. Þvert
á móti, sigur kúbönsku byltingarinnar
í janúar 1959 markaði upphafið að
andheimsvaldasinnaðri og andkapí-
talískri baráttu, sem kúbönsk alþýða
tókst á hendur eftir að hafa velt Batista
af stóli. Upp úr þessari baráttu fæddist
fyrsta verkalýðsríkið í Rómönsku
Ameríku.
{ baráttunni gegn einræðisstjórn-
inni sameinuðust róttækt æskufólk,
landbúnaðaröreigar og verkalýður í
borgum, auk stórs hluta smáborgara-
stéttar sem bjó við versnandi afkomu á
tímum Batista. Stuðningur hins breiða
íjölda var það afl sem gerði byltinguna
mögulega og sem eftir sigur hennar
knúði á um róttækar þjóðfélagsbreyt-
ingar. Leiðtogar byltingarinnar stóðu
frammi fyrir því verkefni að hefja um-
breytingarstarfið um leið og verjast
þurfti vélabrögðum hinna „þjóðlegu
burgeisa“ og bandarísku heimsvalda-
stefnunnar, sem aðeins vildu ný andlit í
valdastóla, en börðust með kjafti og
klóm gegn raunverulegum uppskurði á
hina rotna spillingarkerfi.
Byltingarleiðtogarnir höfnuðu hlut-
verki strengjabrúðunnar og eins voru
viðhorf þess fjölda sem fært hafði
byltinguna fram til sigurs; annar
Batista skyldi ei leyfður, blóð fallinna
félaga skyldi ekki hafa runnið til
einskis - kúbönsk alþýða vildi ekki
fórna því frelsi sem hún hafði nú i
hendi sinni.
Breytingar hafnar
Allt síðan á síðustu öld hafa banda-
rískir heimsvaldasinnar ástundað
valdarán, bein og óbein, innrásir og
fjöldamorð í hinum ýmsu ríkjum
Rómönsku Ameríku, svo hagsmunum
þeirra mætti fullnægt. Alla þá sem í
þjóðfélagshræringum höfðu í upphafi
ætlað sér að raska veldi risans í norðri,
hafði bandaríska heimsvaldastefnan
fellt eða keypt. Þeir tóku því í upphafi
ekki of mikið mark á yfirlýsingum kú-
bönsku byltingarmannanna og settu
sig á háan hest. En þeir áttu eftir að
gjalda hroka sinn dýru verði. Stirfni
þeirra gerði það að verkum að eignir
þeirra voru þjóðnýttar og leppar þeirra
eignum og völdum sviptir.
í kjölfar upplausnar hers Batista var
vopnum dreift til íjöldans, svo verja
mætti byltinguna og landvinninga
hennar. Eftir að „þjóðlegu" burgeis-
arnir höfðu verið sviptir völdum og
áhrifum voru þjóðnýttar eignir þeirra,
verksmiðjur, lendur og bankar. Land-
búnaðarumbætur voru hafnar og
þjóðnýttar hinar feykilegu eignir er-
lendra fyrirtækja, sem langflest voru
bandarísk. Þegar bandaríska heims-
valdastefnan hugðist endurvinna fyrri
eignir og reyndi innrás og vann
skemmdarverk, svöruðu kúbanir með
almennri herkvaðningu og ráku inn-
rásarmenn Svínaflóaárásarinnar af
höndum sér. Þegar reynt var í fram-
haldi af því að einangra Kúbu með
öllu, efnahagslega og diplómatískt í
Rómönsku Ameróku, tvíefldust kú-
bönsku byltingarmennirnir og eggjuðu
menn til varnar byltingunni og sendu
logandi hvatningar til hins undirokaða
fjölda á meginlandi Rómönsku Amer-
íku.
Þróunin
Á mörgu hefur gengið í þróun bylt-
ingarinnar síðustu 20 árin. Um margt
hefur verið deilt, ýmsar tilraunir gerðar
- sumt tekist og annað ekki.
