Fálkinn - 23.11.1935, Blaðsíða 3

F Á L K I N N
3
VIKUBLAÐ MEÐ MYNDUM.
fíitstjórar:
Vilh. Finsen og Skúli Skúlason.
Framkvæmdastj.: Svavar Hjaltested.
AÖalskrifstofa:
Bankastræti 3, Reykjavík. Sími 2210.
Opin virka daga kl. 10-—12 og 1—6.
Skrifstofa i Oslo:
Anton Schjöthsgade 14.
Blaðið kemur út hvern laugardag.
Askriftarverð er kr. 1.50 á mánuði;
kr. 4.50 á ársfjórðungi og 18 kr. árg.
Erlendis 24 kr.
Allar áskriftanir greiðist fyrirfram.
Auglýsingaverð: 20 aura millimeter.
Herbertsprent prentaði.
Skraððaraþankar.
Helsta ljósrofið í rökkri yfirstand-
andi krepputíma hjer á landi, er
óefað það, hve áhugi almennings fer
vaxandi fyrir íslenskum iðnaði. Iljer
hætast smátt og smátt við iðngrein-
ar, all yfirgripsmiklar, sem eru nýj-
ar í landinu, skapa bætt atvinnu-
skilyrði og spara erlendan gjaldeyri.
Almenningi er loks nú farið að
skiljast, að íslendingar eru ekki svo
rík þjóð, að þeir geti látið útlend-
inga gera alla skapaða hluti fyrir
sig — nema að ala upp fje og veiða
fisk.
En að vísu má fullyrða, að ýmis-
legt af þeim iðngreinum, sem nú
eru orðnar innlendar, liafa orðið
það i skjóli þess ástands, sem nú
er í heiminum og geta ekki lifað
hjer eftir að þvi skjóli sleppir. Er-
* lendis hefir flestur iðnaður færst í
stóriðjuhorfið. Vjelarnar sem þarf
til þess að framleiða margar vörur
eru svo stórbrotnar og dýrar, að
þær mundu verða ofurefli þeirri
frámleiðslu, sem landið getur tek-
ið á móti, og sú iðngrein því aðeins
starfrækjandi, að hægt væri að afla
erlends markaðar fyrir framleiðsl-
una, en á þvi eru litlar horfur eins
og nú standa sakir.
í rauninni eru iðnmál Islands svo
mikið stórmál, að furða er, að þeim
skuli eklcj hafa verið sýnd meiri
i-æktarsemi af því opinbera, en orð-
ið er. Ef nokkursstaðar þarf skipu-
lags og undirbúnings þá er það þar.
Hjer þarf ítarlega rannsókn á því,
hvaða vörutegundir helsl sje til-
tækilegt að framleiða hjer með þvi
markmiði að gera þær að söluvöru
á erlendum markaði. Og til þeirra
rannsókna þarf kunnandi menn,
sem hafa kynt sjer til hlítar og lært
viðkomandi iðngrein, en ekki að
eins fengið nasasjón af henni á
stuttu ferðalagi erlendis.
Sú rannsókn hlýtur vitanlega að
miðast við vinslu þeirra efna, sem
framleidd eru hjer i landinu sjálfu.
en ekki þeirra, sem inn verður ao
flytja, nema ])á að littu teyti, til
uppbótar annara aðalefna. Er ekki
hægt að vinna iðnvörur úr allri is-
lenskri ull i stað þess að senda hana
til útlanda óunna — og jafnvet
óþvegna? ■ Er ekki hægt að gera
kápur, hanska og fleiri vörur úr
íslenskum sauðskinnum og lamb-
skinnum, í stað þess að senda gær-
urnar út, sattaðar eða rotaðar. Er
ekki hægt að vinna efni úr fiskúr-
ganginum í stað þess að fleygja hon-
um? Menn vita, að alt þetta er liægt,
cn til þess að vita hvort það borg-
ar sig þarf rannsókn, og svarið
verður þó ávalt í óvissu, vegna þess
Thorvaldsensfjelagið sextugt.
