Fálkinn - 03.02.1939, Blaðsíða 9

'FÁL K IN N
9
Oscar Clausen:
Frá liðnum dögum. YII.
Göfug* liusmöðir.
Maruf, segir hann alt í einu,
livað áttu mörg börn?
Fjögur, segir hinn og varir
lians titra dálítið.
- Og konan þín gengur með
það fimta?
Já.
Þú ált góða konu, er það
ekki ?
Hun Ser góð og trú, svaraði
Maruf andvarpandi.
Sefer her höndina fyrir andlit-
ið og hyrjar að muldra eitthvað
eins og hann væri að þylja hæn.
Þvi næsl biður hann um vatn
í mundlaug; hann þvær sjer um
andlit og hendur og hneigir sig
siðan til hægri og vinstri.
Verndarandarnir standa ósýni-
legir á svona augnáblikum lljá
þeim sem J)iður.
Þú gafst mjer upp leik í
nótt, svo að jeg fengi að sofa
liefur Sefer máls að nýju.
Maruf kinkaði aðeins kolli.
Þú varst mjer altaf góður
fjelagi, Maruf.
Hnugginn lýtur Maruf liöfði.
Sefer rjetlir liöndina út yfir
taflborðið og leikúr ekki
drotningunni lieldur riddaranum.
Skák og mát! — kvéður við
alt í kÉing. Sjerlivér sem þarna
var flýtti sjer að tilkynna þetta.
Maruf hafði sigrað, Sefer tapað.
Sefer var fullkomlega rólegur,
liann þrýsti bönd fjelaga síns, er
sat lireyfingarlaus og gaf skytt-
unum, er stóðu á bak við hann
merki um að liann væri tilbúinn.
Augnabliki síðar gaf skol-
Jiríð til kynna, að nu væri liúið
með liann.
Sefer hafði einnig verið skot-
inn.
Maruf sat enn grafkyr við tafl-
I) orðið.
Sljóum augum starði hann
beint fram fyrir sig og raðaði
upp taflmönnunum á nýjan leilv
með óstyrkum höndum, en eins
og maður sém ekki ber skyn á
livað hann er að gera: mönnum
og peðum Jivað innan um annað
og svörtum og hvítum lilið við
lilið.
— Stattu upp! lirópaði Múha-
með til lians. Sestu á l)ak. Þú
heldur lífi!
Eu maðurinn sal eftir sem áð-
ur og starði í sífellu fram fyrir
sig.
Og nú fór liann að hreyfa
mcnnina hugsunarlaust fram og
aftur, og liorfði á þá hlæjandi.
Heimskidegt! Einn var með
vef jarhött, annar með hert höfuð.
- Lyftið lionum á bak! skip-
aði Múhameð.
Tveir liermenn lyftu honum á
J) alc, en maðurinn Jiorfði fram
fyrir sig og liló bjánalega. Him-
inn, jörð og menn, alt þetta var
óþekkjanlegt fyrir liann; hann
leit í kringum sig skilningsvana,
og það sem liann sagði var ekki
með neinu viti. Hann liafði orðið
vitfirtur, þegar liann 1 jek sein-
asta leikinn.
Madama Guðrún Magnúsdóttir,
sýslumarins Ketilssonar, húsfreyja
Eggerts prests á Ballará var talin
ein göfugasta konan á Vesturlandi
á síðastliSinni ötd. Hún var gáfuS
og góð, og eru nokkrar sögur til,
sem lýsa skapsmunum hennar og
hlýju hugarfari. —
Hún stjórnaði stóru og umfangs-
miklu búi i hátfa öld og hafði margt
hjúa, sem voru misjöfn eins og geng-
ur, en öllum var þeim vel til liús-
móður sinnar þó að vandræðaskepn-
ur væru, eins og t. d. Skeggjadæi-
urnar þrjár, sem skapráunuðu hent i
oft, þó að hún tæki þvi með still-
ingu og rósemi. —
Eitt haust , ar verið að sviða svið
á Ballará og var húsmóðirin sjálf
að þessu verki með Skeggjadætrum.
Það var hlutverk Ingibjargai
Skeggjadóttur að halda við eldinum
og bera inn hrís eftir þörfum, en
þetta gerði hún nöldrandi, en ma-
dama Guðrún gegndi henni ekki.
Um kvöldið var hún þA búin aö
langþreyta svo madömuna, sem ann-
ars var afar hversdagsgæf og ljúf,
að það fauk í liana og hún reiddist
svo, að hehrii varð svo mikið um,
að það leið yfir hana, svo að hún
varð að lcggjast upp i rúm og má
áf þessu marka, að hún var geðmikil
eins og faðir hennar, þó að hún
væri góðtynd og hæglát hversdags-
lega. —
Ein vinnukona var lengi í víst-
inni hjá henni og varð þar ellidauð.
