Fálkinn - 30.05.1936, Page 6

G
F Á L K I N N
TRYGGVE BAKKERUD:
HÁSÆTIÐ
Hann var ekki altaf jafn vel lát-
inn af konunni sinni. Henni likaði
ekki livað hann var eftirlátsamur
viö börnin. Að þau væri altaf látin
sitja fyrir. Henni fanst hann ætti að
aga þau og halda þeim meira í skefj-
um, svo að þau slitu ekki svona mikl-
um fötum. Enda þótt það væri nú
minst. Það mæddi meira á gólfdúf-
unum og húsgögnunum.
En Hans sagði bara að börnin yrðu
að fá tækifæri til að þroskast. Þau
yrðu ekki fullþroska ef þau væru
aiin upp i hlekkjum.
Og svo stagaði hún og bætti. Og
Hans sólaði skóna. Þegar gólfdúkur-
inn í anddyrinu og eldhúsinu gat-
slitnaði þá keypti Hans nýjan. Það
var nauðsynlegur reksturskostnaður,
fanst honum.
Og Hans keypti myndaklossa og
kendi börnunum að raða þeim. Sið-
ar kom hann heim með byggingar-
kubba og „mekanó“. Þegar þau urðu
stærri fengu þau sitt barnareiðlijólið
hvert. — Þau hefðu getað komist af
með eitt í sameiningu, sagði korian.
— Já, svaraði Hans. — Þá hefði
hin fjögur getað alist upp á götunni
og orðið óknyttakindur.
Þegar þau eldust fengu þau öll
reiðhjól handa fullorðnum. Og kubb-
arnir og „mekanóið" stækkaði eins og
börnin. — Er nauðsynlegt að fleygja
út peningum í þetta? spurði konan.
— Jeg fleygi ekki út peninguin,
svaraði Hans. — Jeg byggi fólk.
Svo tók hann gólfdúkinn i setu-
stofunni og keypti annan. — Nú
dafna þau betur, sagði hann. Og
hann ljet strákana iðka glímu og
hnefaleik. Hann festi fimleikahringi
í loftið. Og uppi á lofti hafði. hann
komið fyrir svifrá. — Það dugir ekki
að spara útsæðið, ef maður vill fá
uppskeru, sagði Hans.
— Jeg skil ekki hvaða uppskeru
þú ætlar þjer að fá, sagði konan.
— Nú á að ferma elsta barnið. Veistu
hvað það þýðir?
Hans rak upp stór augu og konan
hjelt áfram: — Það þýðir það að við
liöfum verið gift i fimtán ár. En
sjerðu nokkra breytingu. Við stönd-
um i sömu sporum. Við höfum ekki
eignast eyri okkur tii hagsbóta.
Þá hló Hans innilega. — Það eru
margari leiðir til að safna til elli-
áranna. Og það er mismunandi hverju
maður safnar. Við hefðum getað sett
peninga i bankann og fengið rentur.
En ánægjan er líka rentur. Og jeg
er ánægður þegar jeg hefi gert skyldu
mína. Það er renta og þá rentu vil
jeg eiga.
Svo fór hann i latinuskólann og
iiinritaði fermingardrenginn í gagn-
fræðadeildina.
— Er það nauðsynlegt að kosta
svona miklu upp á börnin? Við
urðum að komast af með minna,
sagði konan, og ekki veit jeg annað
en við höfum komist til manns fyrir
því. Nú gæti drengurinn byrjað i
glersteypunni. Og við fengjum auka-
skilding. Jeg varð að fara að vinna
hjá öðrum þegar jeg var tólf ára.
Komst jeg ekki til manns fyrir því?
— Jú, þú hefir vaxið eins og trje,
svaraði hann. — Grenitrjeð hjerna
undir veggnum hefir vaxið líka.
Og svo keypti hann tvennan fatn-
að handa drengnum sem átti að fara
í Latínuskólann.
