Fálkinn - 23.11.1945, Page 5

F Á L K I N N

Fegursta bókin,
sem gerð hefir verið á íslandi
bro til Svíþjóðar og í sex vik-
ur var hann þar í sendisveitar-
skrifstofunni og talaði niáli
Noregs. En þegar það fór að
verða ljóst, að bandamenn yfir-
gæfu Norður-Noreg, fór hann
til fundar við stjórnina, sem
þá var í Tromsö og lagði sitl
lóð á vigtina í umræðunum sem
lauk með því að konungurinn,
stjórnin og stórþingsforsetinn
fóru til Englands, en af því
leiddi. að Noregur gat haldið
baráttunni áfram sem opinber
aðili.
En áður en farið var frá
Tromsö var afráðið að Hambro
skyldi halda áfram til Banda-
ríkjanna til þess að kynna fólki
þar málstað Noregs og barátt-
una fyrir honum.
Það væri nægt efni i aðra
grein að gefa yfirlit um starf
Hambros í Ameríku, þessi fimm
útlegðarár. Hann er óþreytandi
og alltaf á ferðinni, og liefir
þrásinnis farið stranda á milli
yfir þvert meginlandið. Þessi
ár hefir liann ferðasl (5-7 bundr-
uð þúsund kílómetra og haldið
milli 1000 og 1500 fyrirlestra.
Fyrsta árið liélt liann 303, þar
af 33 i útvarp. Áhevrendur að
samkomufyrirlestrum voru yfir
200.000 hve margar miljónir
bafa hlustað á útvarpsfvrir-
lestrana er vilanlega ekki liægl
að segja. Svona starfaði hann
í nærri því fimm ár. Margir
mánuðir liðu svo að hann var
ivær nætur af hverjum þremui’
í næturlestum.
Hér er ofurlítið sagt frá einu
af þessum ferðalögum. Hann
bafði haldið fyrirlestur í Albert
Lea, og um nóttina álli hann að
lara i bifreið til St. Paul. Var
það amerískur prófessor, sem
flutti hann og ók með jöfn-
um hraða, um 100 km. á kl.st.
Þegar þeir komu á leiðar-
enda, skammaði prófessorsfrú-
in mann sinn fyrir ógætilegan
akstnr og spurði hvort forset-
inn hefði ekki verið smeykur.
Nei, svaraði prófessorinn, hann
svaf alltaf, nema ef hraðinn
fór niður fyrir 100 km. — þá
vaknaði hann. Og þegar hann
vaknaði, spurði liann livort eitl-
livað væri að bílnum.“
Meðal síðustu bóka Hambros
er frásögn hans um innrásina
i Noreg: „I Saw it Happen in
Norway“, sem kom út í afar
stóru upplagi og á mörgum
málum. Bók lians um friðinn:
„How to Win the Peace“ hefir
vakið athygli og verið rædd
viða um heim.
Hambro er orðinn einn af
kunnustu mönnum samtíðar
sinnar i Bandaríkjunum, greinin
um hann í „Who is Who?“
Bandarikjanna, fyrir árið 1944-
’45 er með þeim lengri í þeirri
frægu bók. Til dæmis um álit
það, sem hann nýtur vestan
hafs má nefnda, að hann er
heiðursdoktor níu háskóla þar
og heiðursborgari ýmissa borga,
svo sem San Francisco, Cleve-
land í Ohio, Wilmington í Del-
aware, Port Arthur og Fort
William í Canada o. s. frv. Og
i Wisconsinríki liefir honum
verið veittur sá sjaldgæfi lieið-
ur að fá „Privilege of the Floor“
en það þýðir að liann getur mælt
á fundum beggja deilda fylkis-
þingsins og tekið' þátt í um-
ræðum þar, ef honum sýnist
svo.
Hér er önnur saga um Ham-
bro. í auglýsingaskyni fyrir
herlánin í Bandaríkjunum efndi
Columbia-útvarpsstöðin til upp-
boðs, sem varð mjög vinsælt.
