Fálkinn - 10.04.1942, Síða 6

0
F Á L K I N N
- LITLfl SflBfln -
Mark Hellinger:
MIKIÐ TIL
MATARINS UNNIÐ.
Harry Jackson var á peninga-
veiðum .... en ekki var hann
svo sólginn í þá, að hann vildi
drýgja glæp þeirra vegna eða
vinna fyrir þeim. Hann gerði
það þriðja .........
PJ ARRY JACKSON svipaði til
margra í einu: Hann vildi
græða peninga .... helst verða
ríkur .... en óskin var ekki nógu
sterk til þess, að knýja hann fram
til dáða.
Einn góðan veðurdag kyntist
Jackson fólkinu, sem bjó á hæðinni
uppi yfir lionum'. Hann hafði rekist
á frú Wilson i stiganum nokkrum
sinnum, en ekkert gefið því gætur,
því að hún var hvorki sjerstaklega
lagleg eða eftirtektarverð á annan
hátt. En daginn, sem Harry frjetti,
að frú Wilson væri minst 5000 doll-
ara virði, fór hann að taka betur
eftir henni.
Harry hafði lengi dreymt um að
eignast dálitla fúlgu, svo sem 5000
dollara; það var einmitt upphæðin,
sem liann þurfti á að halda til að
koma sjer upp svolitilli verslun.
Nánari viðkynning þeirra Harry
og frú Wilson varð með svofeldu
móti:
Harry liafði síma, en Wilsonfjöl-
skyldan liafði ekki síma. Eitt kvöld-
ið síðla barði frú Wilson á dyr lijá
Harry og spurði, hvort liún mætti
lána síma. Hún þurfti að hringja
til læknis.
„Maðurinn minn er liættulega
veikur, sjáið þjer, og í kvöld er
sóttin á hámarki. Jeg þori ekki að
láta hann vera einan meðan jeg
hleyp út í turninn á horninu."
Harry sagði, að lienni væri vel-
komið að lána símann .... og glað-
ur varð hann, þegar hann sá, að
hún gleymdi ekki að leggja 5 cent
á borðið. Göfugmenskan í Harry
var nefnilega dálítið útundir sig.
Hann bauð henni ótilkvaddur að
koma með henni upp í ibúðina og
vera lijá henni þangað til iæknir-
inn kæmi.
Á þeirri stutlu stund, sem þau
töluðu saman, þangað til læknirinn
kom, varð Harry margs vísari. Til
dæmis um það, að Robert Wilson
liefði ólæknandi sjúkdóm. í öðru
lagi að hjónin ætluðu að flytjast
vestur, þangað sem loftslagið var
hetra, undir eins og Robert yrði
ferðafær. í þriðja lagi, að þau
hefðu átt að fara fyrir löngu, en
ekki haft efni á þvi.
En fyrir nokkrum vikum, sagði
frú Wilson, hafði ættingi sálast og
iátið þeim eftir 5000 dollara. Frú
Wiison ætlaði að nota þessa pen-
inga til þess að gera síðustu til-
raun til að bjarga heilsu Roberts.
Þegar Harry kom ofan til sin
aftur hugsaði hann margt um þess-
ar uppiýsingar, og næstu daga komst
iiann að þeirri niðurstöðu, að það
væri rjett að heimsækja Wilsons-
lijónin við og við.
Henrietta var alt í einu orðin
falleg — eða aðlaðandi — í augum
hans, af því að hann liafði fengið
að vita, að hún átti dálítið til.
Hann dró engar dulur á, að liann
dáðist að henni, þegar þau voru
ein. Já, eftir hálfan mánuð elsk-
aði hann liana, blátt áfram.
„En Harry,“ sagði Henrietta, „það
er ekki rjett að liafa þesskonar liugs-
anir, þegar liann Rohert liggur
veikur. Þú mátt ekki tala svona.“
,,En .... liykir þjer þá ekki vænt
um mig?“ sagði Harry bliður.