Þegar fermingardrengurinn hafði
verið í Latinuskólanum fyrsta dag-
inn og verið sett fyrir, safnaði Hans
öllum börnunum að sjer og sagði
hálf vandræðalega og góðlátlega: —
Jeg er nú ekki nema óbreyttur erf-
iðismaður, en það kemur af því, að
hann faðir minn hjálpaði mjer aldrei
neitt. Og hann varð aldrei að manni
heldur og dó á fátækrahæli. En það
var honum mátulegt, álít jeg, úr því
að hann sá ekki svo fyrir mjer, að
jeg gæti alið önn fyrir honum i ell-
inni. En jeg hefi sett sál mina i veð
fvrir því, að jeg skal koma börnun-
um mínum til manns. Jeg lifi ekki
fyrir annað. — Fyrir ykkur, drengir
mínir, á lífið að standa opið. Slíkt
ríki er okkur öllum gefið. Það er að-
eins eitt skilyrði: að maður ryðji
landið og rækti, um leið og maður
fer yfir það. En maður má ekki fara
um það óræktað, því að þá kemur
maður ekki að neinu gagni. Ríkið
sem mjer hefir verið gefið, eru börn-
in mín fimm. Og jeg er það fyrsta
af ríkinu sem þið hafið fengið. Þegar
þið eruð komin hálfa leið, er jeg
k.ominn yfirum. En þó við verðum
ekki samferða þá getum við dregið
plóginn saman. Jeg ætla að plægja og
þið eigið að herfa og sá. Og svo geta
hörnin ykkar uppskorið. Jeg laúna
ykkur og þið mjer. Þegar jeg hefi
lagt undir mig landið verð jeg kon-
ungur þess. Jeg eignast hásætið og
hlusta á þakklætið frá fimm drengj-
um, sem komast eins vel áfram og
á verður kosið, vegna þess að þeir
eiga föður sem vert er um að tala.
Daginn eftir sá Hans fram á, að
kaupið hans nægði ekki. En ekki sást
að hann örvænti fyrir það. Það var
aðeins þetta, að svipur hans varð
eins og hann tæki aftur það sem
hann hafði lofað. Þá fór hann til
forstjórans í verksmiðjunni sem var
þar nálægt og beit á jaxlinn. Það
ljómaði einbeitni og ákafi úr augum
Hans. — Jeg heiti Hans Hansen, sagði
liann. — Jeg vil gjarnan fá nætur-
varðarstöðuna, sem þjer auglýstuð í
gær.
— Jeg kann ekki við svona orða-
tiltæki, svaraði hinn. — Og svo er
ekki víst að þjer hæfið i stöðuna.
— Þegar jeg vil fá stöðuna þá er
það af því, að jeg er hæfur í hana,
svaraði Hans. Og nú svaraði forstjór-
inn ekki neinu. En tveimur kvöld-
um síðar fór Hans að heiman stund-
arfjórðungi fyrir kl. ellefu. Og næsta
föstudag fjekk hann kaup á tveimur
stöðum.
En það var ekki smáræði sem hann
hafði tekist á liendur. Hann lauk
dagsverkinu klukkan hálf fimm. Fór
heim, borðaði og sofnaði stundvis-
lega eftir einn klukkutíma. Fór á
fætur aftur klukkan hálf ellefu og
var á næturvökunni til klukkan hálf
sjö. En 'honum hafði aldrei liðið bet-
ur, því að engum líður betur en
þeim, sem fær að strita fyrir ákveð-
irni hugsjón. Hann gaf sjer ekki
einu sinni tíma til að lesa fyrirsagn-
irnar í blöðunum.
Aðeins að' vinna. En hvert skref
hans og handtak kom honum sjálfum
að gagni. Þegar hann var að labba
um verksmiðjuna á nóttinni var hann
slundum að hugsa um munirin á
mönnunum. Hversvegna urðu sumir
svo heiðarlega heimskir? Hversvegna
urðu þeir svo heimskir, að þeir urðu
að gegna sama hlutverki og hestur-
inn? En aðrir höfðu fengið sýn af
leiðinni sem lá áfram. Eins og hann.
Hann fann varla að hann kæmi
við jörðina. Vissan um, að hann væri
einn þeira útvöldu hefði getað borið
hann á heimsenda. Hann sá hásætið
við leiðarlokin og þóttist viss um,
að hann gæti ekki vilst. Hann naut
kvala og vanefna með sömu ánægju
og pislarvottur nýtur dauðans.