Hún hjet Þorkatla og hafði madama
Guðrún miklar mætur á henni. Störf
Þorkötlu voru einkum í éldhúsinu
og við búverk, og varð hún því
handgengnari luismóðurinni en hin-
ai stúlkurnar. Töluvert var af
leirtaui til hjá presti, eða miklu
meira en gerðist á bændabýlum al-
ment. — Einu sinrii hafði Madama
Guðrún raðað yfir 50 „talerkum“
eða matardiskum niður í tómann sá,
sem var í búrinu, en yfir sánum var
litemmur eða lok, sem var svo lítið,
að það náði varla börmum hans.
Þorkatla hafði lagt stóran tólgar-
skjöld á lokið, en það sveik undari,
oy mölfuðust allir diskarnir. — Ves-
lings Þorkatta varð afar hnuggin
yfir þessari slysni sinni og sagði
húsmóður sinni frá þessu með grát-
staf í kverkum. —- Madama Guð-
rún tók skaðanum með mestu ro
og sagði: „Tölum ekkert um þetta,
Þorkalla mín! Þetta var leir og
rninnir okkur á, að við erum ekki
annað en brothætlur leir,“ og þar
með var þyi máJi lokið og ekki
nefnt tíðar. —-
Þessi saga rifjar upp fyrir mjer
aðra sögu af ríkari konu við Breiða-
fjörð, sem ljet vinnukonu fæ'ra
tengdaföður sínum, einsetukarli i
afskektum kofa, niat í skál, en stúlk-
unni varð fótaskortur og braut skál-
ina. Sú hefðarkona ljet sjer sæma,
að draga andvirði skálarinnar frá
kaupi stúlkurinar þegar henni var
goldið það á krossmessunni um
vorið. —
Guðrún var örlát kona og góðsöm
og gaf eflaust oft fátækum, svo að
raaður hennar ekki vissi, því að
hann var fastur á fje og þótti vísl
nóg um örlæti liennár, þó ;að hann
hinsvegar ljeti hana oftast sjáífráða.
- Það kom fyrir að hún gaf fátæk-
um af nauðsynlegustu fötum sínum,
eins og I. d. þegar einu sinni snauða
konu bar að garði á Ballará og bað
tnadömu Guðrúnu um ljereft utan
á barn sitt, sem var nakið. Hún
liafði þá ekki annað fyrir höndum,
en skyrtu sína. Húri átti tvær ljer-
eftsskyrtur og gaf henni aðra. —
Stikar eru fleiri sögur af henni.
Fátæk hjón, Einar og Helga,
bjuggu á Kvennhóli undir Klofningi
og áttu margt barna. Þau voru á
sveit og var lagt hrossakjöt til ætis,
en lirossætur voru ekki i hávegum
liafðar þá. — Veturinn 1812 var
harður og varð Kvennhólsheimilið
bjargþrota seint á þor-ra. Einar fór
þá til hreppstjórans, Jónasar bónda
á Melum, sem er næsti bær við Ball-
ará, og beiddi hann ásjár. Hrepp-
stjórinn sá engin ráð til þess, að
hjálpa Einari eins og með þurfti og
gekk því með honum inn að Ballará,
til sjera Eggerts. Þar töluðu þeir
prestur og hreppstjóri svo fram og
aftur um lausn Jiessara vandræða
og komust að þeirri niðurstöðu, að
ófært væri að fara að leggja ný út-
svör á bændur, því að bæði voru
harðindi af illviðrum og svo voni
víðast til lítil matarföng í búum.
Madama Guðrún hlustaði á tal
þeirra öðru hvoru og lagði golt
til með Einari á Kvennhóli og sagði
að þeir efnuðustu i sveitinni yrðu
að gera samskot og hjálpa honum.
En þá sögðu þeir, að ekkert myndi
gefast, — það væri búið að leggja
svo hátt útsvar á menn, og vildu
ekki fara að ráðum madömu Guð-
rúnar. Itinsvegar voru þeir eftir all-
ar bollaleggingar sínar, jafnnærri
um að greiða úr vandræðum Einars
á Kvennhóli eins og þegar þeir byrj-
uðu samtalið, en nú var komið að
háttatíma og fóru þeir þá, Jónas
hreppstjóri og Einar, heim til sín.
Madömu Griðrúnu þótti það illa far-
ið, að ekki varð fundinn vegur til
þess að ráða bót á þörf Einars og
kendi i brjósti um hann, en þegar
hún gekk úr svefnherberginu, þar
sem þessi fundur stóð, fram i bað-
stofuna, sagði hún: ,,Þó að þið ekki
þykist sjá, hvar eigi að taka bjarg-
ræðið fyrir hjónin á Kvennlióli, þá
veit guð hvar hann á að taka það,
og honum þóknast að halda þeim
við lífið.“ —
Morguninn eftir var kominn hörku
norðangarður og þegar smalinn á
Ballará kom heim, sagði liann þær
frjeltir, að Jarpskjóna, sem var
spikfeit stóðhryssa, lægi fótbrotin
í hlíðinni, fyrir utan urðarleitið. —
Madama Guðrún fór til manns síns
og sagði lionum frjettir þessar og
bað hann um leið, að minnast þess,
sem hún hafði sagt kvöldið áður.