Henrietta kinkaði kolli með sem-
ingi. „Jú, Henry .... mjer þykir
vænt um þig .... jeg lield nærri
þvi, að jeg elski þig’.“
Harry þótti vænt um þessi orð, en
hann var ekki ánægður lengi. Henri-
etta mundi eflaust giftast honum,
þegar Robert væri iirokkinn upp
af. En það gat orðið langt þangað
til .... og þá gat svo farið, að allir
peningarnir yrðu búnir.
Auk þess var Henrietta iika altal'
að hugsa um þessa hressingarferð
.... og það var hugsanlegt, að Ro-
bert næði sjer svo við ferðina, að
hann lifði mörg ár enn. Harry varð
si og æ staðráðnari í því, að hann
yrði að afstýra þessari ráðagerð.
Eitt kvöldið, þegar Henrietta var
úti, fjekk Harry tækifæri til að tala
við Robert. Hann sagði ekki söguna
eins og hún var, en ljet Robert renna
grun í, hvernig ástætt væri. Og hon-
um var tíðrætt um liina miklu fórn,
sem Henrietta ætlaði að færa.
„Það er sorglegast,“ sagði Harry,
„að þetta fer alveg með líf þessarar
fíngerðu, viðkvæmu konu. En . . .
það verður víst ekki við jiví gert.“
Meðan hann talaði var liann að
fitla við glas með svefntöflum, sem
stóð á borðinu við rúmið.
„Eru þær ekki hættuiegar þess-
ar töflur?“ spurði liann. „Jeg á við
.... eru þær ekki sterkar? Ef mað-
ur tæki of margar í ógáti, mundi
maður víst ekki vakna aftur? Rless-
aðir farið þjer varlega með töfl-
urnar, Wilsoni11
Robert tautaði eitthvað í barminn
en starði eins og dáleiddur á svefn-
töflurnar.
Tveimur dögum siðar var Robert
Wilson dauður. Hann hafði tekið ol'
margar svefntöflur í ógáti .... eða
kanske liafði liann stytt sjer aldur
viljandi. Hann vissi að sjúkdómur-
inn var ólæknandi. Enginn vissi
gjörla hvernig þetta liafði atvikast.
Harry nenti yfirleitt ekki að brjóta
heilann um það. Hann liugsaði um
það eitt, að síðasti tálminn milli
lians og Henríettu var nú ekki leng-
ur til og 5000 doiiararnir voru
lausir.
Undir eins og hann heyrði lát
Roberts fór liann til Henriettu.
„Harry!“ sagði hún, „af einhverj-
um ástæðum hefi jeg fengið sam-
viskubit. Getur þjer dottið í hug að
Robert liafi framið sjálfsmorð ....
til þess að þú og jeg næðum
saman?“
„Nei, hann liafði ekki hugmynd
um, hvernig á stóð á milli okkar,“
sagði Harry. „Jeg ætti víst að segja
að jeg samhryggist lijer, en jeg verð
að vera hreinskiiinn. — Henrietta
— nú gettim við orðið farsæl!“
Henrietta steig skref aftur á bak.
„Harry,“ sagði hún. „Við skulum
ekki tal um þetta núna, Kanske
—- kanske seinna!11
Harry kinkaði' kolli. „Þú hefir
víst rjett að mæla,“ sagði hann.
„Það fer ekki vel á því, svona strax
eftir að maðurinn þinn er skilinn
við. Heyrðu, Henrietta, jeg ætla að
bregða mjer í ferð nokkra daga.
Jeg skal skrifa þjer og láta þig
vita hvar jeg er. Þegar alt er afstað-
ið — jarðarförin og svoleiðis, þá
getur þú komið til mín og þá gift-
um við okkur eftir mánuð, til dæm-
is. Ætlarðu að lofa mjer því.“
Henrietta kinkaði kolli og sagði
já-
Nú var Henry í sjöunda himni.
