Fálkinn - 20.11.1942, Page 11

F Á L Ií I N N
11
Theodor Árnason:
Merkir tónsnillingar lífs og liðnir:
Damrasch-feðgar
ii.
Frank og Walter Damrosch.
Leopold Damrosch átti tvo syni,
sem báðir urSu atkvæSamiklir tón-
listarmenn. Komu þeir báSir meS
föSur sínum til New York áriS 1871.
Hinn eidri þeirra, Frank Dam-
rosch, var fæddur í Breslau 22.
júni 1859 og ljest í New York 22.
okt. 1937. Hann var byrjaSur á
hljómfræSinámi (komposition) áöur
en þeir feðgar komu til New York
og tiafði einnig notiö tilsagnar í
píanóleik. En eftir aS vestur kom,
varS ldje á því námi og mun hann
hafa átt aS verSa verslunarmaöur.
Og um skeiS fjekst hann viS fje-
sýslustörf í Denver i Colorado. En
hann fór hrátt aS fóst viö tónlist
aftur og gerSist all atkvæSamikill
ei^tímar liSu fram. Fjekst hann
einkum viS þjálfun og stjórn söng-
kóra, og varð mikils metinn söng-
stjóri. ÁriS 1897 gerSist hann „söng-
m^Idstjóri“, eSa yfirumsjónarmaS-
ur söngfræðslu í alþýSuskólum
New York-borgar. Hann átti frum-
kvæSiS aS þvi að stofnaS var tón-
listafjelagiö The Musical Art Socie-
ty i New York og var söng- og
hljómsveitarstjóri þess fjelags, með-
an það var við líði. Hans starfi var
þannig háttað, að hann varð lítið
eða ekkert þektur utan Bandaríkj-
anna, en i miklum metum þar.
Hinsvegar varð yngri bróðir lians
Walter Damrosch heimsfrægur
hljómsveitarstjóri og er svo enn,
— en hann varS óttræður á þessu
ári, fæddur í Breslau 30. jan. 1802.
Hann hneigðist ungur til tónlistar,
og fjekk ágæta undirstöðumentun í
bernsku, í Þýskalandi (komposi-
tion og píanóleik) og lagði kapp á
námið eftir aS til New York kom.
Þegar faðir hans gerðist hljómsveit-
arstjóri við Metrópolítan leikhúsið
1884, (sem um getur í þættinum um
iiann), varð Walter aSstoðarmaður
hans og hjelt því starfi áfram eftir
fráfall lians, en þá tók Anton Seiill
við starfi Leopolds D. Og Walter
tók við af föður sínum að stjórna
söngflokki og hljómsveit The Ora-
tory Society og hljómsveit The New
York Symfony Society.
Besta heimildin, sem jeg hefi i
höndum um þenna mæta tónlista-
mann, og sú heimildin, sem jeg
liygg að lýsi honum betur, en hægt
er að gera á annan hátt, er viðtal
við hann, sem tónlistarhlaðið „The
Etude“ hirtir í sambandi við átt-
ræSisafmælið (mai-lieftið 1942).
Tilfæri jeg hjer kafla út því í laus-
legri þýðingu.
„---------Þegar jeg var sextugur,
var jeg ekki neitl sjerstaklega ó-
nægður með lífið, en nú þegar jeg
er áttræður, leik jeg á als oddi. Eink-
um er sú afmælisgjöf heillandi, sem
örlögin gefa mjer, að nú þarf jeg
ekki að hera ábyrgð á neinu öðru
en því, sem jeg tek að mjer af
frjálsum vilja og sjálfum mjer til
dægrastyttingar.^Loksins get jeg nú
gert nákvæmlega það, sem mjer
sjálfum sýnist.
