Fálkinn - 17.09.1938, Síða 3

F Á L K I N N
3
Til hægri: Búasteinn, siiðausliir-hlið. Til vinstri: Búasteinn, brekkumegin. Búi hefir sénnilega varist þar
sem mennirnir standa
Bnaiteinn og Búaliellir.
VIKUBLAÐ MEÐ MYNDUM.
Ritstjórar:
Skúli Skúlason.
Sigurjón Guðjónsson.
Framkv.stjóri: Svavar Hjaltested.
Aðalskrifstofa:
Bankastr. 3, Reykjavík. Síml 2210
Opin virka (iaga kl. 10-12 og 1-0.
Skrifstofa i Oslo:
A n t o n Schjötsgade 11.
Blaðið kemur út hvern laugard.
Áskriftarverð er kr. 1,50 á mán.,
kr. 4.50 á ársfj. og 18 kr. árg.
Erlendis 24 kr.
Allar áskriftir greiðist fyrirfram.
Auglýsingaverð: 20 aura millim.
Herbertsprent.
Skraddaraþankar.
í íslendingasögum er það atburð-
ur, sem endurtekur sig oftar flestum
öðrum, að maður vinnur á andstæð-
ingi sinum. „Klauf hann í herðar
niður,“ „hjó hann banahögg." Og
það er oftar sem sagt er frá þessu
með velþóknun en með fyrirlitn-
ingu, jafnvel þó að einvígið hafi
verið unnið ó hinn óriddaralegasta
hátt, og só sem veginn var hafi ver-
ið alsaklaus. Fró sjónarmiði nú-
timamanna er þetta veila, sem menn
reyiia að afsaka með því, að tím-
arnir, viðhorfið, hugsunarhátturinn
hafi verið svo gjörólíkur þá og nú.
Vígin og jafnvel morðbrennurnar
hafi verið svo sjólfsagður hlutur.
En er ekki talsvert af þessari
veiiu eftir í íslensku skapferli enn
í dag? Eru íslendingar ekki meiri
vígamenn og lirottar en t. d. frænd-
þjóðirnar ó Norðurlöndum? Það
verður víst ekki hægt að neita því.
Sjerstaklega á stjórnmálasviðinu, —
Það er blátt áfram stórmerkilegt
fyrirbæri, hvernig prúðustu og i-
hugulustu menn, sem i venjulegum
skiftum við náungann vilja ekki
vamm sitt vita, sem eru hjálpfúsir
og velviljaðir í daglegri umgengni,
geta umhverfst og orðið að tígris-
dýrum undir eins og stjórnmálin
eru annarsvegar. Ekki þannig að
þeir vegi víg eða limlesti, heldur í
orðum.
Tónninn í stjórnmálaumræðu'num
þarf umbóta við. Það er nefnilega
afar erfitt, að halda uppi heilbrigðri
stjórnmólastarfsemi, ef orðbragðið
hjá þeim sem deila, er ekki sæmi-
Iega þokkalegt. Það er erfitt að kom-
ast að rjettri niðurstöðu með þeim
umræðum, sem að mestu ganga út
á að móðga, styggja og svívirða.
Því að flestuin er svo farið, að
þeim rennur í skap við stygðar-
yrðin, en reiðin er jafnan versti
þröskuldurinn fyrir skynsemd i
starfinu. Það álit þarf að fara for-
görðum, að menn grípi til fáryrða
og fúkyrða, til þess að Iáta öðrum
skiljast hvað þeir meini. Þvi að það
eru einmitt fúkyrðin, sem kæfa
meininguna. Fá orð i fullri mein-
ingu, eru ekki fúkyrði, ef maður-
inn kann að stilla skap sitt. Og það
jmrfa stjórnmálamenn að kunna,
eigi síst. Deilan er glíma og vopnin
eru röksemdir -- þá fæst oft nið-
urstaða og það sigrar, sem mætara
er. Þegar menn níða og bolast i
glímu þá eru þeir dæmdir úr leik.
Nú væri það skemtilegt, að vel-
ferðarmálum þjóðarinnar væri gert
eins hátl undir höfði og islenskri
glímu og menn dæmdir úr leik fyrir
að níða.