Núverandi stjórn Thorvaldsensfjelagsins: Standandi (frú vinstri): frk.
fíuðrún St. Jónsdóttir, frú Sophie Hjaltested, frú fíósa Þórarinsdóttir,
Sitjandi: Frú Franziska Olsen, og frú fíagnheiður Clausen.
Allir íslendingar, sem komnir eru
lil vits og ára, kannast við versl-
unarfyrirtæki eitt í Reykjavík, sem
nefnist „Thorvaldsens Basár“. En
færri vita, hvernig það fyrirtæki
er til orðið, og með hverjum hætti
það er rekið. Þó vita margir, að
hak við þetta fyrirtæki stendur
öflugur fjelagsskapur: Thorvaldsens-
fjelagið.
Á þriðjudaginn var voru liðin
sextiu ár síðan þessi fjelagsskap-
ur var stofnaður. Og hann hefir
orðið merkur og mikill þáttur i ís-
lensku þjóðlífi, — sennilega mest
vegna þess, að það sem fyrir hann
hefir verið unnið, var unnið af
hvöt stofendanna — og þeirra, sem
tóku við af þeim — til þess að láta
gott af sjer leiða, án þess að fá laun
fyrir.
Thorvaldsensfjelagið er elsta
starfandi kvenfjelagið í landinu.
Það hefir ekki gefið sig að stjórn-
málum eða dægurþrasi, en helgað
ákveðnum málum starfsemi sína —
ekki síst þá, að sýna í verki, að
konur geta áorkað miklu, án að-
stoðar karlmannanna. — Þetta þyk-
ir engin furða í dag, en fyrir sex-
tiu árum var viðliorf kvenna öðru-
vísi en nú er, gagnvart þjóðfje-
laginu.
— Hversvegna heitir þessi fjelags-
skapur Thorvaldsensfjelagið? munu
ýmsir spyrja. Tildrögin til nafnsins
eru þau, að frumhugmyndin til fje-
lagsstofnunarinnar kom fram meðal
nokkurra ungra kvenna, sem voru
að skreyta Austurvöll, daginn sem
minnisvarði Thorvaldsens átti að
afhjúpast þar á vellinum. Frú Þóra
Pjetursdóttir, biskups, siðar kona
Þorvaldar Thoroddsen, kvað hafa
átt uppástunguna að því, að stofna
fjelagið. — Og það var stofnað
með 24 meðlimum. Frú Þórunn
Jónassen var kosinn fyrsti formað-
ur þess.
Það hefir oft orðið svo, um fje-
lagsstofnanir hjer á 'landi, að „fyrst
er alt frægast". En i þvi efni hefir
öðruvísi farið, hvað Thorvaldsens-
fjelagið snertir. Það hefir jafnan
átt góðu liðsfólki á að skipa, og
sífelt verið í vexti, enda er hin
óeigingjarna starfsemi þess þannig
vaxin, að það hlaut að eignast vini.
Sá árangúr, sem fjelagið getur fagn-
að engin getur sagt verðlag heims-
markaðsins fyrir. En likindi er
ávalt liægt að fá.
að á sextugsafmæli sinu er svo stór-
fenglegur og mikill, að þeir, sein
gerast til að ganga i líkan fjelags-
skap, hefðu gott af því, að kynna
sjer starfsferil Thorvaldsensfjelags-
ins, til þess að læra, hvernig best
er hægl að koma að notum, fyrir
einstakling, sem vill verða ])jóðinni
að liði.
Fyrsti formaður fjelagsins, land-
læknisfrú Þórunn Jónassen gegndi
formannsstöðunni til dauðadags,
1922, eða samfleytt 47 ár. Mun
hún vera hjartfólgnust fjelagskon-
um allra þeirra, sem starfað hafa
fyrir fjelagið fyr og síðar, enda
sýndu þær það í verki á 25 ára al'-
mæli fjelagsins með því að færa
henni kvæði og merki fjelagsins
í gulli. Þegar hún fjell frá, gaf fje-
lagið ennfremur þúsund króna
minningargjpf um hana í Lands-
spitalasjóðinn.
