Fálkinn - 23.11.1945, Qupperneq 4

4
F Á L K I N N
Norski stórþingsíorsetinn
sem talaði máli Noregs
fyrir tugum miljóna
Það er alkunna hvílíkan heið-
Lir Norðmenn hafa hlotið af
þátttöku sinni í ófriðnum, bæði
vopnaðri og óvopnaðri. Þann
veg eiga þeir að þakka því,
að stjórninni tóks að komast úr
landi og stjórna andstöðunni
iieima fyrir og framkvæmdum
erlendis, með þeim ágætum, að
engin smáþjóð veraldar er tal-
in hafa áorkað jafn miklu um
fall Þjóðverja og einmitt Noreg-
ur, eða réttara sagl norski flot-
inn. Enda sýndu stórveldin Nor-
egi þann sérstaka heiður að
útnefna sendimenn með am-
bassadör-titli við hirð Noregs-
konungs, en fram til þess höfðu
slíkir sendimenn aðeins verið
hjá æðstu stjórnum stórveld-
anna og aðeins útnefndir af
stórveldum.
En það eru fleiri en norska
stjórnin, sem hafa unnið Nor-
egi gagn út á við, á undanförn-
um þrengingarárum. Þeir eru
margir, en fremstan ber að
nefna stórþingsforsetann Carl
Joachim Hamhro, er verið hef-
ir einskonar „veraldarsendi-
lierra“ Norðmanna, þó að ein-
kum hafi hann starfað í Am-
eríku. Hann hefir skrifað bæk-
ur um Noreg (ein þeirra hefir
komið út á íslensku) og hann
hefir talað máli Noregs fyrir
miljónum manna, bæði á mann-
fundum og í útvarpi.
Enginn var betur til þessa
starfs fallinn en Hambro.
Hann er frábær gáfu- og
mælskumaður og liefir jafnan
haft náin tengsl við hin ensku-
mælandi stórveldi austan Al-
lantshafsins og vestan. Hann
var fulltrúi Noregs í Alþjóða-
sambandinu lengst af og hélt
þar jafnan fram málstað smá-
þjóðanna gegn ofríki hinna
stóru, svo að meira bar á hon-
um i alþjóðaviðskiftum en
nokkrum öðrum norrænuin
manni síðan Friðþjóf Nan-
sen leið. Og svo mikla ánægju
vakti framkoma lians í Noregi,
á hinum síðustu fundum Al-
þjóðasambandsins, að norska
þingið kaus hann einróma for-
seta sinn, þó að sjálfur teljist
liann til flokks, er var í minni-
hluta (hægriflokksins). En
staða stórþingsforsetans er ein
mesta virðingarstaða Noregs,
næst konungstigninni. Stórþings
forsetinn er hærra settur en
]iingforsetar annara þjóða eru.
Hamhro þingforseti stendur
nú á sextugu. Hann er fæddur i
Bergen, eins og margir aðrir
mætir Norðmenn og gyðingur að
ætt, ]ió að það blóð sé nú orðið
blandað. Embættisprófi iauk
hann aðeins 22 ára gamall og
gerðist því næst blaðamaður —
eða var réttara sagt orðinn það
áður en hann lauk prófi, því
að liann á fjörutíu ára blaða-
mannsafmæli í ár. Hann réðst
lil „Morgenbladet“ í Oslo 1905
og var aðalritstjóri þess 1913-
’20. Þá var liann fyrst kosinn
á þing og siðan hafa stjórnmál-
in gleypt hann. En liann hefir
jafnan gefið sér tima til
að þýða útlendar bókmenntir
á norsku, einkum enskar, og
fjölda bóka hefir liann frum-
samið, þrátt fvrir lnð gífurlega
mikla annríki, sem hann hefir
liaft sem stjórnmálamaður og
formaður ýmissa félaga og
starfsmaður þeirra, svo sem
hins mikla félagsskapar „Nord-
mandsforbundet".
Þegar Þjóðverjar réðust inn
í Noreg þótti Hambro ekki til
setunnar boðið. Og liann var
fyrr á fótum en sumir ráð-
herrariiir, aðfaranótt 9. apríl.
Var það ei hvað síst snarræði
Hambros að þakka, að stjórn-
in og stárfhæft Stórþing komst
undan frá Oslo.
í skýrslu frá 3. júlí segir Vass
botn þáverandi skrifstofustjóri
Stórþingsins svo. „Kluklcan 3.30
um nóttina hringdi Hambro
stórþingsforseti til mín og sagði
að Þjóðverjar væru komnir til
Dröbak (smábær skammt fyrir
sunnan Oslo), og að ég vrði
að kalla saman starfsfólk þings-
ins, taka saman fundarbækur
óg fleira, og fara til Hamar
eftir nokkra klukkutíma. Þetta
var gert.“
Thorsholt ritari á skrifstofu
Stórþingsins segir í sinni skýrslu
dags. 20. mai 1940 að hann hafi
mætt á skrifstofunni kl. 4y2 og
lieldur áfram: „Hambro stór-
þingsforseti kom augnabliki
síðar. Hann sagði að þýsk
flotadeild væri við Oscarsborg
á leið til Oslo, og að krafist
væri að borgin gæfisl upp kl.