„Þegar jeg var hálf-sjötugur, á-
lcvað jeg að láta al' störfum. Jeg var
þá hljómsveitarstjóri The New York
Symphony Society, og jeg var far-
inn að finna til þess, að það var
fullmikil áreynsla fyrir gamlan
mann að liafa fimm æfingar og
stjórna þrem liljómleikum á viku
hverri. Jeg hafði stjórnaS þessari
kæru hljómsveit minni i 43 ár ....
og var því hugleikið að hafa hönd
í bagga um val eftirmanns míns ....
enda liafði faðir minn stofnað
hljómsveitina og stjórnað henni til
dauðadags*).
„Um það hil ári eftir að jeg Ijet
af störfum var útvarpið, hið mikla
undur, fárið að láta til sín taka.
Jeg var að húast til Evrópufarar.
En viku áður en jeg ætlaði að leggja
af stað, var mjer boðið aS stjórna
„sýmfonisku prógrammi“ í útvarp,
og skyldi jeg jafnframt segja fáein
orð til skýringar, ó undan liljóm-
leikunum. Fjöldi áheyrenda minna
myndu nú heyra sýmfóniska-hljóm-
sveit í fyrsta sinn á æfinni, og það
þótti vel við eiga að segja þem of-
urlítið um þetta „fyrirbrigði". BæS-
an var flutt og hljómleikarnir, og jeg
fór svo til Evrópu. En áruS en skip-
ið kom á ákyörðunarstaðinn, fjekk
jeg símskeyti þess efnis, að jeg var
heðin nað stjórna sýmfóniskum út-
varpshljómleikum einu sinni á viku
hverri. Þannig fór um það áform
mitt að liætta störfum.
„Þegar húiS var að halda nokkra
þessa Iiljómleika, komst jeg að
þeirri niSurstöðu, að "þetta dásam-
lega tæki, útvarpið, mætti nota i
miklu verðmætari tilgangi, en til
skemtunar eingöngu; það væri einn-
ig alveg tilvalið fræðshitæki ....“
Er nú skemst af því að segja, að
Dámrosch fjekk því til vegar komiS,
að fyrirkomulagi þessara útvarps-
Idjómleika var breytt þannig, að
þeir urðu skipulagðir hljómleikar
fyrir skólabörn og nemendur í
mentaskólum. Þessu var ákaflega
vel tekið og var giskað á, að fyrst
í stað' myndu þessir hljómleikar
hans hafa náð til íVá milj. ungra
hlustenda og nú, 14 áruin síðar, er
áætlað að hlustendurnir sjeu um
sex og liálf miljón, þ. e. börn og
skólafólk, — auk annara ldustenda.
„Jeg hygg að fáir menn hafi „hætt
störfum“ með ánægjulegri hætti“,
segir gamli maSurinn ennfremur.
Og ekki er annað vitað, en að hann
lialdi þessu merkilega starfi áfram
enn, þegar þetta er ritað.
AS lokum skal þess getið, að í
fyrri lieimsstyrjöldinni skipulagSi
Damrosch skóla i Frakklandi fyrir
menn, sem stjórna skyldu lúðra-
sveitum hermannanna, og árið 1920
fór liann í hljómleiðaferðalag til
Evrópu með sína „elskuðn liljóm-
sveit*‘ (New York Symphony-or-
chestra) og var þeim fjelögum tek-
ið með ágætum, hvar sem þeir ljet-u
tjl sín heyra.
Columbiu-háskólinn sæmdi Dam-
rosch doktorsnafnbót árið 1914.
ÞaS er áreiðanlegt, að nöfn þess-
ara stórmerku feðga, munu jafnan
verða ofarlega á hlaði í tónlistar-
sögu Bandaríkjanna.
*) ÁSur en W. Damrosch 1 jet af stjórn
hljómsveitarinnar voru hinar tvær
miklu og merku hljómsveitir: The
New York Symphony- og The
N. Y. Philliarmonic Orcliestra sam-
einaðar, en þær höfðu um langt
skeið verið keppinautar, en báðar
mátti telja með merkustu hljóm-
sveitum heimsins.
