Fálkinn - 21.02.1931, Blaðsíða 6

G
F Á L K 1 N N
Eins og sagt hefir veri fró hjer í
blaðinu leiddu óspektir nazistanna
þýsku við frumsýninguna á kvik-
myndinni „Tíðindalaust að vestan“
tii þess, að sýning myndarinnar var
bönnuð í Þýskalandi. Hefir þetta
valdið áköfum blaðadeil.um í'Þýska-
landi og þykir flestum frjálslynd-
um mönnum bannið koma úr hörð-
ustu átt. Því að það er alkunna, áð
Ufafjelagið þýska hefir bæði látið
gera myiidir og tekið í umboðssölu
utlendar myndir, sem ganga miktu
nær heiðri Þjóðverja en þessi. En
Kíkir Keplers, gerður árið 1613. Hann er nú geyindur á safni í Dresden. — einn af aðaleigendum Ufafjelags-
stjörnukíki. En þó að horft sje
á önnur sólkerfi í ágætum
stjörnukíki, þá virðast sólirnar i
þessum kerfum aðeins vera sntá-
deplar, vegna þeirrar óra-fjar-
lægðar, sem er á milli sólkerf-
anna. .En þó að stækkunin í kik-
irnum sje ekki meiri en þetta,
þá eru þeir afar mikið notaðir
tii þess að rannsaka hinar fjar-
lægustu fastastjörnur og kíkirin-
um eiga menn að þakka mest af
þeirri vitneskju, sem þeir hafa
um þær. Kíkirinn gerir nefnilega
meira en að stækka. Hann safnar
öllu því ljósi, sem fellur af
stjornunni á ohjektivið, þanríig
að það nær auga mannsins, sem
liorfir í kíkirinn betur en ella.
Og með því að objektívið er
miklu stærra en sjónopið i
mannsauganu, fær það miklu
meira ljós frá stjörnunni en ella,
og af því leiðir svo aftur, að
menn geta sjeð í kíkirnum
stjörnur, sem alls ekki mundi
votta fyrir, þegar maður liorfir
á þær berum augum. Á þennan
hátt liafa menn fundið sæg af
sólkerfum og stjörnuþokum, sem
menn liöfðu ekki hugmynd um,
að væru til.
Því stærra sem objektívið í
kíkirnum er, þess meira ljósi get-
ur það safnað og því lengra sjest
í kíkinum. Þetta er ástæðan til
þess, að stjörnuturnarnir í heini-
inum leggja svo mikla álierslu á
að eignast stóra kíkira. Það er
talið víst, að hægt sje að gera
miklu stærri brennigler en nú
eru til í nokkrum stjörnukíki,
en það kostar of fjár. Einmitt
vegna þess að það er fjárhags-
atriðið sem ræður, hafa Ame-
ríkumenn á siðustu árum eign-
ast fullkomnari stjörnukíkira en
allar aðrar þjóðir og stjörnukík-
irinn á Mount Wilson i Banda-
ríkjunum er nú talinn fullkomn-
asta sjóntækið í heimi. En
nú eru aðrar þjóðir að vígbú-
ast í þessu efni, bæði Þjóðverjar,
Frakkar og Bretar. Allir smiða
nýja kíkira og stærri en áður.
JEG ER ALVEG
HISSA
Kíkirinn hjer á myndinni er í einum af nýjustu og fullkomnustu stjörnu-
turnum Þjóðverja, — i Bergersdorff.
þessliáttar, en kíkirinn þektu
þeir ekki.
Það var ekki fyr en árið 1608
að fyrsti stjörnukíkirinn var
smíðaður og varð hollenskur
gleraugnasmiður til þessa. Barst
frjettin um þetta undratæki eins
og eldur í sinu um alla Evrópu.
Meðal annars frjettist þetta til
líalíu og til spekingsins Galilei
og tókst lionum að smíða kíki
sjálfur, eftir lýsingu þeirri, sem
liann hafði fengið af hollenska
kíkirnum. Notaði Galilei svo kíki
þennan til stjarnfræðirannsókna,
en það voru nær eingöngu j>lá-
neturnar, sem hann fjekst við og
veitti athygli.
Kíkir Galileis var smíðaður
eins og venjulegur leikhúskíkir
nú á dögum og stækkaði ekki
nema lítið. En Kepler, lærisveinn
Tycho Brahe gerði síðar miklu
sterkari kíki, með þeirri gerð„
sem enn er notuð á stjörnukík-
irum i öllum aðalatriðum.
1 kíki Keplers eru tvö brenni-
gler. Hið fremra, objektivið, sem
kallað er, myndar inn i kíkirn-
um stgekkaða mynd af hlutnum,
seni liorft er á, en aftara glerið
ókúlarið, sem horft er í gegn um
stækkar svo aftur þessa mynd,
eins og venjulegt stækkunargler.