Prestur kysti konu sína og sagði:
„Væn ertu Guðrún mín“! Síðan var
sent eftir Einari á Kvennhóli og fekk
hann átuna af Jarpskjónu. —
Það var, eiris og kunnugt er, siður
á söguöldinni að stórhöfðingjar
kæmu sonum sínum ungum i fóstur
hjá bændum, þar sem þeir voru
látnir alast upp við almenn bænda-
kjör og búverk. Þessi siður mun hafa
haldist lijá hofðingjum við Breiða-
fjörð. — Þannig ljet Skúli sýslu-
maður á Skarði Kristján kammer-
ráð, son sinn i fóstur, barn að aldri,
til Einars bónda á Rauðseyjum, þar
sem liann ólst upp fram að námsár-
um og þannig ljetu þau Ballarárhjón
einnig Torfa son sinn í fóstur til
Einars bónda Einarssonar í Rúgeyj-
um, en við hann voru þau i miklu
vinfengi. —
Einar þessi var mesti heiðurs-
maður og myndarbóndi, en síðar
Ijek tífið hann þannig, að hann
misti sjónina og var öreiga ein-
stæðingur. — Þá tók sjera Eggert á
Ballará karlinn, fyrir beiðni Guð-
rúnar konu sinnar, og sá fyrir hon-
um meðan hann lifði. Madama Guð-
rún var Einari gamla einstaklega
notaleg og hugul, og svo þótti hon-
um vænt um hana, að hann grjet
eins og barn ef hún fór eitthvoð
burtu af bænum. — Einar gamli
svaf í baðstofunni, en i enda henn-
ar var afþiljað lierbergi þar sem
prestshjónin sváfu. Á hverju kvöhti
slaulaðist karlinn yfir að dyrum
svefnlierbergisins, rjetti höfuðið inn
úr dyrunum og bauð hjónunum
góðar nætur. Þá reis madama Guð-
rún altaf úr sæti slnu, gekk á móti
honum og kysti hann. Ef út af þessu
bar, sem varla kom fyrir, kom ekki
dúr á blindu augun hans Einars
gamla þá nóttina o,g hjelt hann J)á
að hann hefði orðið henni eitthvað
iil hrygðar. —
Einar blindi, sem lifði mörg ár
i skjóli madömu Guðrúnar, var öld-
urmannlegur maður og svo svipmik-
ill að likt var fornmanni. Hann var
nefstór og með loðnar augnabrýr,
og svo var hann mesta snyrtiinenni.
— Á yngri árum hafði hann verið
hafnsögumaður í Flatey. — Hann
hafði verið mesti formaður og skipa-
smiður og fekk prestur titla skektu
úr búi hans, sem notuð var í eyja-
skjökt að vorinu. Madama Guðrún
eignaði sjer skektu þessa og fór á
henni í eggja- og dúnleitir, en það
hafði Einar gamli sagt henni, að
aldrei skyldi hún á öðrum bát fara,
því ekki myndi hana henda slys á
liessari skektu, þó að lítil væri. —
Ef hvassviðri gerði á madömuna
þegar liún var i leitunum, spurði
karlinn: „Á hvaða bát var Guðrún
mín nú“? Og ef honum var svarað,
að hún væri á þessari skektu, svar-
aði hann: „Þá er jeg óhræddur“, Svo
lagði hann sig upp í rúm og bað
fagra bæn fyrir velgerðarkonu sinni.
Einar dó á Ballará 2. desember 1824,
en næsta dag þegar flytja átti likið
til kirkju á Skarði, var komið norð-
an hörku veður, serii stóð óslitið
næstu þrjá daga. Aðfaranótt fjórða
dagsins dreymdi madöinu Guðrúnu,
að Einar gamli kom til hennar og
sagði: „Guðrún mín! Það má fara að
vekja hana Krlstínu til að taka upp
eldinn, því nú eru þeir á ferðinni“.
— Það stóð heima.1 Þegar morgun-
kaffið var tilbúið, konni likmennirn-
ir og sama dag var Einar gamli jarð-
aður á Skarði. —
Fleiri sögur mætti segja af þessari
göfugu konu, sem allar bera vott
rnannkostum hennar. Auk þess var
hún draumspök og skygn, en lengra
verður ekki farið að sinni.
KALLAÐUR TIL HERÞJÓNUSTU.
Myndin sýnir tjekkneskan her-
n:ann á götu í Prag ásamt unnustu
sinni.