Fálkinn - 31.05.1946, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Ódáðahraun
og Ólafur Jónsson
Einhver gamansamur maÖur á
Akureyri var spurður af aðkomu-
manni, hvort liœgt mundi að liitta
<)laf Jónsson framkvæmdarstjóra
heima í Ræktunarstöðinni „Jc,
farðu þangað, en ef þú sérð ekki
hey úti þá er hann í Ódáðahrauni.
Hann hefir í seli þar.“
Nú hefir Ólafur játað jjetta. 1
sögulok liins mikla rits, sem hann
gaf út um Ódáðaliraun i liaust er
ieið, játar hann að hafa i'arið tutt-
ugu ferðik í Ódáðahraun á síðast-
liðnum tólf árum, og slumium þriár
á sumri. Hann hefir labbað þar yfir
2000 kílómetra á 84 dögtnn og gist
þar jafnmargar nætur, oftast nær
í tjaldi. Enginn nntn hafa l'arið
jafnvíða um þetta hraunlijarn og
hann, nema fuglar loitsins, og
enginn átt þar fleiri nælur nema
útileguþjófar. En Ólafur lielir ekki
eingöngu notað hesta postulanna í
þessum ferðum, hann hefir iika
farið ríðandi og cinu sinni barst
sú furðulega frétt uð hann iiel'ði
fundið bilfæra leið suður i Herðu-
breiðarlindir. Hefir hún verið farin
nokkrum sinnum síðtir. Það hefir
meira að segja verið klöngrast á
bifreið alla leið suður undir Dyngiu-
jökul!
Nú er árangurinn af þessum ferð-
um Ólafs sýnilegur þar sem er hið
myndarlega þriggja binda rit hans,
„ödáðahraun“, sem Bókaútgáfan
ólafur og Gunnbjörn
i fullum skrúða.
Norðri gaf út í haust. Er þetta
stærsta landfræðiritið, sem gefið
hefir verið út á íslensku síðan Bók-
menntafélagið gaf út íslandslýsingu
Þorvaldar Thoroddsen, um 1280
blaðsíður og fjallar ekki aðeins um
Ódáðaliraun sjálft, heldur öll Mý-
vatnsöræfin, eða um G000 ferkíló-
metra svæði. Þarna er eigi aðeins
landslýsing og landfræðisaga Ó-
dáðahrauns og Mývatnsöræfa held-
ur gersamlega nýjar rannsóknir og
kenningar um uppruna þess og
eldfjallasögu, ítarlegra yfirlit um
ferðir i Ódáðabrauni en áður hefir
verið samið, frásagnir af hrakninga-
ferðum og útivistum fjárleitarmanna
í Ódáðahraúni og loks ferðasögur
höfundarins sjálfs frá árunum 1933
og 1937-’45.
í fyrsta bindinu eru aðalkaflarn-
ir tveir: Landslag í Ódáðahrauni og
Saga Ódáðalirauns.
Ölafur telur stærð Ódáðahrauns
og Mývátnsöræfanna sunnan nýja
vegarins frá Reykjaldíð austur að
Jökulsá hjá Grímsstöðum 5600 fer-
kin., en 6125 ferkm. ef Norðurfjöll
og Reykjaheiði eru talin með. Aust-
ur- og vesturmörkunum ráða Jökulsá
Kreppa og Skjálfandafljót, svo að
þau eru glögg, og að sunnan norð-
urbrún Vatnajökuls og vatnaskil á
Vonarskarði. Þetta landsvæði liefir
í meðvitund almennings verið öm-
urlegasti hlutinn og tröllslegasti af
öllum óbyggðum íslands, bæði vegna
eldsumbrotanna og vegna þess að
menn vissu minna um það en t. d.
Sprengisand, sem oftar var farinn.
Þarna var ríki sauðaþjófa, trölla og
galdramanna og þjóðtrúin fékk að
njóta sín lengst hvað Ódáðahraun
snerti, því að þar voru fæstir til
frásagnar. Nú hefir lífið verið murk-
að úr allri útilegumannatrú og
þeir eru flúnir úr þjóðlífinu, en
rústir eftir útlegumannakofa eru
bæði í Herðubreiðar- og Hvanna-
lindum til vitnisburðar um, að þar
hafi menn hafst við, svo að trúin
á útileguþjófa átti við rök að styðj-
ast.