Um miðjan sjötta áratuginn var rætt
um ýmsa valkosti sem til greina komu
við mótun efnahagsstefnunnar. Þar er
máske kunnust umræðan um efnis-
lega eða siðferðilega hvata til fram-
leiðsluaukningar. Skyldi lofa umbun í
efnislegum gæðum fyrir aukin afköst
eða höfða til hins byltingarsinnaða
hugarfars? - í áranna rás hefur fyrri
valkosturinn orðið ofan á - el himbre
nuevo -hinn nýi maður, á ennþá langt í
land.
Reynt hefur verið að auka fjöl-
breytni framleiðslunnar og minnka
mikilvægi sykursins. Eins og öll lönd
sem þjónað hafa hagsmunum heims-
valdastefnunnar, var framleiðslan með
afbrigðum einhæf og það þurfti meira
en orðin tóm til að breyta því ástandi,
ekki síst í tiltölulega vanþróuðu landi á
borð við Kúbu. I upphafi áttunda ára-
tugarins átti að slá öll met í sykur-
framleiðslunni og allt var gert til að La
Zafra (sykuruppskeran) næði þeim
frægu 10 milljónum lesta sem so ekki
tókst. Eftir því sem liðið hefur á
þennan áratug hafa efnahagsleg tengsl
við Sovétríkin enn aukist, en voru þó
mikil fyrir. Kúba gerðist þannig aðili
að Comecon 1972.
Hvað kvenfrelsi snertir hefur tölu-
vert áunnist þótt ennþá sé langt í land,
enda machismo - karlremba kúbana
vel þekkt fyrirbrigði. Ekki hefur þó
verið tekist á við hina borgaralegufjöl-
skylduímynd, frekar en í öðrum ríkjum
þar sem þjóðfélagsbyltingar hafa orð-
ið. Eins og í Sovétríkjunum þarsem þó
átti sér stað víðtæk umræða og
athafnir í málefnum fjölskyldu og
kynlífs á þriðja áratugnum, hefur fjöl-
skyldan verið lögfest - árið 1975 var
sett löggjöf þar um. Fyrir þremur árum
var ný stjórnarskrá samþykkt, en
yfirumsjón með samningu hennar
hafði gamli stalínistinn Blas Roca. Það
undrar því fáa þótt í formála sé að
finna ástarjátningu til Sovétríkjanna,
eða að í grein fimm sé gerð grein fyrir
hlutverki Flokksins, með því sem næst
sömu orðum og í sovésku stjórnar-
skránni.
Engum blandast hugur um það að
án efnahagslegrar hjálpar Sovétríkj-
anna hefði ansi mikið minna verið
framkvæmd á Kúbu s.l. 20 ár. Óvíst er
að jafnmiklum árangri hefði verið náð í
heilsugæslu, menntamálum og iðnaði
svo dæmi séu nefnd, ef sá stuðningur
hefur og haft annað í för með sér, sem
ekki er sósíalistum jafnmikið fagnað-
arefni. Hann hefur leitt til þess að áhrif
gömlu stalínistanna úr PSP (Partodo
Socialista Popular - gamli kommún-
istafl.) hafa aukist mjög. Framan af,
eða framundir 1970, ráku kúbanir
t.a.m. mjög sjálfstæða utanríkisstefnu,
sem oftar en ekki gekk þvert á
hagsmuni og vilja Austurblokkarinnar
og stalínistaflokkanna í Rómönsku
Ameríku. Þessu hefur og fylgt dvín-
andi barátta gegn skrifræðisþróuninni,
sem þeir Che og Castro þreyttust aldrei
á að vara við.
Ein ástæða þess að byltingin hefur
þróas,t í þessa miður jákvæðu átt er
einangrun hennar í Rómönsku Amer-
íku - Andesfjöllin urðu aldrei Sierra
Maestra Suður-Ameríku. Samskipti
Kúbu og meginlands álfunnar eru slík-
ur þáttur í sögu,20 síðustu ára að ekki
verður hjá því komist að gera nokkra
grein fyrir þeim.
„Ó, þér borðalögðu hershöfðingjar með húfu á kolli og harðan svip á fési“ - Raúl
Castro kannar vörðinn. Á Kúbu hefur í síðari tíð þótt sómi að röð og reglu og
stjórnleysi (sjálfstjórn) ekki allt of vel séð.
