Fálkinn - 17.09.1938, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
Á þessu ári eru liðin 75 ár síðan þræla-
hald var afnumið í Bandaríkjunum. —
Það kostaði borgarastyrjöld, en fröm-
uður afnámsins varð vinsælasti maður
Bandarikjanna.
Fyrir nokkru meira en hundr
að árum var timburfleki með
ýmsum varningi á reki suður
Missisippi. Ákvörðunarstaðurinn
var stóra borgin í suðurríkjun-
um, New Orleans. Þar átti að
koma varningnum i peninga.
Einn af áliöfninni þarna á
flekanum var ungur maður,
rúmlega tvítugur. liann var
höfði hærri en allir hinir, sterk-
ur var hann einnig og ráðsnar
og hafði bjargað flekanum frá
strandi á leiðinni. Þetta var
fvrsta skiftið sem liann fór
suður. Hann var úr norðurfylkj-
unum og þar var enginn stjetta-
munur og allir voru frjálsir,
livernig sem þeir voru á litinn.
Nú kom hann þangað, sem
miljónir svartra manna yrktu
jörðina með svipuna á lofti yf-
ir berum bökunum á sjer, svo
og liann gleymdi aldrei þessari
sjón. Eflaust hefir liann þá
iieitið sjálfum sjer því, að ef
hann kæmist nokkurntíma til
valda og virðingar skyldi hann
ljetta þessari smán af þjóðfje-
laginu. Og hann gerði það líka.
Því að þessi ungi maður varð
forseti Bandarikjanna. Hann
hjet Abraham Lincoln.
Göfugustu stórmenni sögunn-
ar alast oft upp við einföld
kærari en þessi. En liann vildi
komast lengra.
Hann bauð sig fram til fylk-
isþingsins og fjell. Það var í
fyrsta og síðasta sinnið, sem
hann sigraði ekki í kosningum.
Næsta skifti var liann kosinn á
fylkisþingið, en gaf ekki kost
á sjer næst en las lög af kappi
og gerðist málaflutningmaður
i Springfield, sem fyr er sagt.
Árið 1846 var hann kosinn á
skugganum, að liann hafði gam-
an af góðum skrítlum og að
hann var skáld í anda. En það
hefði hann getað sagt og meira
til.
Hann var risi að vexti undir-
eins á unglingsárunum. Þegar
hann var sextán ára dæmdisl
altaf á hann að höggva stærstu
trjen í skógunum lieima. Meðan
hann var búðarsveinn lyfti
hann whiskyköggunum upp á
búðardiskinn eins og þeir væri
fis. Honum virtist auðvelt að
taka heilt hænsnahús á bak sjer
og flytja það. En sjaldan lenti
hann í áflogum, liann var liæg-
ur og barngóður. 1 ófriðnum
við Indíána gerði hann sjer ekki
annað til frægðar en að bjarga
Indíána einum frá hengingu. Og
ekki gat hann gefið hersveit
sinni fyrirskipanir. Einu sinni
kom hann að hliði einu með
sveit sína og mundi þá ekkert
hvaða orð hann átti að nota,
svo sveitin gengi skipulega
gegnum hliðið. Þessvegna sagði
Iiann: Sveitin er uppleyst i tvær
ABRAHAM LINCOLN
að fáeinir hvítir menn gæti lif-
að í óhófi. Bráðum átti liann
eftir að sjá dýpstu niðurlæging
mannkynsins betur.
Hann gekk upp í borgina. Á
götuauglýsingu las liann: „Borga
hæsta verð fyrir allskonar svert-
ingja! Kaupi einnig á uppboð-
um. Hefi fangabúð sjálfur!“
Bjett hjá var önnur auglýsing:
„Hundrað dollara fær sá, sem
nær i þrælinn sem strauk frá
mjer. Hann gegnir nafninu
Sam. Ljóst hár, hlá augu og svo
ljóst hörund, að það má taka
hann fyrir hvítan mann“.
Ungi maðurinn kom inn í
stóran sal. Þar stóð liópur
manna, með gljáandi silkihatta
á höfðinu og glampandi skó á
fótunum. Það lá vel á þeim. Þó
þetta væri árla dags voru þeir
húnir að innbyrða ekki fá
whiskyglös. Herrar suðurfylkj-
anna. Þeir höfðu erft stórar
jarðeignir og aldrei unnið liand-
tak sjálfir. Og nú voru þeir að
kaupa fleira fólk til að þræla
fyrir sig.
Dólgslegur maður slóð hjá
þeim. En liann var i fínum föt-
um, fínni en honum hæfði.
Hann hafði keyri i hendi. Og
með því benti hann á hóp svert-
ingja, sem gengu í hring kring-
um kaupendurna prúðbúnu. En
ef þeir gengu of liart ljet hann
keyrið dynja á bökum þeirra,
svo að sveið undan. Svertingj-
arnir voru festir sainan hlekkj-
um, ungir og. gamlir, menn og
konur, ungar og laglegar slúlk-
ur. Við þær síðastnefndu voru
gerðar ýmsar athugasemdir, svo
að kaupendurnir ráku upp
ruddahlátur. Það var þó einn
sem ekki hló — unglingurinn
sem var nýkominn að norðan.
