Fálkinn - 14.06.1946, Page 5

FÁLKINN
5
blaðamenn naumast getað vak-
ið þá hryllingu með skrifum
sínum, sem maður verður fyrir
við að liorfa á þessa brunnu
borg. Hér hafa logar vítis
brunnið.
Annars varð maður þess á-
skynja af lýsingum þýsku lier-
fréttaritaranna að þegar upp-
reisnin var brotin á bak aftur
í september 1944, befði öll Yar-
sjá verið lögð í rúst. Þetta var
ekki rétt. Hinsvegar gerði hinn
illræmdi SS- og lögregluliers-
höfðingi Geibel það sem í hans
valdi stóð til þess að láta stað-
reyndirnar verða í sem bestu
samræmi við lýsingarnar. í des.
1944 sprengdi hann það sem
eftir var af höllinni í lofl upp,
og um sama leyti voru sprengjur
settar í dómkirkjukjallarann og
hún látin fljúga í loft upp. Nú
standa eftir l)rot úr veggjunum
með gotneslcum bogagluggum,
og gnæfa yfir liauga af múrstein
og brotnum súlum. Utanríkis-
ráðuneytið, hin svonefnda Bru-
hlshöll, og Saxahöllin, sem áð-
ur var aðsetur herforingjaráðs-
ins, voru líka sprengd upp um
jólin i fyrra. Þegar utanríkis-
ráðuneytið var sprengt, var svo
vel vandað til verksins, að hall-
arhliðin, með frægum listaverk-
um í rokokostíl, voru sprengd
sérstaklega. Það ern fleiri villi-
æðisdæmi en þetta i kverinu,
sem listasafnið í Varsjá hefir
gefið út í tilefni af sýningunni
„Varsjá ákærir“, sem haldin
var á síðasta ári.
Það voru ekki aðeins sögu-
legar byggingar, söfn, bókasöfn
og listasöfn, sem fengu að kenna
á viðleitni Þjóðverja á því að
eyðileggja öll menningarverð-
mæti Póllands. Minnismerki og
listaverk í opinberum skemmti-
görðum og á torgum fengu sömu
útreiðina. Hið lieimsfræga líkn-
eski Bertels Thorvaldsens af
Josepli fursta Poniatowski, sem
stóð á Saxalorgi, var sprengt í
loft upp 16. des. 1944. Þó liafði
svolátandi áskrift verið sett á
stallinn mánuði áður: „Spreng-
ist ekki!“ Standmynd Thorvald-
sens af Kopernikusi eyðilagð-
ist í uppreisninni um sumarið og
er horfin. Líklega hefir hún
verið brædd upp.
Mann furðar á að sjá allmarg-
ar byggingar í hverfinu með-
fram Vislufljóti. Stórskotahríð-
in gegn Þjóðverjum, frá Rúss-
um, er voru á austurbakkanum,
hefir auðsjáanlega eldci verið
nærri eins eyðileggjandi og
sprenginga-r Þjóðverja. Göturn-
ar í hinum eyddu bæjarhlutum
eru líka svo óskemmdar að þær
sýna, að það hafa hvorki verið
fallbyssukúlur eða loftvarna-
sprengjur, sem þjóðverjar not-
uðu að jafnaði.
Samkvæmt yfirliti því, sem
gert hefir verið um skennnd-
irnar í Varsjá, þeim hlutanum
?em stendur vestan við Vislu,
hafa 56% af öllum húsum eyði-
lagst, 18% er hægt að gera við,
en 26% eru talin nokkurnvegin
íbúðarhæf, en þó alls ekki ó-
skennnd. Jafnvel í þeim hverf-
um sem illa eru leikin, má sjá
þvott hanga til þerris á 4. hæð
i húsum, sem virðast alls ekki
vera íbúðarhæf. Hvernig fólk
hefir komist þarna upp skil ég
ekki, og það er vafamál livort
„ibúðin“ stenst vetrarstormana
eða frostið, þar sem valn hefir
sest í rifurnar. Það eru margir
á hverri viku, sem bíða bana
af því, að híbýlin hrynja yfir
þá.
Á hverjum degi taka nýjar
verslanir til starfa i rústunum
meðfram aðalgötunum. Þar er
nokkrum fjölum raðað ofan í
„búðina“. Þetta er látið nægja
til bráðabirgða. En verra er að
útvega fólkinu samastað. Það
er liægara að setja á laggirnar
verslun en mannabústað.