Drekklö Egils-öl
Er miðstöð verðbrjefaviðskiftanna.
Bókafregn.
Johann Skjoldborg:
SARA. — Ástarsaga frá
Jótlandi.
Víkingsútgáfan. 1942.
Joliann Skjoldborg og Jeppe
Ákjær eru oft nefndir í sömu and-
ránni, Eh það er sameiginlegt með
þessum ágætu dönsku rithöfundum
háSum, að þeir túlka danskt sveita-
líf og sjer í lagi lif og háttu Jóta,
sem í mörgu eru talsvert frábrugðn-
ir Eydönum.
En þaS er næsta lítið, sem koni-
ið hefir út á íslensku eftir þessa tvo
höfunda. ÞaS er þvi úrbót á lil-
finnanlegum skorti, að Víkingsút-
gáfan hefir ráðist í að gefa út eina
af frægustu ástarsögum Johanns
Skjoldborgs, en það er Sara, „dóttir
mannsins, sem býr í pílviSarhús-
inu“, margra syskina systir og fá-
tækra foreldra dóttir. Hún er að
ráðast í vist að EngigerSi þegar sag-
an hefst, og á þessum húgarði ger-
ist svo sagan að miklu leyti. Þar er
margt fólk og skáldið gerir jiví öllu
skil, lýsir kostum jiess og löstum,
hugðar- og hatursefnum þess, nátt-
úrunni umhverfis það og störfum
þess —- en umfram alt ástarlifi hinn-
ar ungu stúlku, Söru, störfum lienn-
ar og ástarraunum. ÞaS er gamla sag-
an um umkomulausu stúlkuna og efn-
aða bóndasoninn, sem hjer er sögð,
eins og oft áður. En lijer segir
Skjöldborg liana í dönsku umhverfi
og á nýjan liátl og svo áhrifamikinn
að lesandinn sleppir aldrei taki af
persónunum en fylgist fullur eftir-
tektar með þeim til söguloka.
Stílgáfa Skjoldborgs er rómuS og
birist hún fallega í þessari álirifa-
miklu bók. Þýðandanum hefi rtekist
að varðveita hlæbrigði og sjerkenni
höfundarins eftir þvi sem liægt
mun vera, og er mál hans ljett og
eðlilegt. — Sara opnar lesandanum
sýn inn í danska bygS og danskt
hugsunarlíf til sveita, en það mun
fiestum íslendingum lokuð bók.
Halldór Stefánsson:
EINN AF MÖRGUM. —
Heimskringa h/f gaf út.
1942.
Flestum íslenskum rithöfundum
er tamara að segja erindi það, sem
þeim finst jieir eiga við almenning,
í ljóði en stuttri sögu. Smásagna-
gerðin hefir orðið útundan. Af
fyrri kynslóð voru það einkum
Einar H. Kvaran, Þorgils Gjallandi
og Guðmundur Friðjónsson, sem
notuðu þelta form. En hjá yngri
kynslóðinni hefir það oftast farið
svo, að þó ýmsir hafi lagt það fyrir
sig að skrifa stuttar sögur þá hefir
þetta orðið að rýma fyrir öðru —
ljóðagerð eða langra skáldsagna.
Halldór Stefánsson, sem nú i liaust
hefir birt safn af nítján sögum,
ber þess ótvíræð merki, að hjer er
maður á ferð, sem mikils má vænta
af. Svo mikils, að óskandi væri, að
hann ljeti ekki jietta form sitja á
l.akanum þegar fram í sækir held-
ur lijeldi trygð við það. Því að í
þessari bók hans, „Einn af mörgum"
er hver sagan annari betri. Frásögn
hans og sá blær sem yfir sögunum
er lieillar lesandann. Hann skrifar
tilgerðarlaust og fallegt mál og liann
segir Ijómandi fallega frá og er
vandvirkur. Hann hefir ótvíræða
náðargáfu mikils smásöguhöfundar.