9. Skipaði skrifstofunni að ná
til allra þingmanna og segja
þeim að vera ferðbúnum til
Hamar með aukalest kl. 7.15“.
Og í bók Halvdans Kohts, þá-
verandi utanríkisráðherra —
„Norge neutralt och överfallet“
stendur svo:
„Þegar ég kom aftur til ráð-
lierranna eftir þetta stutta sam-
tal (við Braiier sendiherra Þjóð
verja), var C. J. Hambro stór-
þingsforseti kominn þangað.
Hann liafði vakað alla nóttina
og frétt af inrirásinni. Hann
var mjög hræddur um að Þjóð-
verjum tækist að komast til
Oslo og handsama konunginn.
Stórþingið og stjórnina, með
þeim afleiðingum að öllum lög-
legum yfirvöldum landsins yrði
kippl úr leik. Hann hafði þeg-
ar gert ráðstafanir til að senda
Stórþingið á öruggan stað, nú
stakk hann upp á að konungur-
inn og stjórnin færi úr höfuð-
staðnum líka. Hann lagði til
að öll æðstu stjórnarvöld lands-
ins skyldu hittast á Hamar,
um 130 km. inni í landi. Stjórn-
in var í vafa, en viðurkenndi
að undir þessum krignumstæð-
mn yrði fyrst og fremsl að
gæta öryggisins, og það var á-
kveðið að aukalest til Hamar
skvldi verða til taks kl. 7.“
Hér verður að bæta við ofur-
lítilli klausu úr bók Hambros
sjálfs: — „I Saw it Happen in
Norwav“. Þar segir hann:
„rTil þess að fyrirbyggja að-
finnslur, sem síðar kvnnu að
koina fram um það, að þessi
ráðagerð væri ekki að réttum
lögum, þar sem stórþingsfor-
setinn hefir tæplega umboð til
Jiess að lneyta samkomustað
þingsins upp á eigin eindæmi
bað ég um konunglegan úr-
skurð í samræmi við 68. gr.
stjórnarskrárinnar, um það að
þingið skyldi koma saman á
Hamar.“ — Hann segir énn-
fremur frá því að verkamála-
ráðherrann liafi símað á járn-
lirautarstöðina og skipað að
setja saman aukalest, og að
hann hafi sjálfur látið skrif-
stofu þingsins kalla þingmenn-
ina saman. Sjálfur sendi hann
Carl Joachim Ilambro.
siinskeyti til -Kongsvinger um
að láta stöðva varaforsetann,
Magnus Nielsen, og biðja hann
að koma til Hamar en ekki
Oslo, en Nielsen var á lieim-
leið frá Stokkhólmi. Hann endar
];essar línur þannig: „Eg l'ór
svo lil Hamar til þess að gera
nauðsynlegan undirhúning og'
bað bílstjórann að aka eins
lnatt og liann gæti.“
Þetta eru fyrstu skjalfestu
skýrslurnar uin hvernig það at-
vikaðist að konungur, stór-
þingsmenn og .stjórn Noregs
komust frá Oslo morguninn 9.
apríl og komust á þann liátt lijá
því að ganga í greipar Þjóð-
verja. Það var líka Hambro,
er á stórþingsfundinum samdi
umboðið handa Nygaardsvold-
stjórninni, og sá um að það
héldi gildi þó að stjórnin yrði
að dvelja erlendis.
Þannig er það verk Ilambros,
að fyrirætlun Þjóðverja um að
liandtaka konunginn og stjórnina
fór út um þúfur. Það gerði gæfu
muninn i baráttu þjóðarinnar,
og þessvegna gátu Quislingar
og Þjóðverjar ekki byggt landið
með lögum heldur aðeins eytt
það með ólögum og lagabrol-
um. Þannig varð Hambro for-
seti í fyrstu atrenriu bjarg-
vættur þjóðar sinnar. Hann
svaf ekki á verðinum — hann
vakti aðfaranótt 9. apríl 1940.
Um þetta segir Koht prófessor
í bók sinni: „Án þess að nokkr-
um sé órettur ger, má segja
að Ilambro forseti hafi þenn-
an dag ekki aðeins stjórnað
fundum stórþingsins heldur líka
stjórnaði liann áliti fulltrúa
þjóðarinnar og sameinaði þá.
Dirfska hans, þrek hans, skarp-
skygni og þinghæfni voru eig-
inleikar, sem gerðu fært að ná
fljótum og einhuga ályktunum
á þessum vandastundum.“
--------Þingið flutti sig svo
til Elverum en þaðan fór Ham-