Það bar við einn sunnudag, fyrir
um það bil þúsuncl árum, að maður
einn kom ríðandi vestur yfir Hellis-
heiði. Vegurinn liggur nú meðfram
fjöllum þeim er ganga suðvestur úr
Henglinum, en þá lá hann yfir þau,
og var komið að vestan niður skarð
það, sem er upp af Kolviðarhóli og
hjet það Öxnaskarð. Þessi leið var
farin til tiltölulega skamms tima enda
eru djúpir slóðar slitnir þar viðá í
klappirnar eftir hófa ferðamanna
liestanna.
Hellisheiði var lengri fjallvegur í
gamla daga en nú, því engin bygð
var, frá því farið var upp úr Ölfusi,
þar til komið var að Lækjarbotnum,
efsta bænum i Seltjarnarneshreppi,
en þar heitir nú Lögberg.
Maðurinn sem kom ríðandi var
mikill vexti og gjörfilegur og reið
við alvæpni. Hann hét Búi And-
ríðsson og var rikur bóndason frá
Brautarholti á Kjalarnesi. Faðir hans
hafði komið seint á landnámsöld, á-
samt fleiri mönnum, frá írlandi, en
norrænir víkingar liöfðu þá víða lagt
undir sig strendur þess lands, og
má segja að tunga sú, er síðar var
nefnd íslenska, hafi hljómað liring-
inn í kringum gjörvalt írland. And-
ríður giftist Þuríði, hinum mesta kven
skörungi, er var dóttir bóndans í
Þormóðsdal í Mosfellssveit, og var
hún móðir Búa, og enn á lífi, er
þetta gerðist.
Búi var að koma frá Noregi, og
liafði skip það, er liann kom með,
haft skjóta ferð, því veður höfðu
verið hagstæð og stýrimaður glögg-
ur á gang stjarna og sólar, en þá
var ekki leiðarsteinninn fundinn,
svo að stýra varð eftir gangi himin-
tunglanna og var það nokkuð örugt
meðan léiðarstjarnan sást, er jafnan
sýndi hvar hánorður var. En um
sumardag, þegar koinið var það
langt norður, að nótl var björt, varð
að stýra eingöngu eftir sólargangi
og tungli (ef það sást) og reyndi
þá mjög á farmensku stýrimanns.
Skipið hafði tekið höfn við Eyr-
ar við Ölfusárós, er þá lijet Hvitárós,
því fljótið lijet þá Hvítá alla leið
til sjávar. En á bakkanum upp frá
Eyrurn myndaðist þorp er nefnt var
Eyrabakki en síðar breyttist nafnið
i Eyrarbakki.
Það var siður þá, að þeir, sem
tóku sjer fari milli landa, keyptu
hlut í skipinu eða að minsta kosti
áttu hlut i varningi og þótti þetta
nauðsynlegt til þess, að allir skip-
verjar væru fúsir til þess að verjast,
ef víkingar, eða aðrir ránsmenn, rjeð-
ust á þá. Búi hafði því ekki þegar
riðið vestur yfir fjall, heldur tafist
nokkuð eystra því hann þurfti að
gera ýmsar ráðstafanir viðvíkjandi
eignum sinum. Hann gat því búist
við að fregnin um að hann væri
kominn út til íslands væri kominn
á undan honum vestur yfir lieiði. En
þó að hann ætti óvini bjóst liann
tæplega við, að þeir myndu bregða
svo skjótt við, að honum væri ekki
óliætt yfir heiðina, enda var hann
liinn mesti fullhugi og ekki liafði
hann viljað heyra, er skipsfjelagar
hans töluðu að óvarlegt væri fyrir
liann að fara einn síns liðs yfir
heiðina.
Andriður faðir Búa og fjelagar
lians höfðu verið skírðir menn, en
víst að öðru leyti lítt kristnir, en
land laut alt þá hinum forna átrún-
aði feðra vorra. En Búi vildi á upp-
vaxtarárum sinum engin goð blóta,
og hneykslaði það mjög trúaða menn,
því þeim var Ásatrúin eins hugstætt
mál, ug eins mikið hjartans mál, eins
og kristntnn mönnum siðár hin
kristna trú, og hötuðu jafn mikið
og þeir trúleysingjana. Þessi van-
trúnaður Búa mæltist því illa fyrir
hjá trúuðum mönnum og varð það
til þess, að einn framgjarn ungling-
ur, Þorsteinn sonur Þorgríms goða
á Kjalarnesi stefndi Búa til Kjalar-
nesþings fyrir rangan átrúnað, og
ljet varða skógangssök. Var Búi sea-
ur dæmdur og því rjettdræpur. E’i
Búi skeytti ekki dómnum, leitaði ekki
af landi brott, eins og siður var
sekra manna, og fór allra ferða
sinna.