Á 25“ ára afmæli fjelagsins var
svo Bazar Thorvaldsensfjelagsins
stofnaður. Mun það hafa verið
fyrir tillögu frú Sophie Hjaltested,
að ]>essari stofnun var komið upp,
til þess að greiða götu heimilisiðn-
að frá sjó og sveit til innlendra og
erlendra kaupenda. Þetta var árið
1900. Fimm árum síðar hafði fjc-
lagið keypt húseign þá, sem verið
hefir heimkynni basarsins til þessa
dags — og er enn. En haft var á
orði i þá daga, að „kvenfólkið færi
nú að gerast ærið djarft, þegar það
færi að kaupa hús“. Reynslan liefir
sýnt, að það kapp, sem konurnar
i Thorvaldsensfjelaginu sýndu, er
þær keyptu húseignina var: með
forsjá.
Hjer er ekki rúm til að rekja alt
það, sem Thorvaldsnsfjelagið hefir
gert um æfina, almenningi og
kvennastjettinni til þrifa. Thorvald-
senskonurnar kendu handavinnu,
löngu áður en farið var að kenna
slíkt í skólunum, þær tóku upp
þann sið, að gefa fátækum jóla-
gjafir og glaðning og höfðu jóta-
trje fyrir fátæk börn. Þær gengust
fyrir þvottakeyrslu inn í Laugar,
lil ])ess að ljetta flutningunum af
þvottakonunum, sem allajafna urðu
að flytja þvottinn sjálfar. Þær not-
uðu frístundir sinar til þess, að
sautna föt á börn, sem áttu fátæka
að. Mannúðarhugsjónin var jafnan
efst á baugi.
Og hver stóðst kostnaðinn við alt
þetta, sem gert var? Fyrst og fremst
var það vinna fjelagskvenna sjálfra,
sem gerði þetta mögulegt. En ýmsa
aðra útvegi hafði fjelagið til ]>ess,
að afla sjer tekna, svo sem hluta-
veltur, leikskemtanir — og svo jóla-
merkin, sem allir ístendingar kann-
ast við. Einnig hafa orðið allniiklar
tekjur af hasárnum.
Mest af þessum tekjum hefir þó
runnið í sjóð, sem nefnist „Barna-
uppeldissjóður ThorvaldsenSfjelags-
ins“. Var hann stofnaður árið 1900
og hafa ýmsir orðið til þess að
styrkja hann, m. a. Jón Laxdal og
Morten Hansen. Svo öflugur var
þessi sjóður orðinn á hálfrar aldar
afmæli fjelagsins, fyrir tíu árum,
að fjelagsstjórnin sá sjer fært, að
afhenda Reykjavíkurkaupstað fimtíu
þúsund krónur i reiðu fje, sem til-
lag til væntanlegs barnahælis. Það
er að vísu ekki komið upp enn, en
staður hefir því verið ákveðinn og
innan fárra ára mun verða kominn
véglegur minnisvarði um þá fögr.i
hugsjón, sem fyrir fjelaginu vakti,
Fgrsti formaður Thorvaldsensfje-
lagsins, landlæknisfrú Þórunn Jón-
assen, sem var formaðnr fjelagsins
i 47 úr.
með stofnun sjóðsins. Forstöðu
Barnauppeldissjóðsins liefir frá önd-
verðu haft frú Sigriður Jensson og
unnið mikið starf honum til liags-
hóta.
Eins og áður er sagt hefir Thor-
valdsensfjelagið jafnan haft það
stefnumið, að starfa að sem flestu,
er komið gæti almenningi til liags-
bóta og framfara. Ef öll fjelög gætu
látið eftir sig jafn mikinn árangur
eftir sexlíu ára slarf, mundi eftaust
mörgu vera komið lengra á veg
en nú er.
Mctgnús Þorláksson Blikastöð-
um varð 60 ára W. />. m.
Tveir rikisbuhbar eru að tala sam-
an um, hvernig best sje að komast
hjá þjófnaði.
— Jeg sef altaf með vasabókina
mína undir höfðinu, segir annar.
— Æ, það er mjer ómögulegt.
Jeg get ekki sofnað dúr, ef jeg hefi
svo hátt undir höfðinu, svaraði
hinn.