Drengirnir voru fermdir hver eftir
annan. Hann varð hesta tekjulind
Latínuskólans. Hann átti fimm syni í
skólanum samtímis. Þegar sá yngsti
var í fyrsta bekk var sá elsti í sjötta.
En nú gat hann svo lítið sint þeim,
þvi að hann varð að sofa á kvöldin
og á sunnudögum voru þeir úti. Það
var eini dagurinn sem þeir voru
iðjulausir. Þvi að þeir stunduðu nám-
ið af kappi og tóku ágæt próf. Og
lionum fanst með sjálfum sjer, að
hann mætti þakka sjer þetta að tals-
verðu leyti. Hefði hann ekki vakið
lijá þeim áhugann þegar þeir voru
litlir, væru þeir máske götustrákar
núna. Hann sá hvorki eftir tímanum
nje peningunum, sem hann hafði var-
ið til þeirra.
En konunni fanst þetta mesta ó-
ráð. Og þegar hariri varð að taka
slórlán til þess að kosta þrjá þeirra
\ið háskólann og tvo við verkfræð-
ingaskólann þá ætlaði liún af göfl-
unum að ganga. — Guð má vita fyrir
hverju þú ert að berjast. Nú hefirðu
unnið tveggja manna verk árum sam-
an, og þó erum við fátækari en nokk-
urntíma áður. Aðrir niundu vera rikir
í þínum sporum, en þú verður að
taka lán.
— Veslingurinn, svaraði Hans. —
Ekki hefir veröldin mist neinn fjár-
inálaspeking í þjer. Skilurðu ekki, að
jeg hefi ekki tekið neitt lán í orðs-
ins fylstu merkingu? Jeg ræð að-
eins yfir þessari fjárupphæð. Jeg hefi
fengið peningana gegn þvi að þeir
beri rentur. Svo komast þeir í mn-
ferð á ný, fyrir margfalt hærri rent-
ur. Jeg fæ upphæðina aftur hundr-
aðfalda, með tíð og tíma.
Og svo barðist hann af kappi fyrir
því að láta alt bera sig. Hann varð
reyndar að taka lán oftar en einu
sinni eftir þetta. En af brjefunum
sem komu frá sonunum við og við,
sá hann að peningunum var vel var-
ið. Hann efaðist ekki um það, þó
hann langaði til að lieyra það af
munni þeirra sjálfra. En drengirnir
komu ekki heim. Þeir vildu ekki sóa
peningum í það. Þeir höfðu verið
nógu lengi heima. Það borgaði sig
betur að fara annað í sumarleyf-
unum.
Og hann gat ekki hugsað sjer neitt
hyggilegra, því að það var þroskinn,
sem fjarlægði manninn villidýrsá-
standiniv Það var ekki hægt að láta
staðbinda sig, eins og hann liafði
gjört. Þessvegna hjálpaði liann þeim
gteiðlega þegar þeir fóru að koma
sjer fyrir, að loknu námi.
Og af þeirri hjálp leiddi fleiri lán.
En svo mundi þetta taka enda. Og
þeir liöfðu fengið það sein þeir vildu.
Sá yngsti hafði að vísu horfið eitt-
hvað út í buskann. En einn daginn
fjekk Hans brjef frá Brasilíu. Hann
bar það á sjer enn og mundi sjálf-
sagt bera það á sjer talsvert lengi,
því að það snerti yngsta drenginn.
Mundi hann komast áfram þarna eða
ekki? En Hans tókst að koma hon-
um áfram. Alt fór að óskum. Dreng-
urinn fjekk stöðu hjá stærsta járn-
brautarlagningafjelagi heimsins. Ljóm
andi framtið. Alt í lagi.
En nú var Hans orðinn gamall.
Æskan hló fyrirlitlega að honum.
Ivallaði liann “aumingjann". — Það
tekur nú yfir allan þjófabálk, að
svona ræflar skuli taka vinnuna frá
almennilegu fólki!
En Hans þuldaði á vasanum, hvort
hann hefði brjefið. Svo smurði hann
sjer nokkrar brauðskorpur og fór.
Nú þurfti liann ekki að tefja sig á
að bjóða góða nótt. Hann hafði verið
ekkill i mörg ár.
Hann kom inn í dyravarðarklef
ann og setti kaffibrúsann á suðu-
plötuna. Svo leit hann á klukkuna.
