Fálkinn - 03.12.1938, Blaðsíða 5

F Á L K 1 N N
5
Friðriks og Sturla Jónssonar við
Hverfisgötu — sama húsinu,
sem siðar varð sendilierrabústað-
ur Dana í Reykjavík.
Og nú var farið að semja. Og
eftir tæpar þrjár vikur, þ. 18.
júli, er gefin út tilkýnning um,
að nefndarmenn iiafi orðið sam-
mála um frumvarp að lögum
um samband íslands og Dan-
merkur, sem feli i sjer afdrátt-
arlausa viðurkenningu á sjálf-
stæði íslands.
I>jóðirnar samþykkja.
í byrjun september kom Al-
þingi saman lil aukafundar til
þess að segja álil sitt um frum-
varpið. Þessu þingi var slitið 10.
september og bafði máhð þá
iilotið þá afgreiðslu, aö það var
samþykt gegn tveimur mótat-
kvæðum aðeins, Benedikts Sveins
sonar og Magnúsar Torfasonar,
1 ótti það nýlunda í umræðum
þeim, er fóru fram um sam-
bandslögin, að þar sýndist sitt
bverjum samherjunum Bjarna
frá Vogi og Benedikt, en eigi
var kunnugt, að það hefði nokk-
urntíma skeð fyr, í sjálfstæðis-
málinu. Deilur urðu ekki miklar
um málið á þingi, en ialsverðar
i blöðum, einkum af hálfu Magn-
úsar Arnbjarnarsonar lögfræð-
ings, sem var rainmur andstæð-
ingur frumvarpsins. En þó má
segja að sjaldan eða aldrei hafi
Islehdingar verið betur samtaka
urn nokkurt mál en þetta, tnda
sást það á atkvæðagreiðslu þjóð-
arinnar, er fram fór um sam-
bandslögin 19. október. Þar var
frumvarp’ð samþykt með yfir-
gnæfandi meirihluta, en þátttak-
an liefði inátt vera betri.
Með þeirri atkvæðagreiðslu
var fengið fulnaðarsvar íslend-
inga. Nú kom til kasta ríkisþings-
ins danska og voru úrslit máls-
ins þar fyrirfram vituð. Frum-
varpið var samþykt og skyldi
koma til framkvæmda 1. des-
ember.
]. desember 1918.
Eins og áður getur var dapurl
jfir Reykjavik um þessar mund-
ir. Flestir Reykvikingar höfðu
orðið fyrir ástvinamissi þá al-
veg nýlega og drepsóttin var enn
eins og dinnnur skuggi yfir dag-
legu lífi bæjarbúa. Það var því
ákveðið, að engin hátíðaliöld
færi fram í tilefni af þeim merk-
isatburði, sem fram fór 1. des-
ember.
Forsætisráðherrann, Jón Magn-
ússon, var staddur í Danmörku
þennan dag, en Sigurður Eggcrz
ráðherra kom frartt af hálfú
sljórnarinnar við þelta tækifæri.
Stundarfjórðungi fyrir ld. 12
hafði fjöldi íólks safnast fyrir
framan stjórnarráðið og tilkynti
ráðherrann þar sjálfstæði Islands
en liðsveit af danska varðskipinu
heilsaði fána liins fullvalda Is-
lands er hann var dreginn að
liún á stjórnarráðshúsinu. At-
Oscnr Clausen:
Frá liðnum dögum
m. ðr kvikmyndahelminnm.
Ríkmannlegur borðbúnaður.
Jeg hefi á öðruin stað lýst ríkis-
mannsheimili við Breiðafjörð á öld-
inni sem leið, þar sem var hús og
heimili Árna gamla Thorlacius í
Stykkishólmi, en við Breiðafjörð
hjuggu margir ríkir liöfðingjar í þa
daga eins og t. d. Kristján kammer-
ráð á Skarði, Eggert prestur á Bad-
ai á, Þorvaldur Sivertsen i Hrapps-
ey o. fl. — hjá þessum mönnum var
vel liýst eftir þeim kröfum, sem þá
voru gerðar til húsakynna á stór-
býlum. — Þar voru stórir lorfbæir,
alþiljaðir með mörgum vistarverum,
stofum og svéfnhúsum. Ekki var
þar samt mikið af húshúnaði, þó
að horið væri saman við það, sem
efnalitlir menn telja sjer nauðsyn-
legt nú, en þar var ríkmannlegt á
gamla vísu. —
Allir þessir ríku menn lögðu efni
sín mest í fasteignir til þess að gera
þau arðberandi. Til þess að fá vexti
höfnin var stutt en hátíðleg, og
algerlega án nokkurs gleði-
Lrags. Og veðrið var „hvorki
vont nje gott“. Og fólkið hærði
lílt á sjer. Það fór þá sem oftar,
að Islendingum er ólagið að láta
fögnuð í ljósi þeim er jafnan
eðlilegra að láta heyra í sjer,
þegar þeim þvkir miður fara.