Hann leigði íbúð, fór til fógetans,
hitti skiftamenn sína — og þegar
lestin með Henriettu kom dæsandi
inn á stöðina, stóð liann á stjett-
inni og tók á móti henni með blóm-
vönd í hendinni. Hann fór beint af
stöðinni með hana til fógetans og
þar voru þau pússuð saman.
Harry var i sjöunda himni þegar
þau sátu í bifreiðinni á leiðinni
heim. Hann kysti brúði sína og
hvíslaði í eyrað á lienni:
„Ertu nú sæl, elskan mín?“
Henrietta brosti og þrýsti sjer
að lionum.
César RugustE Franck.
1822—1890.
Eitt af Jjví, sein sjerstklega hlýtur
að vekja athygli þess, sem vill kynna
sjer lífs- og listarferil þessa einkenni-
lega tónsnillings, er það, hvern þátt
faðir hans áfti í þvi, að listferillinn
varð svo auðnulaus, sem raun varð
á, — manni hlýtur sem sje að virð-
ast, sem það hafi verið að miklu
leyti föður lians að kenna, að hann
fann ekki sjálfan sig, fyrr en hann
var kominn um fimtugt,- Þetta er
eitl af mörgum athyglisverðum
dæmum um það, hvílik feykna á-
byrgð hvílir á foreldrum barna,
sem hlotið lial'a ntiklar gáfur að
vöggu-gjöf, — gáfur, sem síðan
þroskast svo ört, að foreldrarnir ná
ekki „upp i“ þær, — skilja ekki
hverl „krókurinn beygist,11 en vilja
svo sjálf beygja krókinn, eða ráða
stfenunni, vilja liafa „vitið fyrir
börnum sinum,“ sent þau hafa ekki
skilyrði til að skilja, og hlýta ekki
ráðunt jteirra, sem slík skilyrði hafa.
Þetta hlýtur auðvitað að leiða af
sjer það, að mikið at' góðum hæfi-
leikum fer til ónýtis, á meðan slík-
ir foreldrar geta beitt valdi sínu á
uppvaxandi listamanni. Og um Cés-
ar Franck er það að segja, að líklega
hefir minstu munað, að hans gáfur
og hæfileikar yrðu veröld vorri að
engum notum, vegna þess að faðir
hans þráaðist við að leyfa honum
að fara sinna ferða, eða öllu heldur,
beitti öllu áhrifavaldi sínu til þess,
að' halda honum í öðrum farvegi en
þeim, sem hæfileikum hans var eðli-
legastur.
Jeg sagði að listarferill Francks
liefði verið auðnulaus. Og það er
satt, því að fá hinna merkari tón-
skálda munu notið hafa jafn lítillar
samúðar samtíðarmanna sinna og
farið svo gjörsamlega á mis við
viðurkenningu þeirra. En honum var
þá líka gefin slík stilling og geð-
prýði, að hann gat afborið þetta
tómlæti með dásamlegri rósemi
Dæmið, sem jeg vil tilfæra um þetta
er raunar átakanlegt, en það lýsir
persónunni César Franck betur en
hægt væri að gera i langri ritgerð.
Fyrsta opinbera sigurinn vinnur
hann, sem tónskáld, þegar hann
er orSinn röskra sextiu og átta ára
gamall (19/4 1890), — eða á síð-
asta æfiári. Þá er leikinn strok-
kvartett lians í D-dur (saminn árið
áður) á hljómleikum hins þjóðlega
tónlistafjelags í París, — og hlýtur
verðuga viðurkenningu. Daginn eft-
ir, er mælt að Franck liaf sagt i
kunningjahóp, „i mesta sakleysi11,
eins og honum var eiginlegt: „Þarna
sjáið þið! Fólkið er farið að skilja
mig!“ — Ekki voru æðrurnar yfir
„Já,“ sagði liún, „nú er jeg glöð.