Útborgin Praga á vinstri
bakka Vislu er aðal íbúðar-
hverfið. Þar er ej'ðileggingin
rniklu minni en í borginni
sjálfri. Aðeins 17% af húsun-
um er gjöreytt. 10% er hægt
að byggja upp aftur, en 73%
getur fólk notast við sem bú-
staði. Þetta er ný sönnun þess
að það eru hryðjuverkasprengj-
ingarnar en ekki stórskotahríð
og loftsprengjur, sem mestu
hafa valdið um eyðilegginguna
i sjálfri Varsjá, vestan árinn-
ar. En í Praga bjó einkum liið
fátækara fólk, og bústaðirnir
eru yfirleitt lélegir. Þrennt verð-
ur að búa í sama berbergi, að
meðaltali. Eftir venjulegum
mælikvarða er langtum of
margt fólk í Praga, og á göt-
unum er krökt af fólki. Þarna
voru sporvagnar farnir að
ganga á ný seinniblutann í
sumar.
Þó er enn meiri umferð við
hráðabirgða-trébrúna, sem setl
hefir verið á Vislu, milli Var-
sjár og Praga. Þar lendir öllu
í bendu síðari liluta dags. Vagn-
ar með grindhoruðum bikkjum
þegabílar ota sér áfram, en
fyrir, vörubílar og einstaka far-
þúsundir tötraklædds fólks er
að ganga heim til sín frá til-
hreinsunarvinnunni í borgar-
rústunum. Þegar ég var nýkom-
inn út á brúna stöðvast um-
ferðin. F’ólkið öskrar og æpir.
Kvenlögregla blæs í blístrurn-
ar og hermennirnir sem halda
vörð á brúnni, skjóta af byss-
unurn upp i loftið. Fólk hall-
ar sér út yfir riðið á norður-
brún brúarinnar. Og starir.
Niðri í iðukastinu sjáum við
kvenmannsaumingja, sem grip-
ur krampataki um rekabút og
æpir í dauðans angist. Langar
sekúndur líða án þess að nokk-
ur reyni að hjálpa. Svo sésl
maður í rauðri sundskýlu á
vesturbakkanum. Hann lileypur
meðfram ánni, veður út í, en
snýr aftur til lands og heldur
áfram kapplilaupinu við straum
inn, sem liefir borið konuna
langan spöl. Fólkinu er skipað
að lialda áfram og við sjáum
ekki hvernig björguninni reið-
ir af. Utar á brúnni liangir vöru
bill útaf brúninni. Þar hefir
slysið orðið. Líklega hafa fleiri
hrokkið útaf brúnni þarna en
konan.
Það er komið fram yfir mið-
nælti og við ökum heim á gisti-
húsið eftir langan fund í versl-
unarráðuneytinu. Það er umferð
arbann eftir miðnætti, en við
treystum því að stjórnarbílar
fái að fara sina leið. Við brúna
er okkur skipað að stansa. —
Kornung lögreglustúlka með
byssu um öxl kemur fram i
birtuna frá bílljósunum og' veif-
ar rauðu flaggi. Bílstjórinn sýn-
Fyrsti togarinn ber nafn
fyrsta landnámsmannsins.
Vér íslendingar erum að endur-
nýja skipastól okkar. Um 30 nýir
togarar hafa veri'ð pantaðir og auk
þess nokkur farþega og flutninga-
skip. Verður gjörbreyting á skipa-
stóli okkar þegar öll þessi skip eru
komin, en það mun verða á árinu
1948, en fyrstu skipin munu koma
í haust, togarar.
Fyrir nokkrum dögum var hleypt
af stokkunum i skotskri skipasmíða-
stöð fyrsta íslenska togaranum. —
Fellur þessi togari i hlut Reykja-
víkurbæjar, en eins og kunnugt er
verður þeim dreift nokkuð á helstu
útgerðajrstöðvarnar. — Jón Axel
Pétursson bæjarráðsmaður og kona
hans Ástriður Einarsdóttir voru við-
stödd er togaranum var hleypt af
stokkunum. Var J. A. P. þar fyrir
hönd borgarstjóra Reykjavíkur, en
frú Ástríður gaf honum nafn fyrsta
landnámsmannsins, fyrsta Reykvík-
ingsins, Ingólfs Arnarsonar og hefir
nafngjöfin mælst mjög vel fyrir lijá
Reykvíkingum. Bæjarstjórn Reykja-
vikur hefir ákveðið að gefa einstak-
lingum kost á að ganga inn i kaup-
samninga um togara þá, sem bærinn
fær, að tveinnir undanskyldum, sem
bærinn mun reka sjálfur að minsta
kosti. — Fálkinn óskar Reykvíking-
um til hamingju með hinn nýja
togara, Ingólf Arnarson.