Lög feðra vorra voru þannig, að
sá, sem fjekk mann sekan gerðan,
varð sjálfur að sjá um fullnægingu
dómsins, og hafa margir undrast, að
svo vitur lög, sem þeir gerðu yfir-
leitt, að þeir skyldu ekki mynda
sterkt framkvæmdavald. En þetta var
mjög að ráði gert, því þeir voru lýð-
veldismenn í eðli sínu, og höfðu flutt
til eylands þessa af því, að þeir
vildu ekki ofríki einstaks manns.
En þeir óttuðúst, að ef hjer væri
sterk miðstjórn, myndi bráðlega
leita í sama horfið hjer, og þeir liöfðu
snúið frá í Noregi. En það þótli
hin mesta vanvirða, að koma ekki
fram dómum, gagnvart sekum mönn-
um með því að fella þá, eða að
minsta kosti að stökkva þeim úr
landi.
Það sem Þorsteinn Þorgrímsson
hafði ætlað að gera til að afla sjer
álits, snerist þvi honum til vanvirð-
ingar, er Búi fór ekki úr landi, og
það þvi frekar, sem Búi fór ferða
sinna milli Brautarholts og Esju-
bergs (en þar bjó lóstra hans) án
þess að bera eggvopn, en hann hafði
aðeins slöngu eina knýtta um mitti
sjer, því hann var slyngur. Þorsteinn
hlaut því, til þess að lialda heiðri
sinum, að drepa Búa, þó það liafi
fráleitt verið ætlun hans í fyrstu.
Þorsteinn veitti því Búa eftirför
einn dag, með tólf af mönnum föð-
ur sins, eitt sinn er hann fór f.a
Brautarholti til Esjuhergs. Þetta var
um vetur og veður útsunnan með
jeljagangi, eins og títt er við Faxa-
flóa, en ekki var sporrækt. Búi sá
eftirförina er hann kom á hæð þá,
er Kljeberg lieitir. Beið hann þar eft-
ir þeim, og er þeir komu yfir læk
þann er þar var vestan við, var eitt
jelið að skella á. Slöngvaði Búi stein-
um á nokkra þeirra, og var það
sumra þeirra bani. En þeir Þorsteinn
hlupu þá sem ákafast að lionum, en
þeir náðu honum ekki, því Búi komst
undan i jelinu, enda þekti hano
þarna hvert gil og liverja lægð. Eti
þegar saga þessi var sögð, nokkrum
mannsöldrum síðar var undankoma
Búa þökkuð galdramyrkri, er fóstra
Búa hefði gert. Og þannig er sögnin
rituð niður i Kjalnesingasögu.
Nokkru seinna koin Búi seint um
kvöld til Brautarholts, og var þar
um nóttina. Næsta morgun árla sneri
hann aftur til Esjubergs. En er liann
kom á holtið, þar sem sá heim að
bænum á Hofi, sá hann mann ganga
þaðan til hofsins og þekti að það
var Þorsteinn. Gekk hann þá á eftir
honum inn í hofið og vó hann þar,
og skyldi við hann dauðan undir
hofgarðin um. Siðan kveikti hann
með hinum vígða eldi hofsins i tjöld-
unum, sem það var klætt með, og
hrann hofið. En Búi kom við á bæ
þeim, er hjet Hólar, líklega þeirn
sama og nú heita Skrauthólar, og
lýsti þar.vígi Þorsteins á hendur sjer.
Fóstra Búa á Esjubergi vísafci
honum á helli, sem er austur og upp
af bænum á Esjubergi, og liafði hún
látið safna þangað vistuni með leynd,
og fór Búi þangað.
Þorgrímur goði kom með marga
Framh. á bls. 74.