Hjartað engdist í brjósti hans
OG AFNAM ÞRÆLAHALDSINS
kjör og í samveru við náttúr-
una. Svo var og með Abraliam
Lincoln. Ætt hans var frá Vir-
ginía og var lítil ætt, að því er
hann segir sjálfur. Afi hans
fluttist svo til Kentucky. Tveim-
um árum síðar drápu Iníánar
hann, þar sem hann var að
plægja akur sinn. Þá var faðir
Abraliams ekki nema sex ára.
Mentun fjekk hann enga í upp-
eldinu. Þegar hann var upp-
kominn og giftur fór liann til
Indíana og tók þar land.
Þá var Indíana óbygt land.
Krökt af birni og öðrum villi-
dýrum i skóginum. Skóla var
fátt um og kennararnir kunnu
ekki annað en lesa, skrifa og
reikna. Ef maður rakst þangað,
sem kunni meira, var hann tal-
inn göldróttur. Þarna óx Abra-
ham Lincoln upp. Tvítugur
hafði hann lært alt sem kenn-
arinn kunni, en ekki meira. Svo
reyndi hafm að mentast af
bókum, en það nám var skipu-
lagslaust. Hann gluggaði tals-
vert í lögfræði og settist loks að
i Springfield, sem málaflutn-
ingsmaður.
Áður hafði liann lagt gjörfa
hönd á margt. Hann var vinnu-
maður, skógarhöggsmaður og
búðarsveinn. Þá var það að
Indíánar byrjuðu stríð undir
forustu Svarta-Hauks. Hópur
livítra sjálfboðaliða kaus Lin-
coln hinn langa fyrir foringja,
og þó hann hækkaði í tigninni
síðar, var honum engin staða
þjóðþingið i Washington. Sið-
an helgaði hann sig allan mála-
flutningsstörfunum. En stjórn-
málaáliugi lians var altaf vak-
andi, lýðveldissinni af lífi og
sál og vinstrimaður. Þegar „Miss-
ouríusamninginn“ var uppliaf-
inn — samkvæmt honum var
þrælahald hannað fyrir norðan
ákveðna línu — og samþykt að
leyfa þrælaliald í nokkrum ný-
fylkjum norðan línunnar, fór
hann að skifta sjer af stjórn-
málum aftur og var kosinn for-
seti 1861. Þessar þýðingarmiklu
kosningar snerust í rauninni
um hvort Bandarikin ættu að
halda áfram að vera til. Og
fyrsta grundvallarspurningin
var: áttu þrælar eða frjálsir
menn eingöngu að byggja liið
nýja þjóðfjelag? Þá voru 31%
miljón manna í Bandaríkjunum
og af þeim voru 4L svartir
þrælar. Áttundi hver maður var
því ánauðugur í þessu landi,
sem þóttist vera land frelsisins.
Þegar Lincoln bauð sig fram
til forseta gaf hann á sjer stutt-
orða lýsingu. Og aðrir urðu til
að bæta ýmsu við þá lýsingu.
Sjálfur sagðist hann vera „6
fet og fjórir þumlungar, mag-
ur, vegur jafnaðarlega 180 pund,
dökkur á hörund, þjett svart
hár og grá augu. Önnur ein-
kenni eða ör hafði hann ekki.“
Hann gat ekki um, að hann
var fílsterkur, hreinskilinn, æru-
kær, fróðleiksfús, metnaðar-
gjarn, hygginn, samúðarfullur
þeim, sem áttu bágt eða voru i
Eftir ALF DUE.
mínútur. Þegar þær eru liðnar
á sveitin að vera hinumegin við
hliðið!
Sparsamur var liann en ekki
fjedrægur. Þegar hann fór á
þingið í Washington voru hon-
um afhentir 200 dollarar af
flokkssjóði í ferðakostnað. Þeg-
ar hann kom aftur skilaði liann
aftur 199.25 og sagði: „Ferðin
kostaði mig ekki neitt, því að
jeg reið hestinum mínum. En
jeg keypti eplavín fyrir 75 cent
Iianda nokkrum bændum, sem
mig langaði að gera gott“.
í málafærslu sinni var lion-
um það fyrir mestu að sætta
málsaðila. Var þessi regla skrif-
uð í vasabók hans: „Reyndu
fyrst og fremst að fá grannana
til að sættast. Skýrðu fyrir þeim
að sá sem vinnur að nafninu
til, lapar að jafnaði raunveru-
lega, peningum og tíma, sem
fer í málaferlin. Sem friðar-
semjandi hefir málaflutnings- \
maðurinn hundruð tækifæra til
að vera lieiðarlegur maður. Al-
drei skyldi maður eggja til ó-
friðar eða ýfinga, það gera
verstu menn. Almenn regla:
Taklu aldrei við ómakslaunun-
um fyrirfram. Þú værir meira
en meðalmaður, ef þú hefðir
sama áhuga fyrir málinu, eftir
að þú hefir fengið borgunina.“
Ef hann áleit skjólstæðing
sinn hafa rangan málstað neit-
aði hann að flytja mál hans.
Einu sinni sendi kona lionum
250 dollara og bað hann að
flytja mál, en hann endursendi
peningana og skrifaði: „Jeg
hefi ekki einn einasta nagla,