Fálkinn - 16.11.1945, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
KLAUSTRIÐ A ÚTSTEINI
;; ÚTSTEINS ER VÍÐA GETIÐ HJÁ SNORRA STURLUSYNI, ENDA
;; VAR KONGSGARÐUII ÞAR TIL FORNA. ÞAR HAFÐIST HARALDUIÍ
i; HÁRFAGRI VIÐ Á STUNDUM OG ÞAR í GRENND IÍÉÐST ÓLAFUR
o HELGI Á ERLING SKJÁLGSSON FRÁ SÓLA OG GEKK AF HONUM
DAUÐUM, 1028. FIMM ÁRUM SÍÐAR FÉLL TRYGGVI, SEM TALINN
J; VAR SONUR ÓLAFS TIÍYGGVASONAR, í SJÓORUSTU VIÐ ÚTSTEIN.
;; EN UM MIÐJA 13. ÖLD VAR KLAUSTUIl SETT Á ÚTSTEINI, SEM Á
;; SÉR FRÆGA SÖGU, OG STENDUIÍ MIKID AF VEGGJUM ÞESS ENN.
f
MIÐJU mynni Boknfjarðar,
milli Stafangurs og Hauga-
sunds, er eyjaklasi, sem
einu nafni heitir Mostur-
liérað. Þar er Otsteinsklaustur,
en það á sér merkilega sögu
og miklar menjar frá liðnum
öldum.
-— Stórbýlið Otsteinn, eða
Klaustrið, sem svo er kallað í
daglegu tali er heitið eftir skeri
einu vestan við klaustureyna.
_Er Otsteinn 15 km. frá Staf-
angri og' er útsýni þaðan liið
fegursta yfir eyjarnar ög fjörð-
inn. Er eyjan frjósöm mjög,
enda höfðu ýmsir fornkonung-
ar Noregs þar setur, en þeir
voru ekki vanir að velja sér
jarðir af verri endanum. Þarna
sat Haraldur hárfagri löngum.
Og skammt frá Útsteini var
það, sem Ólafur helgi, eða rélt-
ara sagt Áslákur Fitjaskalli
<lrap Rygjahöfðingjann Erling
Skjálgsson frá Sóla. Um þann
atburð segir svo í Ólafs sögu
lielga:
„Þá mælti konungr: „Viltu
á hönd ganga, Erlingr?“ „Þal
vil elc“ segir hann. Þá tók hann
hjálminn af liöfði sér og lagði
niðr sverðit ok skjöldinn ok
gekk fram i fyrirrúmit. Kon-
ungr slakk við honum öxarhyrn
unni í kinn lionum ok mælti:
„Merkja slcal dróttinsvikarann“.
Þá hljóp al Áslákr Fitjaskalli
og' hjó með öxi í höfuð Er-
lingi, svá at stóð í lieila niðri;
var þat þegar hanasár; lét
Erlingr þar líf sitt. Þá mælti
Ólafr konungr vit Áslák:
„Högg þú allra manna armastr;
nú hjóttu Noreg ór hendi mér.“
Árið 1033 var sjóorusta liáð
við Otstein og féll þar Tryggvi,
sem talinn var sonur Ólafs
Tryggvasonar.
Saga klaustursins á Otsteini
verður rakin til miðrar þrett-
ándu aldar, en eigi er víst um
stofnár klaustursins. Líklegt
þykir þó, að klaustrið hafi
verið stofnað í líð Magnúsar
lagabætis, en liann var kon-
ungur í Noregi 1263-1280. Dr.
Ilarry Fett fornmenjavörður
telur, að það liafi verið Áskell
Jónsson Stafangursbiskup, sem
einkum liafi átl lilut að stofn-
un klaustursins, en hann var
mikill vinur Hákonar Hákonar-
sonar konungs og komínn af
rikum ættum í Harðangri. —
Hversvegna Ágústínustarreglan
var valin handa klaustrinu vita
ínenn ekki heldur, en líldega
mun hún Iiafa verið frjálslynd-
ust allra munkareglna þá, og
síst einstrengingsleg.
