Fálkinn - 30.06.1939, Qupperneq 4

4
F Á L K I N N
LG.
HIN TRÖLLAUKNA
EFNAVERKSMIÐJA
ÞJÓÐVERJA.
Vistra-gerviull kemur hvíi og gljáandi út úr þurkþressimum.
Efnafræðin er ekki fyrir alla, en
efni þau, sem hún finnur og gerir
nothæf, koma öllum að haldi. Sum
þeirra, svo sem læknislyf, litunar-
efni, tilbúinn ábúrður, ilmvötn,
gervisilki og kvikmyndir, eru orSin
ómissandi fyrir allar menningar-
þjóðir, og jafnvel frumstæSar þjóS-
ir geta varla án þeirra verið. Allar
þessar vörur og ótal fleiri eru fram-
leiddar á grundvelli þeirra þekking-
ar og kunnáttu, sem efnafræSi nú-
límans hefir miSlað okkur.
Þýskir efnafræðingar eins og t. d.
Liebig, Hoffmann og Bayer hafa átl
sinn þátt í því að byggja upp efni-
ið'naS („kemiskan" iðnað) vorra
daga. SíSan fy.rir 75 árum hefir
þessi iðnaður tekið stórum framför-
um jafnt í Þýskalandi, Bretlandi,
Bandaríkjunum og Frakklandi. Hluti
ÞjóSverja i alþjóðaverslun með lita-
efni nemur nú um G0%, með lyf
35%, með gerviefni (gervisilki o. s.
I'rv.) um 33%. Frakkar aftur á móti
standa fremstir í framleiðslu ilm-
vatna-og snyrtivara. Af öllum efna-
vörum („kemiskum'1 vörum), sem
eru frandeiddar í heimi, framleiða
ÞjóSverjar einir um 30%.
ÞaS; var því engin furða, þótt stærsta
framleiðslufyrirtæki í þessari iðn-
grein eigi einnig heima í Þýskalandi,
fjelagið I. G. Farbenindustrie Ak-
liengesellschaft. Hlutafje og eignir
þessa fjelags, sem hefir aSalbækistöö
sína í Frankfurt við Main, nema
2,500 miljónum króna, sem gera það
að einu stærsta fyrirtæki heimsins.
Byrjunin, fyrir rúmlega 75 árum,
var að sjálfsögðu miklu minni eða
jafnvel hjákátlega lítil. Forfeðui
þessa risafyrirtækis sátu í bakhcr-
bergjum i nokkrum smáborgum i
SuSur-Þýskálandi, kengbognir yfir
tilraunaglösum, vogum og tölum, og
þó að „Badische Anilin & Soda-
fabrik" hefði um 1870, 20 manns í
vinnu, gerðu hvorki eigendur henn-
ar nje þeir, sem lilógu að uppátæki
þeirra, sjer grein fyrir framtiðar-
möguleikunum.
Þessi verksmiðja, ásamt nokkrum
öðrum í þessari grein, náði örum
vexti eftir aldamótin. Heimsstyrjöld-
in setti þeim ný verkefni (t. d.
vinslu tilbúins áburðar úr lofti) og
flýtti fyrir þróun þeirra, en á árun-
um eftir stríðið horfði lengi svo við,
að viSskiftaörðúgleikar og innbyrðis
samkepni myndu koma þeim á von-
arvöl. Var því tekið það ráð (1925)
að sameina „Badische Anilin- &
Spdafabrik", „Farbenfabriken Bayer
& Co.,“ „Léopold Casella & Co,“
„Kalle & Co.,“ „Chemische Fabrik
tíriesheim-Elektron“ og nokkur önn-
ur fjelög í „I. G. Farbenindustrie
Aktien- Gesellschaft.“ „I. G.“ er
skammstöfun á „Interessen- Gemein-
schaft," hagsmunasamband, og mætti
því leggja heiti fjelagsins út með
„Hagsmunasamband litaiðnaðar h. f.“
Þar eð fyrirtækin, sem nú voru
sameinuð höfðu frá fyrsta tilrauna-
skeiði yfir að ráða óteljandi upp-
götvunum, einkarjettindum og sjer-
leyfum, var um leið stofnað til ná-
innar samvinnu við allmörg fyrir-
læki út um heim, svo sem „Standard
Oil Co.“, „Imperial Cliemical Indu-
Sýrugeymar /. G.-verksmiðjtmnar i Höchst,
stries Ltd.“ (í Englandi), „I. G.
Chemie“ (í Sviss) og „American I. G.
Chemical Corporalion.“ Þar að auki
bafa þúsundir verksmiðja og hluta-
fjelaga um allan heim samband við
I. G„ vegna einkarjettinda, fram-
Iciðslureglna og nýrra uppgötvana:
áhrif og afskifti I. G. eru ef til vill
meiri og sterkari en margan grunar.
I Þýskalandi á I. G. sem einkaeign
8 verksmiðjur og 7 kolanámur og
meiri hluta hlutafjár í 12 öðrum
verksmiðjum, með samtals rúmlega
200,000 verkamönnum og starfs-
mönnum. Ennfremur er I. G. í fjár-
hagslegu og verklegu sambandi við
10 stærstu iðnaðarfyrirtæki í Þýska
landi, þar á meðal Ford í Köln.
Áhrifa I. G. gætir I öllum iðnaði
Þjóðverja, ekki sist á þessum árum,
er fjögurra ára áætlanir þeirra til
betri hagnýtingar innlendra efna út-
heimta æ meiri pekkingu á sviði
efnafræði og efnaframleiðslu.
StarfssviS einkafyrirtækja I. G.
skiftist í 9 greinar:
1) litir og litunarefni, 2) efnavör-
ur, 3) læknislyf, h) Ijósmyndavör-
ur, 5) gervisilki og gerviull, 6) ilm-
efni, 7) tilbúinn áburður, 8) bensín
og olíur, 9) fíúna-gúmmí.
Fyrir framleiðsluvörur sínar í
hverri einustu af þessum 9 grein-
um fekk I. G. hæstu verðlaunin á
heimssýningunni í París 1937.
1) Af litunarefnum þeim, er I. G.
framleiSir, hefir „lndanthren“ hlot-
ið mesta útbreiðslu við litun á alls-
konar vefnaði, að meðtöldu gervi-
silki, sem reyndist framan af erfitl
lil litunar. Litunarefni þetta og yfir
höfuð allir „kemiskir" litir eru unn-
ir úr tjöru eða öðrum afgangi af
vinslu og hagnýtingu kola og málma.
Hjer á landi eru I. G. litaefni, keypt
beint eða fyrir milligöngu sjerverk-
smiðja, einnig allmikið notuð í
ullarverksmiðjum, málningar-, sæl-
gætis- og snyrtivörugerðum og síð-
ast, en ekki síst af listmálurum.
Hin svokallaðá „Títan“-hvíta er
einnig mikið þekt sem olíumálning
eða utanhússmálning. Hvíta þessi
er, eftir uppskriftum I. G„ unnin
i öllum iðnaðarlöndum úr svartasta
grjóti, sem hugsast getur, hinu svo-
kölluðu Ilmenit, sem finst sjerstak-
Iega mikið af í Noregi. Þetta kol-
svarta grjót þarf að fara all-langan
veg um katla með uppleysandi sýru
og aðra með glóandi hreinsunareld,
þangað til að það dettur niður í