Fálkinn - 03.10.1941, Blaðsíða 6

c
F Á L K I N N
Samkomiihöllin i Samarkand
forn viðhafnarbygging.
landið og fluttu með sjer múhameðs-
trú. Bróðir spámannsins, Hassim-ibn-
Abbas er grafinn í Samarkand og
þessvegna er borgin heilög i augum
múhameðstrúarmanna. — Eldgamall
kóran, afar stór, sem geymdur er í
kapellu í Usbeskistan, þykir einn af
mestu helgidómum Islams.
Berserkurinn Djengis Khan fór
yfir landið með herskara sina. Eftir
hann kom Tinuir Lenk — þjóðhetjan
mikla. Nafn hans er enn á vörum
allra Usbeska. Fólkið kann hvorki að
lesa nje skrifa, en minnið er í góðu
legi og þjóðsögurnar geymast vel. I
Samarkand er talað um Timur Lenk,
eins og hann hefði verið uppi
skömmu fyrir rússnesku byltinguna.
Hann dó í Samarkand árið 1405 og
er grafinn í veglegri kirkju, sem
hann Jjet byggja sjálfur. Við höfða-
lag Iians er grafinn kennari lians og
til fóta cinn af lærðustu mönnum
þeirra tima, stjörnufræðingur. Til
vinstri Jiandar er sonur hans og ti!
hægri ráðgjafi hans. En fallegasta
liúsið í Samarkand og máske allri
Asíu er grafliýsið Bibi-Ghanum, sem
Timur Lenk ljet reisa yfir uppáhalds-
konu sina. Ekki fjekk hún þó að
hvíla í grafhýsinu, sem bygt var
yfir hana, heldur i lítilli hvelfingu
tii liliðar. Islamstrúin kennir, að kon-
an liafi ekki sál og megi ]jví ekki
hvílast í lielgidómi. 1924 var fjöl-
kvæni enn í Mið-Asíu og konur gengu
kaupum og sölum. Konur urðu fið
ganga með slæðu — vef úr hross-
hári — fyrir andlitinu og var það
mest kvöl, þegar heitt var. Konan
var eign mannsins og alveg rjett-
indalaus. Hefir sovjetstjórninni geng-
ið illa af fá þessu breylt. Englend-
ingar liafa ekki kært sig um að
breyta fornum venjum í nýlendum
sínum, en Rússar vilja breyta þjóðum
þeim, sem þeir ráða yfir, í tísku-
horf. Nú eru konur jafnfætis körl-
um að lögum um ajla Mið-Asiu. SJæð-
an er ekki bönnuð, en þær konur,
sem kjósa að vera án hennar, njóta
verndar gegn árásum. J ráðstjórn-
unuih eiga konur sæti eigi síður en
karlar, og stúlkurnar úr kvennabúr-
unum ganga nú á skóla og lifa frjálsu
lífi. bað er Jiætt að byggja skrautleg
grafhýsi yfir látnar ambáttir, en í
staðinn eru reist barnaliæli, elliliæli,
spítalar og skólar.
Rússar byrjuðu að nema land í
Usbeskistan I8C5, en ekki markaði
sá innflutningur spor í lifi þjóðar-
innar.
Keisarastjórnin rússneska viðtir-
kendi emírinn af Bochara sem þjóð-
liöfðingja og keisarinn ljet sjer nægja
að taka skatta af landinu. Síðari
emirinn, Olim Khan, sem var ann-
álaður fyrir grimd, flýði 1920 til
Dosjambé, sem nú heitir Stalinabad
og hafði með sjer auðæfi sín, en gat
ekki flutt ambáttirnar. Stofnaði hann
nýtt kvennabúr i Dosjambe og tók í
það fallegustu stúlkurnar í bænum,
nauðugar viljugar. Nú starfa margar
fyrverandi „drotningar" úr kvenna-
búrunum á sjúkrahúsum og í verk-
smiðjum og þykir betra en áður.
T. h.: Dúkavefari frá liochara
Rafmangssporvagn i Tash-
kent, sem fyrir 15 áram var
miffaldabœr.
Eftii' heimsstyrjöldina tóku Bretar
landið til þess að verja Indiand gegn
þýskri innrás í Indland. Emírinn
var rekinn á flótta eftir langa viður-
eign, en Rússar náðu landinu. Eftir
það lifði emírinn landflótta í Algan-
istan, en fangelsi hans, þar sem hann
píndi fólk til dauða að gamni sínu,
er nú þjóðmenjasáfn.
NÝR HEIMUR.