Klaustursins sést fyrst getið
árið 1286, en síðar í arfleiðslu-
skrá Gauts frá Tolgum. Fyrsti
ábótinn á Otsteini var Arnbjörn
eða Ambjörn, sem uppi var um
miðja 13. öld. í byrjun 14. ald-
ar er getið ábótanna Finns og
Erlends á Otsteini. Eiríkur hét
fimti.ábóti klaustursins; átli
liann löngum í útistöðum við
biskupinn í Stafangri. Var á-
bótinn sakaður um að mis-
þyrma munkunum, svo og um
hneykslanlegt líferni og sleifar-
lag á stjórn klaustursins.
Otsteinsklaustur lá undir
Stafangursbiskup, og árið 1333
kom hann þangað í vísitasíu-
ferð. En klaustursdyrnar voru
læstar og urðu biskupsmenn
að brjóta þær upp. Eiríkur á-
bóti var kallaður fyrir rétt’ og
vikið fró embætti um stundar-
sakir. Og á kirkjufundi í Nið-
arósi komu fram alvarlegar
upplýsingar um þennan léttúð-
uga preláta. Hann hafði lifað
í svalli og saurlifnaði með ungri
aðalskonu. Munkunum hafði
liann refsað með „boltum og
járni“ og látið þá liggja í járn-
um dögum saman án þess að
þeir fengi vott eða þurrt. —
Einnig var hann sakaður um að
hafa rofíð leynd skriftamála og
oftsinnis selt korn og silfur,
sem klaustrið átti og stungið
andvirðinu i eigin vasa. Mestan
óhug vöktu þó refsiaðgerðir
lians gagnvart „þráafullum
reglubræðrum“. Ábótinn skaut
máli sínu til páfans, en hann
vísaði málinu frá sér. Enn þann
dag i dag lifa, á vörum alþýðu,
margar sögur af Eiriki ábóta
og hermdarverkum þeiih, sem
eiga að liafa gerst í fanga-
turni klaustursins i hans við-
urvist.
Næstu tvær aldirnar fara litl-
ar sögur af klaustrinu, en í
byrjun 16. aldar er þess aftur
getið, en þó eigi að góðu. Hóf-
ust þá að nýju deilur milli ábót-
ans og biskupstólsins í Staf-
angri. Og 1515 var ábótinn fang-
elsaður og fluttur til Stafang-
urs.
Svo komu siðaskiftin og á-
rásirnar á kirkjueignirnar, og
hinar fornu stofnanir kaþólsku
kirkjunnar tóku að riða.
Siðasti ábótinn á Útsteini hél
Jörgen Hansson. Allar munka-
reglurnar í Noregi voru upp-
leystar og lagðar niður, en ein-
stakir menn tóku við klaustur-
eignunum. Þrándur ívarsson
hét sá, sem fékk Útsteinsklaust-
ur, hann var fógeti í Jamta-
landi; tók liann við ldaustrinu
með þvi skilyrði að hann fæddi
munkana. Næst fék Jörgen
Daa klaustrið að léni, og síð-
an ýmsir danskir aðalsmenn,
hver fram af öðrum, uns Frið-
rik III. seldi klaustrið árið
1665 sjö dönskum aðalsmönn-
um, en meðal þeirra voru Niels
Trolle og Holger Vind, fyrir
22.946 rikisdali — eða um 90
þúsund norslcar krónur, og var
það mikil fjárliæð á þeirra tíma
vísu. Enda lágu 139 býli í Roga-
landi undir klaustrið og að
auki margar lóðir í Stafangri.
Árið 1706 seldi Ilerluf Trolle
Jóhanni Frimann klaustrið, en
dóttir hans giftist inn í Gar-
mannsfjölskylduna í Bergen og
hefir klaustrið siðan haldist í
þeirri ætt. Þegar Garmann júst-
itsráð dó, 1779, erfði sonur hans
Útstein, og síðan sonarsonur.
Ilann dó 1844. Afkomendur
lians gerðu sitt til að bæta jörð-
ina eftir langa niðurniðslu og
um aldamótin síðustu hafði eig-
andinn. Eilert Garmann Sch-
Kirkjan og tvilyfUi álman á Úlsteini. Álman er frá siðustu öhl en ldrkj-
an frá þrettánd’u.