Fálkinn - 05.05.1939, Qupperneq 4

4
FÁLKINN
JTR UNT AU KOMA Á eilífum
friði? Spurningunni svara sumir
með jafn ákveðnu jái og sumir með
nei-i, en aðrir svara með semingi:
Tíminn sýnir nú jiað.
Þeir sem svara með ákveðnu nei,
hafa látið sjer sjást yfir eða melið
of lítils ýms þýðingarmikil atriði,
sem sennilegast reynast afdrifarík.
En hinir, sem svara ákveðið já,
hafa verið blindir eða óvitandi um
fjárhagshlið styrjaldanna. Það er
líka hægt að svara spurningunni
óbeinlínis og ]iá verður svarið á
þessa leið:
Meðan til eru menn - og það .má
hæla við fjöldi manna - sem geta
grætt fje á styrjöldum, þá hvérfa
styrjaldir ekki úr sogunni. Það er
ekki vist að þetta sje alt svarið, en
það er stór þáttur úr því, og eflaust
sá þýðingarmesti eins og sakir
standa.
En þá koma uin leið tvö önnui
spursmál: Hverjir eru það sem
græða á stríðinu? Og hvernig er
Hverjir
hægt að afstýra því, að menn græði
á styrjöldum?
Fljótt álitið virðist það vera auð-
velt að svara fyrri spurningunni. Þeir
sem græða, á stríðinu eru vitantega
vopnasmiðjurnar, hergagnaframleið-
endurnir. Fyrir nokkrum árum reis
megn andúðaralda gegn þeim og
það var flett ofan af þeim og sumir
þeirra reyndust beinlínis vera glæp-
samleg fyrirtæki. Hergagnafram-
leiðendur tóku ekkert tillit til eigin
þjóðar og settu ekkert fyrir sig. Þeir
seldu fjandþjóðum sínum vopn og
efni í hergögn.
Um Sviss og Norðurlönd gekk á
ófriðarárunum sífeldur hergagna-
flutningur til miðveldanna og frá
þeim. Enskir hermenn fjellu, svo
tugum þúsunda skifti, fyrir kúlum,
sem gerðar voru í Englandi eða
seldar Þjóðverjum af ágjörnum ensk-
um borgurum. Og heimurinn hneyksl
aðist á þessu, enda var ekki að
furða. Almenningur staðliæfði, að
það væru vopnaframleiðendurnir,
sem hefðu komið styrjöldinni af stað
og kendi þeim um, að það gæti
haldið áfram.
Það skal engan veginn reynt að
draga úr sök þessara manna, en þó
var gert of mikið úr henni. Það
eru svo margir aðrir, sem græða
á styrjöldum og úlfar eru líka til
undir sauðargæru.
Hvernig var þetta í gamla daga.
Þá var það einn mikilsverðasti þátt-
ur stríðsins að ná sem mestu her-
fangi. Það var þetta, sem ginti ó-
breyttu hermennina út í stríð og
Itazil Zahuroff
í gamla daga rjeðust menn í hernað í von um gróða
af herfanginu. Síðan gengu óbreyttir liðsmenn á
mála, en hershöfðingjarnir græddu. Nú gr.æða hvor-
ugir. Hergagnaframleiðendur og „spekúlantar“ eru
þeir einu sem græða á styrjöldum nútímans.
yfirboðarana til þess að hætta lífi
sínu í von um meiri eða minni hlut
af herfanginu. Okkur stendur næst
að minnast víkinganna. í víkinga-
ferðunum fjekk hver frjáls maður
sinn ágóðahlut. Og á 17. öld fóru
Tyrkir í víking — aðeins til að ná
herfangi, dauðu og lifandi, sem þeir
gátu komið í peninga eftir á. í þá
daga „borgaði stríðið sig sjálft“,
sem kallað var. Það er að segja:
þjóðirnar sem herjað var á borguðu.
Á 17. öld var hlutur hinna óhreyttu
farinn að ganga saman; ]iað voru
fyrirliðarnir, sem fleyttu rjómann.
ið saman í þjóðargjöf handa honum
og urðu samskotin um 7 miljón
mörk, en samkvæmt beiðni Hinden-
burgs var mestur hluti þess gefinn
örkumlamönnum úr stríðinu. Fyrir
afganginn var keypt ættaróðal Hind-
enburgs, Neudeck í Austurprúss-
landi, en það kom brátl á daginn,
að rekstur óðalsins var of dýr og
þessvegna var enn hafist handa um
samskot og komu þá inn um hálf
miljón mörk.
