Fálkinn - 17.11.1939, Blaðsíða 5

FÁLKINN 5
FRÁ 14. ÖLDINNI.
öld elds Dg ísa, haröinda og hungurdauöa.
Eftir Vigfús Guðmundsson frá Keldum.
og sakir standa er lítið olboga-
rúm orðið fyrirvenjulegt útvarp
í Bandaríkjunum. Heildsöluversl-
un, sem sæi sjer hag í þvi að
reisa sjer útvarpsstöð lil þess að
auglýsa varning sinn getur ekki
gert það formálalaust. Stöðvarn-
ar eru svo margar, að liver þeirra
um sig verður að bíða eftir því
að „loftið verði frjálst“ og aðr-
ar stöðvar trufli ekki. Langöld-
urnar eru rúmfrekar í loftinu.
En nú hefir R.C.A. tekið einka-
leyfi á sendingum með öldum,
sem eru afar stuttar en liafa
hasrri tiðni en öldur þær, sem
hingað til liafa verið mest not-
aðar. Þessar öldur þurfa svo tak-
markað rúm, að hægt er að
senda að segja á ótakmarkað
mörgum lengdum, án þess að
truflanir komi til greina. Og
það er ekki aðeins hægt að nota
þær til sendingar frá stöðvum,
heldur líka frá manni til manns.
Þar með opnast nýr möguleiki:
að hver einstakur maður í land-
inu fái sína bylgjulengd, sem
hann geti notað hvar sem er.
Hann þarf þá ekki að fara inn
í búð til að biðja um síma, held-
ur getur hann hringt heim til
sín frá smáu senditæki, sem
hann hefir í vasanum eða eins
og armbandsúr, og sjeð þann
sem hann talar við, undir eins
og sambandinu er náð. Talsíma-
samband og þráður er þá orðið
óþarft.
R.C.A. vinnur af kappi að því
að koma þessari hugsjón í fram-
kvæmd en „T. & T“ eiga and-
vöknætur út af tilhugsuninni.
Hið síðarnefnda fjelag ber nú
ægishjálm yfir önnur fjelög og
liefir náð þeirri aðstöðu með þvi
að kaupa einkaleyfi, eiga í mála-
ferlum og kaupa lieil fjelög, sem
hugsast gat að yrðu óþægilegir
keppinautar. Til þessa hefir f jelag
ið varið of fjár, enda ræður það
yfir öllu því fullkomnasta i tal-
símagreininni. Og það er því
skiljanlegt, að það vilji ógjarnan
láta öll þessi verðmæti verða að
engu, eins og hætta er á, ef ann-
að fjelag fengi sjerleyfi til sjón-
varpssendinga.
Bell-fjelagið, sem hefir einka-
rjett á kynstrunum öllum af
símalínum ræður ennfremur yfir
hljómmyndunum i Ameríku. Til-
koma hljómmyndarinnar hafði
það í för með sjer, að leggja
þurfti línur milli Hollywood og
fjölda af kvikmyndahúsum víðs-
vegar um ríkin. Þetta kostaði
svo mikið að stóru fjelögin, Fox,
Universal, Paramount o. fl. risu
ekki undir þvi. En þá hljóp „T.
& T.“ undir baggann, lagði þræð-
ina og setti upp sýningartækin
en náði um leið yfirráðum yfir
90% af allri kvikmyndafram-
leiðslunni í Hollywood, eða sjö
af átta kvikmyndafjelögum í
borginni, án þess að hafa lagt
annað fram en leiðslumar og
tækin. En 10% af framleiðsl-
unni, RKO-fjelagið, er á vegum
R.C.A. —
— Bell-fjelagið á um þessar
mundir nálægt 9000 mismunandi
einkaleyfi og er mesta fyTÍrtæki
veraldar á sínu sviði. Það sendir
frjettir og myndir um ullan
heim ,selur jafnvel kafbátunum
útvarpstæki, býr til allskonar
Isekningatæki, sem eitthvað eiga
skylt við rafmagn. En hvað
stoðar alt þetta þegar það eru
þráðlausu sendingarnar, sem
hugur allra beinist að. Hjá R.C.