Gegnum útvarp voru boðnir
upp minjagripir úr stríðinu og
hlustendur gátu svo gerl yfir-
boð innan tóll’ tíma. Hambro
var beðinn um að gefa eitt-
hvað til uppboðsins, og gaf
hann þá vasaalmanak en í því
var eitt eintak af stjórnarskrá
Noregs, sem stjórnin liafði haft
með sér er hún fór liuldu liöfði
norður eftir Noregi vorið 1940.
Hambro sagði svo frá þessu al-
manaki í útvarpinu. Og það fór
’fyrir liæsta verðið, sem nokkuð
seldist á þessu uppboði: 9000
dollara. N*e$tbest seldist gjöf
frá Wendel Wilkie, en það var
brúða, seip kínversk kona i
Cliungking hafði gefið honum.
Hún fór á 8000 dali.
En persónulegir sigrar Ham-
bros voru honum lítils virði lijá
liinu, að geta orðið Noregi að
gagni. — Það blés alls ekki lilýr
andi i garð Noregs, þegar Ham-
bro lióf fyrirlestraferð sína
1940. Landráð Quislings höfðu
skaðað Norðmenn út á við, og
ameríkanski blaðamaðurinn Li-
land Howes hafði fylt blöðin
niði um Noreg. Það var eigin-
lega meira um Svíþjóð, sem
liann skrifaði, en þetta skol-
aðist saman.
Hambro sagði Ameríkumönn-
um sannleikann um Noreg, um
hetjuhug Norðmanna og ókúg-
anlegan frelsisvilja þeirra, um
afrek sjómanna og um dirfsku
og samheldni heimavarnarliðs-
ins. Og honum tókst að breyta
almenningsálitinu. Norðmaður,
sem kom til Miðvesturríkjanna
liaustið 1940, segir, að Norðmenn
þar hafi skammast sín fyrir
að vera Norðmenn þá um vor-
ið, vegna hugmynda Ameríku-
manna um striðið i Noregi. En
eftir að Hambro hafði komið
í sögu íslenskrar bókagerðar mun
lengi verða talið að útgáfa Helga-
fells á ijóðum Jónasar Hallgríms-
sonar af tilefni 100 ára dánardægurs
skáldsins marki tímamót. Þessi út-
gáfa er tviinæialaust fegursta bók,
sem nokkru sinni hefir komið út
á íslandi og hin vandaðasta að öllu
leyti. — Það má að visu deila um
slíkar útgáfur, að of mikið sé lagt
i kostnað við þær og þær verði
þvi dýrari en svo að almenningur
eigi þess kost að eignast þær, en
margt eyðist um þessar mundir i
óþarfa, svo að ekki verður að
telja þvi illa varið, sem fer í það
að eignast þetta frábæra listaverk,
nýju útgáfuna á ljóðum ástsælasía
skáldsins.
Helgafellsútgáfan sendi útgáfuna
frá sér fyrir nokkrum dögum. Er
þetta fyrra bindið, ijóð Jónasar,
cn á næsta ári kemur annað bindið
nákvæmlega eins og verða í því
sögur og æfintýri skáldsins.