Fáir menn geta talað jafn lengi og af
jafn mikilli kúnst og Fidei Castro Ruz.
Tvö, þrjú Víetnöm?
Allt frá upphafi byltingarinnar kom
alþjóðahyggjan greinilega í ljós. Eitt af
því sem átti þátt í að styrkja hana voru
atburðirnir 1962 þegar Krústsjev lét
undan Kennedy og ljóst var að kúbanir
urðu að gera tvennt; treysta sjálfa sig
og efla byltingarhreyfinguna í Róm-
önsku Ameríku.
Hafi kúbanska byltingin og þróun
hennar komið Bandaríkjamönnum í
opna skjöldu, er það víst að þeir tóku
strax til sinna ráða. Reyndar ekki
aðeins í Rómönsku Ameríku, heldur
þvarvetna þar sem undirokaðar þjóðir
risu upp - Kongó, Ghana-, Indónesía,
Víetnam. Á meginlandi Ameríku má
nefna valdaránin í Brasilíu og Bólivíu
1964, auk innrásarinnar í Santo
Domingo 1965. Innan vinstri hreyf-
ingarinnar á meginlandinu jukust
deilur um hvort hefja skyldi vopnaða
baráttu. Á þingi chilenska Sósíalista-
flokksins 1964 var þannig ákveðið að
hefja undirbúning að vopnaðri bar-
áttu - í því landi þar sem endurbóta-
stefnan átti sér hvað sterkast hefð.
Jafnvel einstakir kommúnistaflokkar,
velktir í stéttasamvinnu margra ára-
tuga, hófu skæruhernað eins og raunin
varð á í Kólombíu, Venesúela og
Guatemala.
Þannig var ástandið þegar kúbanir
ákváðu að styðja skæruliða á megin-
landinu árrð 1965, sérstaklega í Perú,
Bólivíu og norður-Argentínu (Tucu-
mán). Fall Che i Bólivíu i október
1967, skipbrot perúanskra skæruliða
1965, dauði Camillo Torres í Kolom-
bíu, Fabricio Ojeda í Venesúela og
Turcios Lima í Guatemala, voru hins
vegar dæmi um að eitthvað meira en
lítið var athugunarvert í þeirri her-
stjórnarlist sem Régis Debray hafði
sett fram í Byltingunni í Byltingunni.
Það sem þar var gert, var að alhæfa
reynslu kúbönsku byltingarmann-
anna, 26. júlí hreyfingarinnar, sem
hafði í raun verið einstök. Auk þess
kom fram vanmat á mögulegum gagn-
aðgerðum heimsvaldastefnunnar og
burgeisastéttar hvers og eins lands. Þá
tók þessi herstjórnarlist, sem byggð var
á s.k. hreiðri skæruliða (foco) í hinum
dreifðu byggðum, engan veginn tillit til
þeirra miklu þjóðhagslegu breytinga
sem áttu sér stað i álfunni á sjöunda
áratugnum og fólust í mikilli iðnvæð-
ingu og mannflutningum úr sveitum til
borga. Þessi stefna er þannig byggðist
á hópum skæruliða, sem höfðu jafnt
takmarkaða hernaðarlega og pólitíska
þjálfun, og voru ekki allt of meðvitandi
um meðvitundarstig og baráttu hvorki
landbúnaðaröreiga né iðnverkalýðs-
ins, hlaut því að leiða til ósigurs.