A. er alt miðað við þráðlaust
fyrirkomulag og þetta fjelag er
á því sviði allsráðandi i 45 lönd-
um, auk þess sem flest skip og
flugvjelar nota tæki þess. Þetta
fjelag hefir í rauninni hæði
skráargatið og lykilinn að „et-
ernum“ og á auk þess öll mögu-
leg einkaleyfi viðvíkjandi þráð-
lausum sendingum, svo að allir,
sem gera uppgötvanir á því sviði
fara fyrst til R.C.A. þvi að þar
fá þeir best borgað. R.C.A. verð-
ur fyrir nokkurri samkepni enn-
þá af liálfu firmanna General
Electric og Westinghouse, sem
eiga nokkur góð einkaleyfi við-
Nú á dögum, þegar landar vorir
kvarta undan litlum skömtum af kaffi,
sykri — og ávöxtum (sem ekkert
þektist hjer á landi fyr en á 18. og 19.
öld), og fjöldi fólks krefst þess, að
aðrir sjái því fyrir vinnu og öllum
lífsnauðsynjum; þá virðist ekki úr
vegi að rifja upp fyrir sjer, bera sam-
an og athuga alvarlega, livað þjóð
vor hefir mátt þola á liðnum öldum.
Eftir heimsfrægar sögualdir og bók
mentaiðju þjóðar vorrar, á 10.—13.
öld, byrjar hnignunartímabilið, bók-
mentarýrð og afturför á 14. öld-
inni. Stafar þetta sennilega að eigi
litlu leyti af stórfeldum umbrotum
elds og veðurfars, með þar af leið-
andi hallærum, siglingarleysi og hung-
víkjandi sjónvarpi. En jiað eru
htlar horfur á, að sú samkepni
verði hættuleg.
Lee de Forest, Philo Farns-
worth og Vladimir Zworykin
eru mestu hugvitsmenn Banda-
rikjanna í samhandi við fjar-
sýnið. Það er de Forest, sem end-
urbætti svo sendilampana, að
sj ónvarpsaðferðir Bell-f j elaganna
og R.C.A. urðu mögulegar. En
þegar bann fór að frarnleiða
lampana sjálfur stimplaði Bell-
fjelagið hann sem falsara og
bótaði honum fangelsi, ef hann
stofnaði fjelag sjálfur til þess-
arar lampaframleiðslu. A sömu
leið fóru viðskifti hans við RCA.
Það keypti meiri hluta hlutahrjef-
anna í fjelagi hans og gerði harin
gjaldþrota.
Farnsworth vakti fyrst eftir-
tekt í Idaho, er hann stóð við
töfluna og teiknaði, hvernig
hægt væri að nota rafmagn til
sjónvarps. Kennarinn hjelt að
hann væri orðinn vitlaus.
Zworykin var rafmagnsfræð-
ingur i her Rússakeisara og kom
til Ameríku eftir striðið. Hann
skrifaði hgmynd sína um sjón-
varpið á borðdúkinn i testofu
einni. Síðar fjekk hann atvinnu
hjá Westinghouse og þaðan
komst liann til RCA og er nú
skæðasti keppinautur Farsworth,
sem vinnur fvrir Bellfjelagið.
Fyrir þremur árum var Frans-
worth dæmdur eignarrjetturinn
á uppfyndingu, sem Zworygin
taldi sig eiga. Málið fór áfram til
hæstarjettar og þar er dómur
ekki fallinn enn. Þetta er ekki
einstætt fyrirbrigði í Ameríku,
þ\i að þar eru mál útaf einka-
léyfum jafnan á döfinni og vara
stundum árum saman.
A norðurlöndum er þegar farið
að gera tilraunir með fjarsýni
en þær hafa tekist misjafnlega.
Þrátt fyrir það er það víst, að
fjarsýnið eða sjónvarpið er stað-
reynd. Mergurinn málsins er
fundinn þó hitt sje eftir, að full-
komna taékin og gera þau svo ó-
dýr, að almenningur geti not-
fært sjer þau.
urdauða Alt var þetta þrálátt á 14.