Margs er að minnast síðan. Og
margt liefir breyst síðan. Það er
vafalaust, að um margt hafa orð-
ið stórstígar framfarir hjer á
landi. En eitt liefir ekki breyst.
Dægurþrasið hefir ekki rjenað
nje fjandskapurinn i stjórnmál-
uni og þjóðfjelagsmálum. Marg-
ir munú liafa vonað, að eftir að
þjóðin væri sjálf orðin fullábyrg
orða sinna og verka, mundi ann-
ar liáttur tekinn upp í uinræðum
um stjórnmál og annar hugur fá
vfirhöndina — liugur samhjálp-
arinnar og einingarinnar. En ]iað
hefir ekki ræst.
— Margs er að minnast frá
þessum liðnu tuttugu árum. En
lijer skal aðeins minst eins gleði-
dags. Og gleðilegastur var liann
í'yrir það, að þá fjekk nöldrið
ekki að njóta sín, og hatrið látið
sofa. Það var á Alþingisliátið-
inni 1930. Þar hefir orðið hjart-
ast yfir Islandi á þessari öld.
Og víst er um það, að ef Is-
land á að bera gæfu til að lifa
um ókomin ár og aldir sem frjáls
])jóð í frjálsu landi, þá veitir
ekki af, að þjóðin lifi sem oftast
slíka einingardaga sem dagana
þrjá á Þingvöllum, þrjá langa
daga og næturlitla. Þjóðinni þarf
að verða að ósk skáldsins, sem
orlcti um hið „unga íslands
merki“ og bað.
teng í oss að einu verki,
anda, kraft og hjartalag.“
Fáninn er fenginn. En hitt
ekki. Það ætti að verða verkefni
næstu áranna að öðlast það, og
það er íslendinguih i sjálfsvald
sett, hvort þeir gera það eða
ekki
eða arð af fjármununum í þá daga,
var ekki nema um tvent að gera,
sem sje að kaupa jarðir eða bú-
pening og láta hann í byggingu,
enda áttu ríkismenn og ættir þeirra
við Breiðafjörð, jarðir svo tugum
skifti og barst þvi mikið fje í jarða-
afgjöld á hverju ári.
Á heimilum þessara manna voru
líka til ýmsir dýrir munir og þá
oflast silfurgripir, sem þóttu ör-
uggust eign af öllu lausafje. ■— Það
var þá fyrst og fremst kvensilfur,
belti og iinappar, og kom það fyrir
að ríkari konur áttu silfur á marga
búninga, sem þær höfðu erft úr ætt-
um sínum. — Svo var oft til á stór-
búunum, mikill borðbúnaður úr
silfri, svo sem skeiðar, skálar, könn-
ur og staup. Þetta ljetu menn oft
sleypa og smíða úr gömlum pening-
um. —
Sjera Eggert Jónsson á Ballara,
forfaðir Eggerzanna og fleiri góðra
manna var einn ríkasti maður við
Breiðafjörð á öldinni sem leið og
hafði hann erft bæði fje og dýra
gripi úr ætt sinni og konu sinnar,
og svo bætti hann við þetta, þvi að
hann var enginn eyðsiuseggur eða
óstandsmaður. — Einu sinni ljet
hann smiða stóran bikar og er sagt
að farið hafi í hann nálægt (4 kg.
af silfri. Orð fór af því hvað þetta
var stórt og kostulegt ílát og var því
bikar þessi kaliaður „SámurJ' Hann
var gyltur að innan og var þessi
vísa grafin á hann:
Meðan nokkuð i mjer er,
andann kætast láttu,
ekki tel jeg eflir þjer,
óhætt sötra máttu. —
Þetta staup ljet prestur altaf setja
fyrir vildustu vini sína, þegar þeir
komu að heimsækja hann, en svo
átti liann líka 2 aðra silfurbikara
dálítið minni. —
Sjera Eggert vildi enga gripi eiga,
nema þá sem eitthvað gagn var i og
ekki vildi liann að silfurgripir símr
væru svo þunnir og veigalitlir, að
liægt væri að dala þá eða beigla. - —
Hann ljct smíða tóbaksdósir úr silfri,
seiii vógu 20 lóð silfurs (rúmt % kg.)
og voru þær gyltar að innan. Silfur-
smiðir voru góðir i nágrenni við
hann, og má þar nefna Hákon
Oddsson á Kjarláksstöðum. Hann
smiðaði mikið af silfurskeiðum og
öðrum borðbúnaði fyrir ýinsa ríka
menn við Breiðafjörð, eins og t. d.