Ofmat á stalínistum
Inn í þetta fléttast einnig ofmat
kúbönsku byltingarmannanna ástalín-
istaflokkum álfunnar, eins og dæmið
frá Bólivíu sannar best. Þrátt fyrir
harðar deilur Castros og félaga við
ýmsa kommúnistaflokka álfunnar (um
sósíalískt eðli byltingarinnar, um þing-
ræðisleiðina, hlutverk „þjóðlegu" bur-
geisastéttarinnar o.fl.) og fordæmingu
á svikum flokkanna í Kólumbíu og
Guatemala gagnvart skæruliðum,
skorti töluvert á að þeir drægju af því
réttar pólitískar ályktanir. Kúbönsku
leiðtogarnir gerðu ráð fyrir að er til
byltingar kæmi, myndi hlutverk
kommúnistaflokkanna verða svipað
því sem gerðist með PSP á Kúbu. Þessi
skilningur var og ríkjandi á Þríálfuráð-
stefnunni 1967, þrátt fyrir deilur við
chilenska og venesúlenska stalínista á
sama tíma. Þrátt fyrir róttækar sam-
þykktir ráðstefnunnar, töldu komm-
únistaflokkarnir ekki rétt að rjúfa
samband sitt við Kúbu - til þess naut
kúbanska byltingin og leiðtogar henn-
ar of mikillar virðingar um alla álfuna
og meðal meðlima flokkanna.
Kúbanir gátu ímyndað sér við lestur
yfirlýsinga ráðstefnunnar að þeir væru
hinir sönnu sigurvegarar. En þess var
skammt að bíða að þessi stefna hefði
sínar afleiðingár - svik bólivísku stalín-
istanna á loforðum sínum við Che, áttu
stóran þátt í því hve fljótt var ráðið
niðurlögum á skæruliðunum við
Nancahuazu.
Það tap átti stóran þátt í stefnu-
breytingu kúbana í utanríkismálum,
sem reyndi ekki eftir það að styðja
skæruhreyfmgar í löndum Rómönsku
Ameríku. OLAS varð aldrei annað en
nafnið tómt. Þerri uppsveiflu sem varð
í lok sjöunda áratugsins í álfunni,
verkföllunum i Brasilíu, baráttunni í
Venesúela, Argentínu og Bólivíu, var
lítill gaumur gefinn af hálfu kúbu-
manna. Hvað snerti Alþýðueininguna í
Chile, sagði Castro að ekki væri hægt
að endurtaka kúbönsku byltinguna, en
gaf þó Allende táknræna byssu áður en
hann yfirgaf landið eftir heimsóknina.
Stutt við „framsækna“
Á sama tíma og stuðningur við eftir-
lifandi skæruhreyftngar varð lítill sem
enginn, urðu „framsæknir" herfor-
ingjar stuðningsverðir, sbr. Perú og
Panamá. í samræmi við það færðust
kúbanir æ nær hinum gömlu fjendum
sínum, stalínistaflokkum Rómönsku
Ameríku. Þar kom reyndar og til þró-
unin í álfunni á árunum 1973-76, þegar
grimmdaræði herforingjastjórnanna
náði að teygja sig yfir allan syðri hluta
Suður-Ameríku, fyrst Chile, svo
Uruguay, Perú (ágúst 1975) og Argen-
tínu í mars 1976. Sú þróun hlaut
óhjákvæmilega að leiða til þess að
saman drægi, eftir því sem afturhaldið
sótti fram. Ekki er hægt að fullyrða að
kúbanir muni styðja afturhaldsflokka
stalínista ef upp kemur byltingar-
ástand í einhverju landi álfunnar, sem
þekktir eru fyrir yftrþyrmandi stétta-
samvinnu og gagnbyltingarstefnu auk
beinnar samvinnu við hægri herfor-
ingjastjórnir (Argentína). Aldrei er að
„Eftir því sem liðið hefur á þennan
áratug hafa efnahagsieg tengsl við
Sovétríkin enn aukist. . Osvaldo
Dorticós hengir karamellubréf á böð-
ulinn Bréssneff.
vita nema Eyjólfur hinn kúbanski
hressist ef byltingarástand skapast á
næstu árum t.d. í Perú eða Brasilíu.
Engu að síður eru mörg slæm teikn á
lofti, eins og t.a.m. stuðningur þeirra
við þrepastefnu (bylting í áföngum-
fyrirbæri sem þróun kúbönsku bylting-
arinnar afsannaði) sumra Sandinista í
Nicaragua eða þá hversu þeir leggja
blessun sina yfir samstarf chilensku
stalínistanna og kristilegra demókrata.
Að slíkt gerðist hefði fáir trúað fyrir
áratug og seint hefði Comandante
Ernesto Che Guevara ljáð þvílíku
stuðning sinn.
t.