— Lesandinn er beðinn að afsaka
orðiS smásaga, þvi að það er alls
ekki . heppilegt og lýsir ekki því,
sem við er átt.
Lesið t. d. söguna „Eitt er nauð-
synlegt“ eða „Konan sem þvoði“.
ónei, það er í rauninni rangt að
vera að nefna eina söguna annari
fremur. En það þarf ekki að fara
í grafgötur um, að sá sem les eina
af þesum sögum Halldórs, les þær
allar.
RJETTA LÆKNINGIN.
Frh. af bls. !).
mjer, gamli vinur. Það var það eina,
sem hægt var að gera, sjerðu. Ef
liðið liefðu einn eða tveir dagar
þá hefðir þú kanske skorið jiig á
liáls, eða gert eithvað ennþá verra.
Þessi ljelega löggjöf okkar leyfir
engum að skerast i leikinn, og' þess-
vegna taldi jeg það skyldu mína
að taka í taumana. Jeg nam þig á
brott — blátt áfram. Með aðstoð
trygðarvinar míns, Peppers, gaf jeg
þjer morfínskamt og hann verkaði
nærri því samstundis á þig,- eins og
þú varst fyrirkallaður þá. Svo ók jeg
með þig niður að skipinu mínu, seni
lá i Tilbury. Litlu nú á: Þessi eyja,
sem við liggjum við núna, er Rous-
ey, en þaðan er jeg ættaSur. Nú eru
ekki nema fáir af hinum gömlu íbú-
uin liennar eftir lijer — þeir sem
ekki vildu yfirgefa æskustöðvarnar
eða taka því boði mínu, að jeg sæi
þeim fyrir sama stað. Og enginn
þeirra talar orð í ensku.
— Jeg setti þig lijerna á land fyr-
ir sex mánuðum, svo að þú fengir
tækifæri til að lifa óbrotnu útilífi;
jeg vissi nefnilega að það var jiað
eina, sem gat bjargað þjer. Eyjar-
skeggjar spurðu mig ekkert um hvað
jeg væri að gera, þegar jeg kom með
þig hingað. Þeir vissu að það var
Webster, sem átti lilut að máli.
Og jeg þarf heldur ekki að spyrja
þig um bvernig lækningin hefir tek-
ist — maður þarf ekki annað en lita
á þig til að fá svar við því.
— Sylvía hefir ]iá líka vitað um
þetta ált? spurði Slieldon.
— Nei, ekki lifandi vitund, kunn-
ingi. Það nær ekki nokkurri átt að
trúa ungum og ástföngnum stúlkum
fyrir þessháttar. Hún liefði vitanlega
ekki getað stilt sig um að fara hing-
að á hverjum laugardégi til þess að
líta eftir þjer — hvort þú værir
sæmilega hirtur og fengir nokkuð
almennilegt að jeta. Nei, jeg- liefi
ekki sagt eitt einasta orð, hvorki við
liana eða hana móður liennar
ekki fyr en núna, að jeg bauð þeim
i þessa skemtiferS. —- Auðvitað er
verslúnin þín farin í hund og kött,
en það gat nú öðruvísi farið!
— Nei, nei,- nei — trúðu honum
ekki! hrópaði Sylvía. — ÞaS er ekki
meira en hálfur mánuður síðan að
Henderson sagði mjer, að það væri
alt í sama lagi þar eins og verið
hefði þegar ]iú fórst. Alveg eins og
þú —
— Eins og jeg hefði verið þar
sjálfur, hjelt Seldon áfram og hló.
Og kanske talsvert betra. Hvað
sem öðru líður þá hefi jeg' nú lærl
dálítið af öllu þessu, Sylvía mín
Farðu nú ekki að gerast við-
kvæmur, sagði Webster í skipunar-
tón. — Bíddu með það þangað til
að þið eruð orðin ein. Viltu ekki
fá þjer vindil, kunningi?
— Jú, það máttu reiða þig á!
brópaði Sheldon himinlifandi.