Þegar horft er ó einhverja plá-
netuna gegn um þennan kíki, þá
Jitur hún út eins og kringla. Og
Úr stjörnuturni, sem ameríkanski
auðmaðurinn Yerke hefir látið gera.
Objektívið á kíkinum er 1,2 metrar
í þvermál.
sje horft á sólina eða tunglið,
þá sýnist hvorttveggja afarstórt.
Til dæmis stækka stjörnukíkir-
ar tunglið svo mikið, að ef þar
væri borgir eða stór mannvirki,
numdu þau liæglega sjást í
ins er Hugenberg, forvígismaöur
býskra íhaldsmanna.
----x-----
Nýlega var einkennilegur dómur
kveðinn upp í Englandi og hefir
þesskonar dómur ekki verið kveðin
upp í 3G ár. En fró almennu s.jónar-
miði ættu í það minsta að líða 100
ár milli sl.íkra dóma og helst ætti
aldrei að dæma þá. Enski dómurinn
líkist nefnilega talsvert hinum fornu
útlegðardómuni. — Maðurinn sem
aæmdur er, er talinn „óalandi og ó-
ferjandi", dæmdur brottrækur úr
þjóðfjelaginu, þannig að engin lög
ná yfir liann og hann nýtur ekki
verndar l.aga. Maður sem limlestir
hann, svívirðir hann eða drepur ger-
ir þetta í fullu samþykki laganna og
fær enga hegningu. Vitanlega missir
sa dómfeldi kosningarrjett og önnur
almenn mannrjettindi, svo missir
hann jafnframt aleigu sína, sem fell-,
ur til ríkisins, og fjölskyl.da hans, ef
nokkur er, nýtur alls ekki þeirra
rjettinda, sem þjóðfjelagið veiiir. -
Maðurinn, sem orðið hefir fyrir þess-
ari þungu refsingu núna heitir Gunn
og var skipstjóri. Ástæðan til þess-
aiar þungu refsingar, sem í raun og
veru er þyngri en líflátsdómur er sú,
að skip hans, „Sutherlandshire Lass“,
sökk undir honum i hittifyrra. Var
hann kærður fyrir hirðuleysi við
slysið, m. a. að hafa ekki notað skips-
dæl.urnar. Auk þess var hann kærð-
ur fyrir að hala sökt skipinu vilj-
andi, í samráði við eigandann, And-
rew Ross. Skipshöfnin bar öll vitni
á móti honum í málinu og dómurinn
varð sá, sem áður er sagt frá.
----x-----
Sinclair Lewis, sem nú hefir fengið
bókmentaverðlaun Nobels, liafði fyr-
ir nokkrum árum neitað að taka við
bókmentaverðlaunum Pullitzer, en
Nobelsverðlaunin kvaðst hann vilja
þisgja og muni gefa þau „ungu og
efnilegu skáldi, svo að liann gæti lif-
að áhyggjulausu lífi. „Að því er síð-
ar hefir komið í ljós var þetta skóld
sjálfur liannl Sú bók Lewis, sem mest
hefir selst í Ameríku er „Main Street“,
sem hefir verið prentuð í 525000 ein-
tökum, næst kemur „Elmer Gantry“
300.000 eintök, þá „Main Street“ en
„Babbitt", sem út kom 1922 gerði
hann heimsfrægan.
----x-----
Enskur maður, Joe Wright að nafni
hefir nýlega selt heimsmet í akturs-
hraða ó mótorhjóli. Nóði hann 245
kílómetra hraða á klukkustund. Áð-
ur hafði metið Þjóðverjinn Ernst
Henne. Hefir hann notað B. M. W.
mótorhjól en Wright notaði OEC-
JAP-mótorhjóI.
----x-----
Stockholms Dagblad efndi til at-
kvæðagreiðslu um það meðal lesenda
sinna, hver ætíi að fá bókmentaverð-
laun Nobels, skömmu óður en úr-
skurður nefndarinnar kom fram. Um
1000 manns tóku ])átt í atkvæða-
greiðslunni. l'lest atkvæði fjekk Re-
marqe, höfundur sögunnar „Tíðinda-
laust af vesturvígstöðvunum". Hann
fjekk 307 atkvæði. En næstur hoiuun
varð Sinclair Lewis með 235 atkvæði.
Þriðji maðurinn í röðinni fjekk G4
atkvæði; það var Puck Munthe, höf-
undur, sem er lílt kunnur utan Sví-
þjóðar.
----x-----
Tvær þýskar danskonur voru ný-
lega ráðnar til þess að sýna list sina
á veitingahúsi í Bukarest. Þegar
þangað kom voru þær lokaðar inni,
liklega i einhverju miður heppilegu
húsi. Þeim tókst að smygla brjefi til
Berlín og kom þá upp við rannsókn,
að líklega hefir verið ætlunin að
selja þær.
----x-----
Einstein, sem nú er staddur í
Ameríku, var gert tilboð um að leika
í kvikmynd og honum boðið 750,000
krónur fyrir. En hann hafnaði boð-
inu.