Fálkinn - 22.02.1946, Page 4

4
F Á L K I N N
Pater Jón Sveinsson rithöfundur
Hann létst í Köln á Þýska-
landi í nóvember síðaStliðnum,
87 ára að aldri. Frétt um það
barst ekki bingað fyrr en nokk-
uð löngu seinna, skömnni áður
en vopnaviðskiftum lauk.
„Nonni“, en svo nefndi hann
sig i bókum sínum, eins og
liann liafði verið nefndur sem
drengur hér heima á íslandi,
fæddist að Möðruvöllum í Hörg-
árdál 16. nóvember 1857, en
þar var faðir lians skrifari bjá
Pétri Havsteen, amtmanni (föð-
ur Hannesar Hafstein ráð-
herra). Þar starfaði faðir lians
í 19 ár samfleytt, fluttist síðan
til Akureyrar og lést þar i júlí
1869 og hefir Nonni þá verið
ellefu ára gamall. Móðir hans
liét Sigriður Jónsdóttir og voru
bæði lijónin þingeysk að upp-
runa. Sigríður, móðir Nonna
fluttist síðar til Ameríku og
lésl þar.
Fjölmörgum Islendingum er
kunnugt um æskuár Nonna af
bókum lians, sem voru vinsælar
með afbrigðum, er þær komu
út á íslensku, þó að þá væri
erfitt um bókamarkað hér á
landi. En þær urðu vinsælar
víðar en hér, þó að þar væri
jafnvel erfiðara um bókamark-
að, eins og t. d. í Þýskalandi,
en bækurnar samdi bann á
þýsku.
Jón Sveinsson fór utan 12
ára gamall, og segir hann frá
því í fyrstu bókinni „Nonna“.
Franskur auðmaður bafði boð-
ist til þess að kosta tvo íslenska
drengi til mennta suður á
Frakklandi og varð Jón Sveins-
son annar fyrir kjörinu. 1—
Hinn var Gunnar Einarsson,
Ásmundssonar í Nesi, síðar
kaupmaður bér í Reykjavík. —
Þegar til Kaupmanahafnar
kom, var skollinn á ófriðurinn
milli Frakka og Þjóðverja, 1870
— 1871, og hafnaði Jón því i
Kaupmannahöfn og bóf nám
sitt þar. Af námsferli Jóns
Sveinssonar er það að segja,
að bann stundaði nám við ýmsa
kaþólska skóla eins og upphaf-
lega mun liafa verið stefnt að.
Hann var við háskólanám í
ýmsum löndum Evrópu og varð
binn lærðasti maður eins og
títt er um kaþólska mennta-
menn. Að námsferli loknum
varð liann kennari við kaþólsk-
an menntaskóla í Olderup í
Danmörku og var þar tuttugu
ár samfleytt. Starfið var erfitt,
og varð liann að hælta kennslu-
störfum árið 1912 vegna of-
þreytu. Þá sest liann að í
Þýskalandi, hefir þar einnig
kenslustörf með liöndum, en
jafnframt hefur hann ritstörf
sín og semur hinar vinsælu
„Nonna“-bækur sínar, sem síð-
ar gerðu bann frægan. — Hann
hafði að vísu einnig unnið að
ritstörfum meðan hann var
menntaskólakennari í Dan-
mörku, og reyndisl ekki síður
þá íslendingur í anda og liugs-
un en i „Nonna“-bókunum. —
Árið 1906 kom út eftir bann
bók 4 dönsku, sem heitir hinu
fagra nafni „Islandsblomster“.
Þar lýsir hann fornbókmennt-
um vorum af þeim innileik og
alúð, að með fádæmum má
telja. Þar er bann ekki „óvitr-
ungurinn ungi“, íslenski sveita-
drengurinn, sem fer öllu ó-
kunnugur út í óþekkt lönd 12
ára gamall, heldur kemur liann
þar fram sem bókmenntafræð-
ingur, vísindamaður. Máli sínu
til stuðnings, birtir bann í lok
bókarinnar þýðingu á Gunn-
laugs sögu Ormstungu. — Þess
má og geta að jafnframt
kennslustöðu sinni i Olderup,
bafði hann með höndum tíma-
rit nokkurt, sem liét „Varden“,
og liafði mest af því er í bólc-
inni var, birsl sem greinar í
því. — En í inngangi eða for-
mála að Gunnlaugs sögu, segir
hann svo :
„Sem sýnishorn íslendinga-
sagna læt ég hér fylgja Gunn-
laugs sögu Ormstungu í heild.