Endurreisnarstarfið á þessum slóð-
um er aðeins fárra ára gamajt, en
það boðar nýja tíma. Gleymda landið
á nýja framtíð fyrir höndum, og liin
gamla höfuðborg' Alexanders mikla
verður höfuðborg á ný. í gaiiila daga
risu bygðirnar upp kringum kirkjur
og musteri. Nú myndast þeir kring-
um verksmiðjurnar. Og verksmiðj-
urnar eru reistar þar, sem orkan og
hráefnin voru fyrir hendi. Bóniullar-
uppskeran í Usbeskistan er unnin
i verksmiðjum á staðnum. Og þarna
fundust fyrir skömmu afar aúðugar
járn- og kolanámur, svo að þarna
verða reistar málmsmiðjur, sem fram-
lciða þann iðnað, sem Rússa skortir
mest. Þar, sem úlfaldalestirnar mætt-
ust forðum, er nú miðdepill flugleið-
anna um Asíu. Þarna eru að rísa upp
stórborgir.
Síðan að kvenfólkið var leys úr
þrældómi er það næsta skrefið að
gera fólkið læst og skrifandi. Hefir
verið búið til nýtt latínustafróf lianda
þeim þjóðflokkum, sem ekkert ritmál
höfðu. Það eru enn margar sveitar-
stjórnir í Usbeskistan, sem ekki halda
neina gerðabók, því að enginn í
hreppsnefndinni kann að skrifa. En
þar er jafnan einhver, sem man vel
og getur sagt eftir.á, hvað gert hefir
verið og úrskurðað.
í nýju skólunum sitja gamlir bænd-
ur og ambáttir úr kvennabúrunum
hlið við hlið og læra að leSa og
skrifa og furða sig á, hve stór og
margbrotinn heimurinn cr. En fyrsl
og fremst er þó lögð stund á að
kenna börnunum. Könur í Usbes-
kistan höfðu þá hjátrú, að ekki mætti
snerta við smábörnum. Þau voru
lögð í umbúðir og látin eiga sig.
Móðirin mátti lúta yfir barnið, þeg-
ar lnin gaf því brjóst, en ekki snerta
það. Með slíkum óþrifnaði varð
barnadauðinn vitanlega ferlegur. Nú
er mæðrunum kent á barnaheimilum,
livernig þær eiga að liirða börnin
og hefir heilsufarið stórbatnað síð-
an, en ganha fólkið hristir höfuðið
yfir öllu nýja siðleysinu.
Usbeskistan er alls ekki stjórnað
sem nýlendu, heldur er það sjálf-
stætt land, og þó að fólkið liafi verið
á lágu stigi, þá tekst því furðu vel
stjórnin.
Usbeskistan hefir ekki verið sjálf-
stætt land í nema 15 ár og enn
styttra er siðan viðreisnarstarfið
hófst í landinu. En þarna í eyði-
mörkinni og á steppunum eru að
rísa upp blómlegar borgir. Hinar
gömlu menningarþjóðir Mið-Asíu eru
að vakna af dvala. Tækniöldin er
gengin í garð i hinu gamla ríki
Alexanders mikla og Timur Lenks.
Elliot Roosevelt, sem var lrjer á
ferðinni fyrir skemstu og dansaði
við stúlkurnar á Borg, að því er hlöð-
in hermdu, er tæpra 30 ára að aldri.
Er hann þriðji að aldri í röðinni
af börnum forsetans. Ilann hefir
lagt margt fyrir sig. Eitt sinn rak
liann auglýsingaskrifstofu, síðar varð
hann varaforstjóri í flugfjelagi einu,
einnig liefir hann fengist við bú-
skap og rekur nú stóra bújörð í
Texas. Við blaðamensku liefir hann
fengist og sömuleiðis verið útvarps-
þulur. Hann rjeri á móti föður sín-
um við síðustu forsetakosningar og
vildi láta kjóSa Garner, fyrrum vara-
forseta.
Dallskákarmeis tarinn.
Ljósmyndarinn: Nú ætla jeg að
biðja yður að brosa til konunnar
yðar!
— Þjer eigið að taka myndina, en
jeg hefi ekki beðið yður að sletta
yður fram í einkamál okkar hjón-
anna.
— Hvernig stendur á, að það verða
miklu fleiri bifreiðaslys en járn-
brautarslys?
— Það kenuir til af því, sjerðu, að
það er svo sjaldan, sem eimreiðar-
stjóranum dettur í luig að kyssa
kyndarann.
Forstjórinn (þegar skrifarinn kem-
ur inn til hans): — Hvað er nú
þetta? Það var maður að hringja
til min rjett núna og segja, að þjer
gætuð ekki komið af því, að þjer
væruð veiluir.
■—• Afsakið þjer klaufaskapinn í
honum. Jeg sagði honum, að ]>að
væri á morgun, sem hann ætli að
hringja.
— Mamma, jeg vildi óska, að jeg
ætti ofurlitla systur.
— Af hverju óskarðu þjer þess?
— Af þvi að nú er jeg orðinn
dauðleiður á að erta köttinn.
Stubbur: — Jeg var einmitt núna
að fá símskeyti um, að hún systir
mín hafði eignast barn. En það
stendur ekkert um, hvort það sje
strákur eða stelpa.
Kubbur: — Hvaða skrambans vand-
ræði. Svo að þú getur þá ekki sjeð,
livort þú ert orðinn móðurhróðir eða
móðursystir.
i