öldinni, og hefir dregið mjög dug og
kjurk úr þjóðinni, ásamt ofríki kon-
ungsvalds og kirkjuvalds. Eigi síst
útlendu biskupanna sumra, sem mest
á þeirri öld tóku að ryðja sjer til
rúms. Og sumir, að því er virðist, til
þess eins, að fjefletta biskupsstólana,
og hjálpa útlendu valdi til áníðni við
þjóð vora.
Hjer í línum þessum verður þó
ekki seilst neitt út í menningarmál,
kirkjustjórn eða stjórnmál á 14. öld.
Heldur aðeins drepið á árferði, liall-
æri og hörmungar þeirrar aldar.
Er í þessu efni varla eftir öðru að
fara en annálum, en þeir eru næsta
orðfáir og snubbóttir í frásögninni.
Vantar oftast náin atvik og afleiðing-
ar hvers atburðar. Málfarið hjelt þó
enn að mestu sínum fornu ágætum,
þar til lágþýskan og danskan saurg-
uðu það og afskræmdu.
Annálar 14. aldar eru margir og
mismunandi að samkvæmni, bæði um
efni og árfærslu, svo að oft munar
l, 2 eða 3 árum. Kemur þetta bæði
af því, að annálar yfir höfuð eru rit-
aðir hjer og þar á landinu, oft fjarri
helstu atburðum, og jafnvel löngu eft-
ir að það gerðist, sem sagt er frá. Þá
er því hættara við missögnum og
ýkjum. En vandgert er að meta slíkt
rjettlátlega, og ekki leyfilegt að ganga
á snið við eða breyta þeim frum-
heimildum, sem fyrir hendi eru. Fer
jeg því hjer að mestu leyti eftir ann-
álum þeim, sem prentaðir eru i Kaup-
m. h. 1847, með hliðsjón af endur-
speglun þeirra og yngri útgáfum.
(Svo sem Bisk. annál síra J. E.,
Arbókum Isl., Árferði, Jarðeldar, svo
og Fornhrs. Árb. Flfjel. o. fl. —- áu
frekari tilvitnana). Gríp jeg aðeins
ofan í harðærin, en sleppi miðlungs
árferði og þvi er betra var, sem þó
gat lika éndur og eins skarað fram
úr að gæðúm. Helst árið 1340. Þá er
sagt, að egg hafi fundist undan fugl-
um nálægt miðgóu og oft á einmán-
uði, í Flóanum.
í byrjun aldarinnar var stjórnar-
farið svo bágborið, að þrisvar er
þess getið að ekki hafi tekist að
halda uppi alþingi. 1306 er sagt:
„Lagðist þá af alþingi fyrir þrjósku-
sakir ok lá niðri nokkr ár“. 1308.
Ekkert alþingi. Og 1313. „Ekkert al-
þingi ok margt á þeim árum óskipu-
Iegt“. (Staðamálin o. fl.).
Þá voru ekki heldur altaf hjörgu-
legar samgöngur eða aðdrættir frá
útlöndum á þessari öld. Nefnd eru
þar til 4 ár (1326, ?49, ’67 og ’74)
að ekkerl skip kæmi til íslands.
1310 (eða 12) „komu engar frjettir
af Noregi“, og 2 árin að minsta
kosti mjög lítil sigling (1333 og 54).
— Hversu mundi þjóðin þola það
nú á dögum, að lifa heilu árin við
slíkt siglinga og aðdráttarleysi?
Hallæri, frost og fellir.
1312.. „Þerrileysis suinar svá mikit
um alt ísland, að hvörgi heyjaðist
nokkut þat er vert var.“
1313 .„Frostavetur svá mikill um
land alt, at varla hefir slíkr komit,
fraus fætur undan sauðum ok hest-
um“. Fellir var ])á auðvitað mikill
— og þar við bættist liettusótt.
1314. „Mannfall af sulti svá mikit
fyrir sunnan land at þrjú hundrut
lík komu til Strandarkirkju, ok á öðru
hundraði til Skálholts".
1320. „Hafís lá umliverfis ísland
fram á mitt sumar“. Óáran mikil og
dóu menn viða af sulti.
Frh. á bls. 13,
Sjónvarpsupptaka af veðrciðum í Englandi. Íþróttamgndir eru vinsœl-
ustu mgndirnar, sem enska sjónvarpið sýnir.