Það voru fimm mínútur þangað til
hann átti að draga upp næsta varð-
úrið. Það var kollustóll milli borðs
og veggjar. En hann liafði aldrei sest
á hann. Aldrei langað til þess.
Nú settist hann og studdi hönd
ui:dir kinn. En hann var frekar undr-
andi en þreyttur. Einkennilega skrít-
irn. Hann leit upp og starði út að
giugganum. En lengra sá hann ekki
því dimt var úti.
Hann pírði augunum og horfði
kringum sig. Eins og hann hefði
aldrei komið þarna fyr. Og þó var
þetta 25. árið sem hann var hjerna.
En lionmn hafði aldrei fundist heim-
urinn tómur eða tilgangslaus fyr,
nje hann sjálfur litill og ónýtur.
Eins og fífuhnoðri á endalausum
öræfum. Hvað átti hann þar að vilja.
Aleinn. Hann hafði ekkert þar að
gera — hann var engum að gagni.
Hann var kominn að landamær-
unum hinumegin. Til fyrirheitna
landsins, þar sem hann áttþ að verða
konungur. Var hann ekki konungur?
Hafði hann ekki unnið stærsta sigur
lífsins. Orustuvöllurinn var hans, alt
landið og öræfin. En það var mann-
laust. Hann hafði ekki hugsað sjer
það þegar liann byrjaði stríðið. Sig-
urvegarinn gat ákveðið herkostnað-
inn — en hver átti að borga hann.
Það fór titringur um hann. Mikill
beimskingi var hann. Þetta var bara
vígahrollur. Hann beit á jaxlinn og
krepti hnefana. Hann hafði ekki lagt
undir sig ríkið ennþá. Úrslitaorustan
stóð fyrir dyrum. Einmitt hjerna á
kampinum. Það er að segja: það var
hann sem stóð uppi á kampinum.
Allir hinir stóðu fyrir handan og
ætluðu að þröngva honum til baka.
En hann stóð svo vel að vígi. Hann t
hafði sigurinn í hendi sjer. Gamli
klukkúhjallurinn spilaði „Kvásarvals-
inn“ og' það táknaði að klukkan var
ellefu.
Hann þreif lyklakippuna og fór
út. Því að það var þetta lán. Það
mundi vitanlega vera hægðarleikur
fyrir syni hans að borga það. En
honum datt ekki i liug að nefna það
við þá. Hann vildi ekki taka við
einum eyri, jafnvel þó að þeir kæmu
og byðu peningana fram. Svo argur
var hann ekki. Eins og hann væn
að unga ómögum út i heiminn og
svo að láta þá borga? Aldrei! Það
var hann, se n átti að hjálpa þeim.
Ekki öfugt. Ætti hann að vera að
ginna drengina út á dýra menta-
braut og láta þá svo borga sjálfa?
Hvaða gagn hefðu þeir þá haft af
honum? Lykillinn snerist og small í.
Hann staulaðist yfir svell og klaka
livern veturinn eftir annan. Og eitl
kvöldið þegar hann var á fyrsta ár-
inu yfir áttrætt kom hann inn i
varðslofuna með kvittun upp á vas-
ann. Nú skuldaði hann engum neitt.
Loks var hann kominn riki sitt á
enda. Hann gat stigið í hásætið og
notið afreka sinna. Nú var hann
frjáls maður því enginn krafðist
meir af honum. Og þá hlaut hann
að vcra manna mestur. Nú gat hann
valið sjer heitið og staðinn.
Svo settist hann á bekkinn milli
borðs og veggjar. Gamli kluklcuhjall-
urinn lijekk enn yfir dyrunum. Það
voru eins og vant var fimm mínútur
þangað til liann átti að draga upp
uæsta varðúr.
í dag hafði presturinn litið inn til
hans. Þjóðfjelagið liefði ástæðu til
að þakka honum fyrir unnið þrek-
virki, sagði presturinn.
Og Hans hafði minst á það, sem
hann hafði gert. Það múndi vera
rjett, sagði hann. Er jeg ekki orð-
inn manna mestur?
— Jú, eins og konungur, svaraði
prestur. Fri og frjáls og hafinn yfir
alt og alla. Þú getur sest í' hásætið,
þegar þú vilt.