Þetta óðal flæktist inn í hálfgert
hneykslismál, liið svonefnda „Ost-
hilfe-mál“. Sjóður hafði verið stofn-
benda á nöfnin Rotschild, Fiigger
og gyðinginn Siiss. Hve stórfeld þessi
viðskifti liafa verið má sjá af þvi
meðal annars, að á árunum 1511 tíl
1527 jukust auðæfi Fiiggers úr
200.000 upp í tvær miljón florínur,
sem svarar til 350 miljón króna nú,
mest á útvegun fjár til styrjalda.
Tuttugu árum siðar liöfðu eignirnar
meira en tvöfaldast. Það voru að
vísu ekki eingöngu herlánin til Karls
V. keisara og Maximilians, sem
skópu þennan gróða, en langmestur
hluti hans var þó af þeim rótum
runninn.
Á 19. öld endurtók þessi saga sig
jafnaðarlega og jafnvel á fyrstu ár-
um heimsstyrjaldarinnar gat Morg-
an sópað til sín fje, í umboðslaun á •
lánum, sem hann útvegaði banda-
mönnum Ameríku. Þetta breyttist
eftir að Bandaríkjamenn voru sjálf-
ir komnir í stríðið. Sem samherjar -
Breta og Frakka, gat Bandaríkja-
stjórn ekki látið það viðgangast, að
borgari i landinu okraði á banda-
græða á styrjöldunum?
Sænsku hershöfðingjarnir i 30-ára
striðinu voru loðnir um lófana þeg-
ar þeir komu heim. Og samt var það
smáræði, sem þeir fengu í aðra
hönd, í samanburði við það sem
menn eins og Wallenstein eða Marl-
borough og aðrir frægir hershöfð-
ingjar fengu í sínum ferðum.
Þegar best gekk hjá Wallenstein
var talið að hann ætti milli 50 og
t}0 miljón krónur og langmestur
hluti af þessu var arður af her-
fangi. Það var góð atvinna að ljá
keisaranum herlið.
Launin, sem hershöfðingjar Napo-
leons fengu, nær 200 árum seinna,
voru ekki sambærileg við þetta. Þéir
fengu ekki nema 50—150 þúsund
franka á ári, en þeir sem urðu svo
hepnir að verða marskálkar, fengu
200—300 þúsund franka —■ Berna-
dotte fjekk t. d. 300.000, en svo var
sjerstök þóknun fyrir hvern stór-
sigur. Og eftir að Napoleon var orð-
inn keisari hækkaði hann laun mar-
skálkanna upp i 600—700 þúsund
franka.
Sá sem græddi mest ú Napóleons-
styrjöldunum var Napoleon sjálfur.
Hann hafði um 25 miljón franka í
árstekjur og gat lagt helminginn af
þeim upp. Varanlega ánægju hafði
liann þó ekki af þessum auðæfum,
því að þau voru gerð upptæk þegar
liann misti völdin, en sigurvegári
hans við Waterloo, Wellington, fjekk
til samans 20 miljón krónur fyrir
afrekið. Hæstu hershöfðingjalaun
sem sagan getur um eru þau, sem
Paskevitch hershöfðingi fjekk fyrir
að leggja Transkákasíu undir Rúss-
land. Nikulás I. keisari borgaði hon-
um 80 miljón rúblur fyrir vikið, en
pindi fjeð aftur út úr Persum í
hernaðarskaðabætur.
Skal þessi saga ekki rakin lengra
um laun hershöfðingjanna. Það má
að vísu taka til athugunar, hvort
þeir 5 miljardar franka, sem Bis-
marck neyddi Frakka til að greiða
i skaðabætur 1871 hafi ekki verið
ránsfengur í fornum stíl, en víst er
það, að prússnesku hershöfðingjarn-
ir fengu mjög litið af þeim feng.
Verðlaunin, sem hershöfðingjarnir
í heimsstyrjöídinni fengu, voru yfir-
leitt mjög lág. Haig fjekk 100.000
pund og Allenby og Jellicoe 50.000
pund hvor. Englendingár eru eina
Jijóðin í Evrópu, sem heldur enn
gamla siðnum, að borga liershöfð-
ingjum verðlaun fyrir framgöngu
]ieirra.