Fyrstu dagana eftir að Robert dó
hafði jeg samviskubit. Mjer fanst að
jeg væri með einhverju móti orsök
í dauða hans .... En nú er alt
breytt. Undir eins og jeg liafði keypt
fallega steininn yfir hann, fansl
mjer jeg hal'a gert yfirbót.11
Harry hváði en tók sig á.
„Jæja, svo þú keyptir lallegan
slein á gröfina hans, ástin mín?“
sagði hann.
Henrietta hrosti sæl.
„Sá var nú ekki billegur,“ sagði
hún hreykin. „En jeg notaði ekki
nema upphæðina, sem átti að ganga
til þess að Robert fengi heilsuna.
Rjetta 5000 dollara.“
því, að það hafði ekki skilið hann
fyrri (!) Nokkrum dögum siðar var
honum fagnað ágætlega í annað
sinn á æfinni. Tók hann þá þátt i
hljómleikum liins fræga Ysaye-kvar-
tetts í Tournai, þar sem leiknar
voru eingöngu tónsmíðar lians sjálfs.
Þar með er raunverulega talin öll
sú opinbera viðurkenning, sem hann
hlaut meðan hann var Iifs.
César Augnste Franck lijet hann
íullu nafni og var belgiskur að upp-
runa, fædur í Lúttich hinn 10. des.
1822. Var faðir lians af flæmskum
ættum, sem dvalist hafði i marga
ættliði í Gemmenich, í Walloon-
hjeraði. Nokkrir forfeður lians höfðu
verið málarar og merkastur þeirra
Jérome Franck (1540:—1610), er var
„hirðmálari" Hinriks þriðja, í París.
César er og sagður liafa haft tals-
verða hæfileika á þessu sviði, og er
talið vera samband á milli þessa
arfs frá l'orfeðrunum og þess, hve
tónsmíðar hans voru oft mjög
„krómatískar.11
Gáfur og hæfileikar Césars munu
hafa verið áberandi mjög snemma,
þvi að kornungur mun hann hafa
verið, þegar liann fjekk inntöku i
tónlistarskólinn í Lúttich, þar sem
hann var tæpra ellefu ára, þegar
náminu þar var lokið, — og var þá
strax farið með hann í hljómleika-
ferðalag, •— „undrabarnið, píanó-
snillinginn César Franck!“ Ári síðar
flntti fjölskyldan til Parísar, til þess
að drengurinn hefði betri þroska-
skilyrði. Áður en hann tók próf
inn í tónlistarskólanum þar (1837),
naut hann nokkurra mánaða einka-
tilsagnar hjá góðum kennara, en á
tónlistarskólanum var Zimmerman
kennari hans í píanó-Ieik, en Le-
borne í hinum „bóklegu11 fræðum.
Virðist Franck hafa verið bráðgáf-
aður og gæddur fádæma miklum
hæfileikum, — þannig, að liann ljek
sjer svo að segja að öllum við-
fangsefnum, og vakti þannig jafn-
vel andúð „æsðtu prestanna11 fyrir
þær sakir, — hann gekk svo fram
af þeim. Og þar með hefst „auðnu-
leyji“ hans á listarbrautinni, — ef
hægt er að nefna það því nafni.
Árin 1838, ’40 og ’41, vinnur liann
til fyrstu verðlauna í hverri keppn-
inni á fætur annari. Og hann leikur
sjer þannig að viðfangsefnunum, að
jafn ágætur maður og Clierubini, —
sem þá var aðal-stjórnandi skólans,
firtist af, og neitar að samþykkja að
veita honum fyrstu verðlaun í píanó-
leik. Hinsvegar var samþykt sú miðl-
unartillaga, að veita honum alveg
sjerstök verðlaun, Grand Prix d’-
Honneur", sem aldrei hafa veitt
verið fyr eða síðar. Frank hafði sem
sje farið þannig með þá prófraun
sína, að „leika frá blaðinu11 eða ó-
Frh. á bls. 11.
Theodor Árnason:
Merkir tónsnillingar lífs og iiðnir: