Fálkinn - 23.08.1946, Qupperneq 11

FÁLKINN
11
J ARÐSK J ÁLFT ARNIR 1896.
Framh. af bls. ti.
lireppi, rúm 30.000 og í Holta-, Ása-
og Rangárvallahreppi. En í Árnes-
sýslulireppunum var Ölfusiö verst úti
þar var tjónið metið á tæp 40.000
kr. Næstur kom Hrunamanna- og
Stokkseyrarhreppur méð rúm 13.000
livor. Jarðspell af iandskjálftanum
voru metin á 27.500 krónur, mest
í Landmannahreppi.
Það var ekki komið í móð þá að
hið opinbera hlypi undir hagga þeg'-
ar slik áföll bar að liöndum. Stjórn-
arvöldin sátu hjá og höfðust ekki
að. En samskot voru liafin um allt
iand. Það munu ekki þykja stórar
upphæðir nú, sem gáfust til jarð-
skjálftafólksins. Rausnarlegastir urðu
Norðmýlingar og Seyðfirðingar, sem
gáfu samtals 4.150 kr. Úr Reykja-
vik gáfust 3000 krónur, en eins og
áður segir veittu Reykvíkingar aðra
hjálp meiri. Úr Gullbringu-og Kjós-
arsýslu komu 150 krónur og Þing-
eyjarsýslum 600.
Meginhluti samskotafjárins kom
frá Danmörku, þar sem Kristján IX.
gekk á undan með stórgjöf. Þar
söfnuðust um 100.000 kr. og dálítið
i Englandi og Sviþjóð. Alls urðu
erlendu samskotin 117.000 kr. og
4.600 frá íslendingum vestan hafs.
Ásamt innlendu samskotunum urðu
þetla 144.000 krónur, og til útbýt-
ingar komu um 138.000 krónur eða
um 60% af tjóninu.
Jarðskjálftinn 1896 varð ægilegri
i augum fólksins l'yrir það, að langt
var um liðið síðan verulegur jarð-
skjálfti hafi gengið yfir suðuriand.
Frá síðasta stórjarðskjálftanum voru
liðin 112 ár, og hræringarnar í sam-
bandi við Ileglugosið 1845 og Kraka-
tindagbsið 1878 voru iitlar og gerðu
ekki teljandi skaða.
Þeir menn voru til, sem höfðu
orð á því að flýja býli sin, en þegar
frá ieið urðu þeir afhuga þeim á-
setningi. Þeir byggðu upp aftur,
eins og „Bóndinn á Hrauni“. En
ekki varð séð á þeim byggingum
að reynt væri að varast vitin og
leitast við að byggja sterkar en
áður. Reynslan af jarðskjálftanum
liafði yfirleitt orðið sú, að timburhús
stóðust liann, en hin þungu torf-
þök sliguðust og veggir úr torfi og
grjóti gengu út og inn og hrundu.
Túngirðingar úr hraungrýti jöfn-
uðust víða við jörðu, og kann
það að liafa ýtt undir notkun
gaddavírs, sem fór að flytjast litlu
síðar. Það varð líka algengara eftir
jarðskjáiftann að nota bárujárn á
þök, en tyrfa þó ofaná til að varna
kulda.
Síðari jarðskjálffar (á Dalvik)
hafa sýnt mótstöðugildi steinsteypu-
húsa gegn jarðskjálfta ekki síður
en timburhús. Nú er talsvert farið
að nota steinsteypu til húsagerðar
í sveitum, en fæstir liirða um að
nota í liana járn. Þar sem jarð-
skjálfta er von er þetta mikið fyrir-
hyggjuleysi, því að gera má ráð
fyrir að þessi hús verði fyrir jarð-
skjálfta í'yrr eða síðar, því að þau
eiga að geta enst í aidir. Og í slíkum
steinhúsum er lífshættan meiri, en
i gömlu moidarkofunum, sem hrundu
1896.
Eitt af framtíðarverkefnum íslend-
inga er að reisa ný og betri liúsa-
kynni í sveitunum, því að eins og
sakir standa mun ekki nema fjórð-
ungur fóiks úr sveitum búa í þolan-
Fallegt sumarheimili
Fyrir nálægt firntán árum dvaldi
ég um tíma að sumarlagi með fjól-
skyidu minni i skólahúsinu á Rrú-
arlandi við Varmá. Vakti það atliygil
mína þá, að á tveim stöðum skammt
lrá veginum að Syðri Reykjum, en
rétt fyrir ofan Áhiioss, sh'ðu sumar-
hús, þar sem koin n i vai laisverð-
ur trjágróður i Kr• *, revnir, Inrk:
og víðir. Það var s;ai igæft að rá
slíkt kringum suma.-f.us i nágreani
Reykjavíkur í þá daga, og þessvegna
tók maður eftir p'.i. Cg hinu tól.
maður líka eftir, að við annað
húsanna hafði verið gerð uppistaða
í lækjardrag og var þar komin sund-
laug. Það var ekki laust við að veg-
farandinn öfundaði þá, sem gætu
dvaiið á svona stað í tómstundum
sínum á sumrin.
Fyrir sköinmu kom ég aftur á
þennan stað og fékk nú tækií'æri
til að kynnast honum nánar. Nú
er komið þarna stærra hús, sem
hæfir til íbúðar bæði sumar og vet-
ur, smekkvíslegt að ytra sem innra
útliti, rúmgott og hentugt, en þó í
öllu tilliti íburðarlaust. En það er
eigi tilgangur þessara lína að fara
að lýsa liúsinu, heldur því sem um-
hverfis það er og gerir bústaðinn
þarna við Reykjaveginn svo aðlað-
andi. Húsráðendurnir á þessum stað
liafa skilið það réttilega, að bú-
staður er meira en húsið sjálft.
Bústaðurinn nær líka til hins næsta
umhverfis, og hversu vistlegt sem
húsið er, þá vantar það sem mestu
legum húsakynnum. Gömlu bæirnir,
stundum lekir og fullir af sagga, eru
ekki hvitu fólki hæfir, og þeir eru
of dýrir og endast ekki nema nokkra
tugi ára. Og óvandaðir timburhjall-
ar, sem mikið liefir verið byggt af
á þessari öld, eiga enga framtíð.
Steinsteypan verður framtíðarbygg-
ingarefnið. En í jarðskjálftalandi
verður hún lífshættuleg nema hún sé
styrkt vel með járni.
Það geta að vísu gengið skæðari
jarðskjálftar yfir landið en þeir,
sem urðu 1896. En víst má heita, að
það sé hægt að byggja svo, að liúsin
standist flesta jarðskjálfta.
Skúli Skúlason.
varðar, ef möl og mold blasir við i
kring.
En skemmst frá að segja, er nú
kominn þarna umhverfis þetta liús
einn allra fallegasti garður i ná-
grenni Reykjavíkur. Þar sem forð-
um stóðu nokkur smávaxin tré er
nú kominn fagur skógur trjáa, sem
enn eiga eftir að verða miklu stærri.
og þar sem áður var möl og mói
utan sjálfs garðsins, sem uppruna-
lega var gerður, er nú kominn marg-
falt stærri garður, og með löngum
trjágöngum frá veginum og heim
að liúsi. Maður er staddur í fallegum
og fjölbreytilegum skógi, þar sem
mannshöndin og gróðrarmáttur is-
lenskrar moldar hefir lijálpast að,
og getað sýnt, að gamla sagan um
að liér á landi sé „ei nema eldur
og ís“, er argasta lygasaga.
Af ásettu ráði hefi ég ekki hér
að framan nefnt heiti þessa bústað-
ar, eða nöfn liúsráðendanna, sem
gerðu þennan yndislega reit upp úr
melunum við Varmá. Þau vilja
helst að nafna þeirra sé alls ekki
getið í sambandi við bústað sinn,
sem þau nefna nafninu Skógarnes
— en það er réttnefni vegna þess
að býlið stendur á odda milli Varm-
ár og lítils lækjar, sem í liana fell-
ur að sunnan. Þarna keyptu þau
hjónin Axel og frú Kristin Meinliolt
sér dálítinn landskika fyrir tuttugu
árum og fóru þegar að rækta tré og
runna.
Meinholt var þá kominn hingað
til landsins fyrir nokkru. Hann
kom frá Danmörku, en þar hefir um
langan aldur verið borin meiri virð-
ing fyrir moldinni, en við höfum
gert. Ilann liafði i æsku kynnst því,
sem hægt var að gera í hans heim-
kynnum, og hann liafði liug á að
reyna hið sama hér norður frá.
— Þetta hlýtur að hafa kostað
óhemju vinnu?
— Vinnu? Já, vitanlega. En það
er svo mikið af þeirri vinnu, sem
maður vinnur einmitt sér til hvild-
ar. Er ekki hvíld i því að koma
heim til sin eftir vinnudaginn í
bænum, og fara að bjástra við ýmis-
legt heima í garðinum sínum? Það
er margfalt meiri hvíld en að leggj-
ast upp í dívan!
En það þarf víst að gera eitthvað
meira fyrir svona en horfa á garð-
inn vaxa og setja hiómin og mat-
jurtafræin á vorin? spyr ég frú
Kristínu Meinholt.
— Já, við ætluðum okkur upp-
runalega að geta gert þetta allt sjálf.
En af því að okkur lieppnaðist svo
vel í fyrstu, varð þessi lundur liérna
í kring alltaf stærri og stærri. Og
þá fór svo að lokum, að við feng-
um fastan mann, til þess að liugsa
um þetta. Og við vorum lieppin.
Því að liann elskar bústaðinn okkar
eins og við, og lætur sér svo annt
um liann, segir frú Kristin.
— Maður verður þess áskynja,
þegar gengið er um garðinn i Skóg-
arnesi, að einhver hefir „látið sér
annt um hann“. Það er sjaldgæf
prýði mannlegra verka, sem blasir
þar við, hvar sem litið er. En einu
hjó ég eftir sem vert er að taka eftir:
„af þvi að okkur heppnaðist svo
vel í fyrstu“.
Þau urðu vitanlega fyrir vonbrigð-
um af ýmsu því, sem þau gerðu —•
það verða allir. En þau sáu samt
árangur, og hann svo mikinn, að
þau vildu helst halda áfram. Og
húsbóndinn var ekki einn þeirra,
sem runnu hlint í sjóinn um, hvað
gera skyldi. Hann þekkti jurtarækt
og skógrækt, og hann vildi sanna
sjálfum sér og öðrum, að liægt væri
að koma upp fallegum garði kring-
um hvern einasta bústað á íslandi,
ef liugur og þekking fylgdu máli.
Þessvegna liefi ég sagt þessa litlu
sögu um Skógarnes. Það er hægt
að koma upp mörgum Skógarnesjum
á íslandi, ef menn vilja þekkja sitt
ættarland. En — þó kátbroslegt sé
— þá eru það i mörgum tilfellum
menn af dönsku bergi brotnir, seni
virðast hafa haft minni ótrú á is-
lenskum kulda, en við sjálfir liöfum
gert. Þar þarf ekki að vitna lengra
en í bæjarfógetagarðinn við Kirkju-
og Aðalstræti, verk landlæknisins,
Danans Schierbeck.
Eg verð að bæta við dálitlu, um
heimsóknina i Skógarnesi. Þegar
við vorum búnir að ganga i kring
Framh. á bls.