Thorlacius og Hjaltalín í Stykkis-
hólmi, Sivertsen í Ilrappsey, Bene-
diktsen í Flatey o. fl.
Árið 1840 ljet sjera Eggert smiða
fyrir sig afar vandaðan grip út i
Kaupmannahöfn. Það var skál eða
tarina úr hreinu peningasilfri og
fóru i hana 192 lóð silfurs, sem er
ca. 3 kiló, en til þess að gylla hana
að innan þurfti 5 dúkata, en það eru
gulipeningar sem þá voru i umferð.
— Þessi skál var listaverk mikið.
Á lienni voru upphleyptar myndir
á barminum fyrir ofan bumbuna,
og var það af seluni og æðarfugl-
um, en sitt hvoru megin á umgjörð-
inni voru nöfn hjónanna, sjera Egg-
erls og konu hans, Guðrúnar dóttur
Magnúsar sýslumanns Ketilssonar.
— Þá ljet hann um leið smiða tvær
stórar súpu- og púnsskeiðar, sem
voru í mahognikassa. — Alt þetta
kostaði yfir 300 dali og fór orð af
þessum dýru gripum um alt land.
Margir gamlir erfðagripir voru i
húi sjera Eggerts, svo sem fallegt
silfursykurkar með höldu, gamalt
smíði og vandað; 3 silfurkönnur
með lokum, grafnar vel og fallegar.
Svo voru skeiðar i tugatali og annar
„Sláandi“ sönnun.
Þegar einn af fremstu kvikmynda-
leikstjórum Paramountfjelagsins,
Ilenry Hathaway, sem er kunnur af
myndinni „Synir Englands“ kom til
Hollywood nýlega eftir að hafa tekið
síðustu sjómyndirnar í nýju kvik-
myndinni „Spawn of the North“,
hafði hann öðlast nýja reynslu og
upplifað einkennilegan atburð. -—
Það var síðasti dagur upptökunnar,
og George Raft er að reyna að
bjarga sjer upp úr Miðjarðarhafinu
með þvi að klifra upp stigann á
fiskiskipi einu, en hin fagra kona,
Dorothy Lamour hindrar hann i
því, með því að slá hann i höfuðið
með stærðar laxi. Hathaway varð
aldrei ánægður. Hann tók upp þátt-
inn aftur og aftur, en í sjötta skiftið
lýsli Raft yfir þvi, að hann væri
ekkert lirifinn af laxi, er framreidd-
ur væri á þenna hátt. „Blessaðir
verið þjer nú ekki að gera yður
neitt merkilegan,“ sagði leikstjórinn,
„þetta er ekki neitt.“ Og um leið og
hann sneri sjer að hinni fallegu
konu, sem sveiflaði laxinum, sagði
hann hressilega: „Sláðu mig Doro-
thy“. Dorothy gerði það, og það kom
skellur — Hathaway deplaði aug-
unum og skail niður á þilfarið.
Þegar hann raknaði við, leit hann
hálf ráðviltur alt í kring um sig og
stamaði: „Hvað var þetta?" — Það
var bara laxinn, svaraði Raft mein-
fýsinn, og allir nærstaddir skelli-
hlóu. En síðan þetta kom fyrir er
lax strikaður út á matseðlinum á
heimili Hathaways — eða svo segir
George Raft að minsta kosti.
Drekkið
Egils-öl
smærri borðbúnaður, alt úr skíru
silfri. — Þar var líka merkileg
postulinsskál með gyltum rósum úr
búi Staðarlióls-Páls og var þá búin
að ganga að erfðuin ca. 250 ár og
altaf verið virt i erfðaskiftum búa
á 4 dali. Henni hafði Hka altaf fylgt
rósótt sykurker á fæti, úr postulini.
— Þessir munir hafa. efaiaust verið
látnir varlega á borðið þegar þeir
voru notaðir, sem feinkum var í
veislum. ,
Margir dýrgripir voru i eigu ann-
ara ríkra manna við Breiðafjörð,
en svo hefir auður þeirra allra,
dreifst til margra erfingja ög hjá
þeim sumum mun eitthvað vera til
ai merkilegum og dýrum silfurgrip-
um úr þessum fornu búum, en sumt
er komið á þjóðminjasafnið og er
vel geymt þar, þangað til að safnið
einhverntíma brennur i timburþak-
inu á Safnahúsinu. —