Þetta fyrra hindi er í lieldur
stærra broti en Heimskringia, en
með útgáfu hennar, og það var í
fyrsta skifti sem þetta höfuðrit ís-
ienskra bókmennta liefir komið út
i heild hér á landi, hóf Helgafell út-
gáfur sínar með þessu glæsisniði,
næst var Njála og ljóð Jónasar hin
þriðja. Bökin er prentuð á besta fá-
anlegan bókapappír. Hún er bund-
in i fegursta geitarskinn. Hún er
að utan gylt með besta efni og
innan öll skreytt á frábærlega list-
fengan liátt. Skreytinguna hefir ann-
ast Ásgeir Júlíusson, sem verður að
teljast einn liinna fremstu meðal
teiknara og bókaskreytingamanna
okkar. 46 teikningar eru í bókinni,
eftir Jón Engilberts, en auk þess
7 málverk eftir hann og öll hin feg-
• urstu, þó að vel kunni að vera að
einhverjum þyki þau ekki faila í
sinn smekk, en alltaf er deilt um
slikt. Málverk sín nefnir Jón eftir
köflum bókarinnar. ísland farsælda
frón, Skjótt liefur sói brugðið sumri,
Sáuð þið liana systur mína, Greiddi
ég þér lokka við Gallará, Góðra
vina fundur, Kveð ég á milli vita,
Stóð ég úti í tunglsljósi, bókin er
tæpar 400 síður að stærð með reg-
istrum og skýringum. Þá er ótalið
eitt hið veigamesta við útgáfu þessa:
Tómas (iuðmundsson skáld hefir séð
þar báru þeir höfuðið hált.
Og þegar Roosevelt forseti
benti síðar á Noreg, í frægri
ræðu, sem hina miklu fyrir-
mynd og sagði að Noregur gæfi
svarið við því hversvegna
Bandarikin hefðu farið í stríð-
ið og hversvegna þeir ætluðu
að sigra, þá er það óvist hvort
Bandaríkjaforsetinnn hefði not-
að svo stór orð, et' Hambro
befði ekki verið búinn að vekja
skilning Bandaríkjanna á Norr
egi.
Paal Berg dómstjóri hins
um útgáfuna og ritað fyrir henni
langan og ýtarlegan formála, sem
telja verður einstæðan að snild og
innsæi. Verður að telja að útgáf-
unni hafi tekist vel valið að fela
Tómasi þetta starf. Það væri freist-
andi að taka hér upp langa kafla úr
þessum snildarlega ritaða formála.
En þess er ekki nokkur kostur. Að-
eins skulu hér tekin niðurlagsorð
hans:
„Vissulega er gott og hugljúft að
hugsa til þess, hversu nánustu vin-
ir Jónasar Hallgrimssonar kunnu
vel að meta, „livað í honum bjó‘%
og öll skuldum við þeim maklegar
þakkir fyrir þá sársáukafullu rækl-
arsemi, er þeir sýndu minningu
lians. A liinn bóginn var þess naum-
ast að vænta, að þeir gætu tii
lilítar séð fram á, hvilíkur leið-
togi Jónas varð þjóð sinni og er
enn i dag. í heila öld liefir hve.-
kynslóð eftir aðra-.bæst í þann lióp,
er liarmaði iiann sárast hinn bjarla
maídag árið 1845, og í heila öld
liefir hann verið trúnaðarvinnr
Jijóðar sinnar í fögnuði og sorg.
Ungur tók hann liana við hönd sér
í ljóðum sínum og benti iienni inn
i fyrirheitna landið, og jiannig hef-
ir hann, öll Jiessi ár, verið förunaul-
ur hennar og vegsögumaður á leið-
inni lil meiri fegurðar og frelsis.
í ljóðum lians liefir okkur opinber-
azt liinn heillandi skáldskapur jarð-
lifsins og náttúrunnar i kringum
okkur, og þau hafa leiit okkur að
hjartarótum landsins og kennt okk-
ur, börnum þess, að elska það. Og
l)ó er Jónas Hallgrímsson ekki ætt-
Framh. d bls. 14.
norska hæstaréltar og leiðtogi
heiniavarnarliðsins í Noregi,
sagði þessi orð í ræðu, sein
liann flutti er norska stjórnin
kom heini l'rá London 31. maí:
„Og é'j vil sérstaklega nefna
einn mann, Hamhro stórþings-
forseta.Þegar ógæfan flæddi g{-
ir okknr vorið og snmarið 1940,
skrifaði hann nafn sitt í sögu
Noregs um aldur og æfi.