Eg liefi kjörið liana aðallega
vegna þess, hve stutt hún er,
en að öðru leyti af því, að bún
er fullkomið listaverk. — P. A.
Raumgartner (kaþólskur klerk-
ur, er kynntist Islandi og ís-
lenskum bókmenntum framar
flestum öðrum), kemst svo að
orði, að í nútima bókmenntum
megi lengi leila að hrífandi
skáldsögu og listrænna ritaðri
en þessari sögu.“ — Þýðingin
á sögunni er ekki eftir Jón
Sveinsson sjálfan, heldur eftir
N. M. Petersen, endurskoðuð
af Verner Dablerup og Finni
Jónssyni. Jón Sveinsson vildi
ganga svo frá þvi, að liann
færi ekki með neit fleipur.
Meðan Jón starfaði við áð-
urnefndan menntaskóla, fékk
bann ein góðan veðurdag fyrir-
mæli um að liann ætti að fara
til íslands og nota tveggja mán-
aða sumarleyfi sitt til þess að
ferðast um landið. (Þess má
geta að menn í lians stöðu urðu
í hvívetna að fara eftir fyrir-
mælum yfinnanna sinna). —
Þetta var árið 1895, þ. e. eftir
25 ára dvöl erlendis. Með hon-
um fór einn nemandi hans,
tólf ára drengur, Frederik að
nafni, (sonur hins þekkta sagn-
fræðings Troels-Lund). — Um
þessa ferð ritaði liann bók, „Et
Ridt gennem Island“. En hún
kom þó ekki út fyrr en 1908.
Útgáfan var hin prýðilegasta,
skreytt þrem litmyndum eftir
enska málarann Collingwood,
sem ferðaðist liér um og gerði
fjölmargar myndir, aðallega af
sögustöðum.
Þessi ferð Jóns hefir án efa
liaft mikið gildi fyrir hann,
þegar liann bóf að rita „Nonna"
bækurnar.
Þrjátíu og fimm árum þar á
eftir, eða 1930, kom hann öðru
sinni heim lil Islands, að mestu
leyti á vegum ríkisstjórnarinn-
ar, en fyrir atbeina útgefanda
bóka lians hér, Ársæls Árna-
sonar.
Um þá ferð ritaði bann bók
á Þýsku, „Die Feuerinsel im
Nordmeer“ (Eldeyjan í norð-
urhöfum). Þá var mikið að
snúast hér og var honum því
ekki sint sem slcyldi, en hrifinn
varð bann af förinni, eins og
hann lýsir með sínum einlæga
bætti í bókinni. M. a. getur
hann þess, sem einkenni fyrir
Islendinga, að sjálfur forsætis-
ráðherrann, Tryggvi heitinn
Þórhallsson, liefði, þrátt fyrir
mikið annríki, samið ættartölu
hans og rakið ættina til fornra
höfðingja í Noregi, og gefið
honum að skilnaði. Bæjarstjórn
Akureyrar sýndi honum þann
sóma að gera hann að heiðurs-
borgara Akureyrar.
Þessar bækur, sem nú bafa
verið nefndar, liafa ekki komið
út á íslensku. Og enn er ein
bók eftir bann, rituð á þýsku,
„Die Geschichte des kleinen
Guido“ (Saga Guidos litla), og
kom hún út 1930, „Frásögn
handa kaþólskri æsku“ eins og
á titilblaðinu stendur. Fjallar
hún um franskan dreng af bá-
um stigum, sem dó ungur, en
þótti undrabarn á kaþólska
vísu. Hún befir heldur ekki
komið út á íslensku.
Allar liinar eiginlegu „Nonna“
bækur bafa komið út hér, sum-
ar með nokkuð annari niður-
röðun en í þýslui útgáfunum.
En það var gert að ráði liöfund-
arins. Honum þótti alveg sér-
staklega vænt um að þær komu
út á íslensku, og ekki síður um
það, hverjar vinsældir þær
hlutu hér. Bækurnar sýna það
sjálfar, hve oft liugurinn hefir
dvalið hér, við bernskustöðv-
arnar og bernskuminningarnar,
þó að liann ætti þess ekki kost
að koma hingað nema tvisvar
sinnum eftir tólf ára aldur.
Bækur þær, sem komið hafa