Landfræðiyfirlitið er mjög ítar-
legt, en til þess að hafa fullt gagn af
fyrir norðan Herðubreið og til
byggða á Suðurlandi. Þá eru rakt-
ar óbyggðaferðir Skálholtsbiskupa
er þeir fóru í vísitasiur til Aust-
urlands á 16. og 17. öld, og getið
hinnar sögufrægu Alþingisferðar
Árna Oddssonar, úr Vopnafirði.
Hefir hann farið frá Brú á Jökul-
dal og vestur Vatnajökulsveg, að þvi
er Ólafur hyggur.
Nokkrar tilraunir voru gerðar til
að leita að leiðum yfir Ódáðahraun
i lok 18. aldar, og er frægust ferð
Péturs Brynjólfssonar 1794. Hann
fór frá Brú á Jökuldal vestur með
jökli alla leið vestur að Skjálfanda-
fljóti og þaðan norður í Iíiðagil.
Sveinn Pálsson kannaði umhverfi
Snæfells og suður að jökli sama
Gossprunga á Dyngjuhálsi, Trölladyngja í baksýn.
Suðnrendi sprengigjárinnar í Kverkfjöllum.
því verður að liafa uppdrátt til
liliðsjónar. Fylgja tvö uppdráttar-
blöð aftast í þessu bindi. Það sem
maður einkum rekur augun í við
lestur þessa kafla er hve gróður-
inn er ömurlega lítill. Um Ódáða-
hraun getur enginn ferðast með
hesta nema hann flytji með sér
hey, og víða er þar óþægilega langt
á milli vatnsbóla. Flestir gróðrar-
blettirnir eru svo fátæklegir að þeir
bítast upp af nokkrum hestum ú
einni nóttu. Herðubreiðarlindir og
Hvannalindir eru vinjarnar í þess-
ari miklu eyðimörk hraunstorku og
sanda.
í „Sögu Ódáðahrauns“ rekur höf-
undur allar þær ferðii’, sem hann
veit til að farnar hafi verið í Ó-
dáðahraun frá öndverðu, og nokkru
máli skifta. Gnúpa-Bárður ríður
þar á vaðið er liann flytur bú-
ferlum suður yfir Ódáðahraun og
Vonarskarð, frá Lundarbrekku og að
Núpum i Fljótshverfi, sem er ein-
stæður fardagaflutningur í sögu
landsins. Sámur á Eiríksskálum fer
úr Hrafnkelsdal vestur yfir Jökulsá,
sumar og hefir ritað um Vatna-
jöklusvég, og Marteinn Þorgríms-
son frá Garði komst alla leið suð-
ur á Marteinsflæðu, norður af Von-
arskarði um aldamótin 1800.
Árið 1830 fara fimm Mývetningar
i rannsóknarleiðangur suður i Ó-
dáðahraun til þess að leita að úti-
legumannabyggðum, og voru því
vopnaðir. Þeir komust suður í
Dyngjufjöll og sumir á Vaðöldu, en
enga fundu þeir útilegumennina.
Pétur frá Hákonarstöðum á Jökul-
dal kannaði Vatnajökulsleið að til-
lilutun Fjallavegafélags Bjarna Thor-
arenssen og varð sá árangur merki-
legastur af ferð hans, að hann fann
Hvannalindir.
Nú kemur Björn Gunnlaugsson
lil sögunnar. Hann fer Vatnajökuls-
veg austur í Múlasýslu 1838, lagði
upp l'rá Stóra-Núpi og fór í Arn-
arfell undir Hofsjökli, þaðan austur
yfir Sprengisand og Trölladyngju
og í Öskju, en þangað hafði eng-
inn komið áður svo vitað sé. Loks
að Jökulsá og suður með henni i
Hvannalindir og að Brú og voru