Fálkinn - 26.03.1943, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
OXFORD-HÁSKÓLINN
OG HÁSKÓLINN í PRAHA
Karls-háskólinn í Praha er einn af elstu háskólum i Ev-
rópu. Hann var stofnaður af Karli fjórða Bæheimskon-
ungi árið 1348. En það urðu fyrst og fremst stúdentar
þessa háskóla, sem urðu fyrir barðinu á Þjóðverjum, er
þeir höfðu gerst „verndarar“ Tjekkíu, vorið 1939. —
Þeir ráku stúdentana á burt og drápu marga, en lokuðu
síðan háskólanum. — Ýmsir stúdentar gátu flúið úr
landi og komust margir þeirra til Englands. Þar opnaði
Oxford-háskóli þeim aðgang til þess að halda áfram
náminu, og ýmsir ágætir kennarar frá Karls-háskólan-
um starfa nú við Oxford-háskóla.
Hjer sjest bákasafn Karlsháskólans i Praha. Dyrum jicss hefir
verid' lokaö samkvæmt skipun nazista, en útlægir stúdentar við
Oxford-háskóla varðveita anda þess.
með atvinnulausum prófessor-
um og kennurum tjekkneskum,
var K. H. Frank forsætisráð-
herra verndarríkisins tjekkn-
eska harðyðgislega ómvrkur i
máli. „Ef við töpum stríðin,“
sagði liann, „þá munuð þið opna
allar þessar æðri mentastofnan-
ir sjálfir. En ef við vinnum það,
þá er undirstöðufræðsla nógu
góð handa ykkur.“
Síðan hinn dimma dag í nóv-
ember hefir andstaða Tjekka
haft tækifæri til að taka á sig
skýra mynd. Tjekkneska stjóni-
in, sem sett var á stofn í Lon-
don, hefir vex-ið viðurkend af
Stóra-Bretlandi, Bandaríkjun-
um og Rússlandi, ásamt fleiri
löndum. Sjálfstæðar sveitir
tjekknesks liers eru í Bi-etlandi,
Canada, Rússlandi og Miðjarð-
arhafslöndunum, en þar tóku
m. a. Tjekkar þátt í vörn Tob-
ruk. 1 London er tjekkóslóvak-
iskt ríkisi-áð, sem er ráðunaut-
ur stjórnarinnar og stai'far eins
og einskonar skugga-ríkisþing
að liagsmunum hinnar hrjáðu
þjóðar í heimalandinu Tjekkó-
slóvakía hefir raunverulega
komið skipun á utanríkismála-
þjónustu sína erlendis. En þó
að Tjekkar hefðu ærið að hugsa
meðan þeir voru að koma
stjórnarkérfi sínu á laggimar í
útlegðinni, hafa þeir aldrei
gleymt örlögum hins fræga há-
skóla, sem stofnaður var af
Karli konungi fjórða, hinum
mikla menningarfrömuði og
húmanista og fyrsta konungi
Bæheims, sem fjekk keisara-
nafn. Hann var þjóðhöfðinginn,
sem endurbygði háborgina
Hradcany í Pralia og kom þvi
til leiðar að dómkirkjan þar,
sem bygð var vegna þess að
stofna skyldi erkibiskupsdæmi
í Bæheimi, átti að verða stærri
en liin frægá dómkirkja í Köln.
En frægastur varð Karl þó af
háskólastofnun sinni, sem svo
mikið kvað að, að áður en hann
dó höfðu meira en tíu þúsund
stúdentar sótt nám sitt til þessa
nýja Praha-háskóla.
Hver eru hin rjettu örlög
þessa háskóla? Margir munu
halda því fram, að ekki sje
hægt að lolca liáskóla eða leggja
liann niður. Þessir sömu menn
lelja, að með lokun háskólans
hafi Þjóðverjar færst of mikið
í fang. Prófessorarnir eru at-
vinnulausir. Stúdentarnir eru í
fangabúðum. Kensludeildirnar
geta ekki starfað. En hið and-
lega líf háskólans hefir ekki
verið drepið. Heimur mentanna
bygist ekki einvörðungu á bvgg-
ingum, kenslustofum og gild-
um bókasöfnum, Háskólaborg-
ararnir geta hitst og rökrætt
undir beru lofti og á almanna-
færi, alveg eins og Sokrates og
nemendur hans í Aþenuborg.
Á miðöldum bar það við oftar
en einu sinni að mentamenn
voru hraktir frá mentastofnun-
um. Burtrekstur mentamanna
frá París varð á sínum tíma til
þess að háskóli var stofnaður
í Oxford, og hinsvegar á háskól-
inn í Cambridge sinn veg að
þakka því, að eitt sinn voru
stúdentar flæmdir frá Oxford.
Forseti tjekkneska lýðveldisins
Oxford-háskólinn hefir tekið
undir verndarvæng sinn stúd-
enta, sem hafa verið liraktir í
ýmsar áttir frá fyrsta háskólan-
um, sem stofnaður var innan
endimarka hins heilaga róm-
verska keisaradæmis.
Fyrir rúmum þremur árum
— liinn 17. nóvember 1939 —
gerðust þau tiðindi, að Gesta-
po-þjónar gerðu aðsúg að stúd-
entahverfinu í Praha.Yfir þús-
und stúdentum var safnað sam-
an á torg eitt, og' þar voru þeir
látnir liorfa á aftöku niu há-
skólabræðra sinna. Síðan voru
þeir reknir upp í vagn og ekið
með þá i fangabúðir, og þar eru
enn flestir þeirra, sem á ann-
að borð eru á lífi.
Þetta var gert í refsingar-
skyni. Stúdentarnir höfðu minst
afmælis hins endurfengna sjálf-
stæðls Tjekkoslóvakíu, hinn 28.
oklóber 1939. Þetta var fyrsti
fullveldisdagurinn eftir að Þjóð-
verjar höfðu lialdið her sínum
til Praha. Sú herganga hafði
gert tjekknesku þjóðina agn-
dofa. Síðan gerðist það, að Bret-
ar og Frakkar sÖgðu Þjóðverj-
um stríð á liendur, og við það
glæddist ný von með þjóðinni.
Það var, eins og Þjóðverjar
Vissu mætavel, óhugsanlegt að
fullveldisdagurinn gæti liðið
hjá, án þess að til árekstra og
uppþota kæmi. Tilefnið, sem
Þjóðverjar vonuðust eftir, kom.
Forustumenn stúdentanna í
Praha voru skotnir, en hinir
sendir i fangabúðir, og Karls-
háskóla og öðrum menningar-
stofnunum í borginni lokað um
þriggja ára skeið. Þjóðverjar
liafa síðan ekki farið dult með,
að þeir ætli sjer ekki að opna
Karls-háskólann framar. Þeir
kjósa heldur að uppræta hina
tj ekknesku men tamannastj ett,
þannig þannig að þeim veitist
hægara að gera þjóð verndar-
rikis síns að vatnsberum og
skógarhöggsmönnum. Á fundi
Hjer á myndinni sjest yfir hina frœgu turna háskólans í Oxford.