Öðruvísi var í Þýskalandi. Þegar
Hindenburg varð áttræður var skot-
aður til þess að hjálpa bágstöddu
fólki í Austur-Prússlandi, en junk-
ararnir þar sölsuðu undir sig megnið
af samskotunum. Þetta varð opin-
bert og ráðstafanir voru aerðar til
]iess að láta opinbera rannsókn fara
fram. En árangur þeirrar rannsókn-
ar hefir aldrei komið fram og málið,
sem að einhverju leyti snerti Neu-
deck-óðalið, kvað hafa verið orsök
þess meðfram, að Hindenburg ljet
Schleicher fara frá völdum en fjekk
Hitler og Hindenburg til liess að
mynda nýja stjórn.
Hver er ástæðan til þess að hers-
höfðingjarnir græða ekki framar á
styrjöldunum. Fyrst og fremst sú, að
styrjöldin er nú orðin annað en
ránsferð í hagsmunaskyni. Fyrsta
markmið hennar er eyðilegging.
Þegar her verður að hörfa undan
eyðileggur hann alt sem hægt er, á
því landsvæði sem hann sleppir, svo
að það komi ekki fjandmönnum að
notum. Og svo er styrjöldin skipu-
lögð nú á dögum. Hershöfðinginn
er undir annara stjórn og honum
gefst ekkert tækifæri lil að auðga
sjálfan sig í herferðunum. Nema þá
i svipuðum löndum og Kína, þar
sem enn er hægt að fara ránsferð
að fornum sið.-
Hershöfðinginn nú á dögum er
einskonar „verkfræðingur stríðs-
ins“, sjerfræðingur sem fær laun
sin og eftirlaun en ekkert umfram
það. Og svo kemur hin sálfræðilega
lilið málsins. Eftir að herskylda
var lögleidd með flestum þjóðum,
og einstaklingurinn skyldaður til
að fórna lifi og blóði fyrir ættjörð-
ina, mundi það vitanlega vekja
gremju almennings, að einstökum
hershöfðingjum væri leyft að auðg-
ast persónulega á styrjöldunum. SIílc-
ir hershöfðingjar heyra fortíðinni
til og það er ósennilegt, að sú for-
líð komi nokkurntíma aftur.
Að jiessari niðurstöðu kemst að
minsta kosti hinn kunni franski
fjármáiafræðingur Richard Lewin-
solin i riti, sem hann hefir nýlega
gefið út. Næsti flokkur stríðsgróða-
manna, sem hann víkur að, eru
bankararnir. Til þess að heyja strið
þarf peninga, peninga og aftur
peninga, sagði austurríski hersliöfð-
inginn Montecuccoli. Þeir sem sáu
furstum fortíðarinnar fyrir þessum
óhjákvæmilegu „hergögnum“ voru
bankararnir.
Sagan segir frá fjölda manna, sem
hafa eignast auðæfi á því að „fin-
ansiera“ styrjaldir. Það nægir að
mönnum austan hafs. Það var sett
hámarksverð á allar nauðsynjar og
]iað dró vitanlega úr gróða Morgans.
Þá nítján mánuði, sem Bandaríkin
tóku þátt í styrjöldinni lánuðu þau
bandamönnum sínum 6900 miljón
dollara og eftir vopnahljeð ennfrem-
ur 2500 miljónir, en lán tekin lijá
einstaklingum námu aðeins 1500
miljónum alls, á sama tíma. Þetta
bendir i þá átt, að framvegis ætli
ríkin sjer að annast fjárhagshlið
styrjaldanna sjálf, án þess að knýja
á dyr bankara eða banka, sem í
gamla daga græddu of fjár á þess-
konar viðskiftum. — ■—
Næst vikur Lewinsohn að her-
gágnaframleiðslunni og þeim, sem
að henni standa. Um þá hlið málsins
hefir mikið verið ritað og rætt, svo
að hjer verður farið fljótt yfir sögu.
En höfundurinn keinst að þessum
niðurstöðum:
„Vilja hergagnaframleiðendurnir
styrjöld?“ spyr liann. og svarar um
hæl: „Það er engum vafa bundið,
að í síðustu styrjöld græddu þeir
ol' fjár, meira en nokkrir fyrirrenn-
arar þeirra. En það steðjar að þeim
hætta, ef nýja styrjöld bæri að hönd-
um. Fyrst og fremst sú, að það eru
lítil líkindi til, að þeir fengi að
halda fyrirtækjum sínum. Þjóðnýt-
ingarstefnan hefir fengið byr undir
báða vængi og styrjaldir ýta ávalt
undir þjóðnýtingu. Hjer yrði eklci
um að ræða meinlaust eftirlil eins
og á styrjaldarárunum síðustu, lield-
ur beinlínis það, að ríkin tæki her-
gagnaframleiðsluna að öllu leyti í
Piermont Morgan