Fálkinn - 15.04.1949, Blaðsíða 6

6
FÁLKINN
- LITLA SAGAN -

Hal Borland:
SANDUR
EG get kallað hann Grant Yates,
rétta nafnið á honum kemur eng-
um við. Hann var hár og magur
með náfölt andlit og á að giska
um fimmtugt. Eg var tólf ára þá.
Hann átti heima í litlu húsi i jaðr-
inum á söndunum, og við áttum
heima nálægt átta kílómetrum suð-
vestar, á gresjunum.
Eg hetd að lionum hafi þótt vænt
um mig vegna þess að ég hafði
gaman af sandinum. Hann elskaði
sand. Eg var vanur að taka hestinn
og þeysa lieim að kofanum hans,
og svo fórum við oft saman upp að
stórum sandliól og settumst þar og
töluðum saman eða sátum þegja-
andi. Þetta var svo fallegur sand-
hóll. Sandkornin glitruðu eins og
gull, melgrasið var gisið, en það
varð hátt og grænt á sumrin. Af
hólnum var hægt að sjá marga kiló-
metra í allar áttir. Reykur'inn frá
járnbrautarlestunum, sem fóru lijá
40 kílómetrum norðar, sást hér um
bil alltaf, og í góðu skygni var
hægt að sjá blágráan fjallstind gnæfa
við sjóndeildarhringinn í 160 kíló-
metra fjarska í vestri.
Einn daginn þegar Yates sat þarna
og lét hnefafylli af sandi renna
á milli fingranna, sagði hann: „Sand
ur tímans — hann hrúgast upp og
lyftir okkur upp til stjarnanna, og
samt rennur hann undan okkur eins
og tíminn sjálfur. Og aldrei getur
maður tekið nema hnefafylli í einu.“
Svo brosti hann og hélt áfram:
„Tvö ár eru langur timi, finnst þér
ekki? — Fyrir þig, meina ég.“
„Jú,“ svaraði ég, því að eftir tvö ár
yrði ég fjórtán ára.
Hann kinkaði kolli. „Og þú átt
mörg ár framundan. Hefirðu íhug-
að hvað þú ætlar að gera við þau?“
Eg svaraði honum að ég vissi það
ekki.
„Auðvitað veistu það ekki,“ sagði
hann. „Það er svo margt sem mann
langar til þegar maður er ungur.
En eitt skaltu muna: Þú getur gert
allt sem þér dettur i hug. Óyfir-
stíganlegar hindranir eru ekki til.
Það er alltaf til leið yfir — eða
gegnum — eða kringum þær.“ Hann
andvarpaði og svo fékk hann liósta-
kjöltur. Eftir dálitla stund stóðum
við upp og gengum hægt heim að
húsinu hans. Hann hafði byggt það
sjálfur, og smiðað öll húsgögnin. Eg
spurði hann hvort hann væri tré-
smiður.
„Nei,“ svaraði hann, „en ég lá
eitt ár á bakið í rúmi i litlu, hvítu
herbergi á berklahæli, og meðan
ég var veikur þá gerði ég frumdrög
að þessu húsi og öllu sem i þvi
er. Og svo fluttist ég hingað og
byggði það.“
Eg vissi ekki livað berklaliæli var.
Síðar spurði ég móður mina og
hún sagði mér að Yates hefði haft
tæringu.

LEIKHUS OG LEIKLIST
K
7s
7s
% 7s
* FRA FORN - GRIKKJUM TIL VORRA DAGA £
H 7 K
^^y^yc^^yKKKKKKKK^KKKKh
Einn dag sama liaustið spurði ég
hann hversvégna hann hefði ekkert
búfé. Hann svaraði: „Það væri ekki
rétt af mér að liafa neitt umleikis,
sem er háð mér. Að vísu á ég hest
en liann get ég liirt og ég get ekki
án hans verið. Það eina sem ég
óskaði mér var þetta litla hús.
Læknarnir sögðu að ég ætli í mesta
lagi tvö ár ólifuð. Og með þessu
móti endist það sem ég á mér í tvö
ár. Annars hefðu peningarnir mín-
ir ekki enst mér nema í mesta lagi
sex mánuði. Nú hefi ég verið hér
í hálft annað ár, og það hefir verið
yndislegur tími.“
Veturinn var einstaklega mildur
framan af, þetta árið, en i febrúar
skall á blindbylur síðdegis einn
daginn og stóð til næsta morguns.
f dögun heyrðum við að einhver
barði að dyrum. Það var Fred
Williams, sem átti heima liálfan
annan kílómetra fyrir sunnan oklc-
ur. Hann sagði okkur að Rob son-
ur lians væri alvarlega veikur.
Drengurinn liafði fengið kvef og svo
hafði það sett sig fyrir brjóstið.
Um nóttina liafði hann fengið hita
og átti erfitt með að anda.
„Skyldi nokkur geta símað eftir
lækni fyrir mig,“ sagði Wilíiams.
„Eg veit að það er til mikils mælst
í svona óveðri, en ég veit cngin
önnur ráð.“
Ólánið liafði í sífellu elt Willi-
amsfólkið síðan það flutist hingað
vorið áður. William átti ekki einu
sinni hest. Hcstarnir hans tveir
höfðu veikst og drepist um haustið.
Það var sagt að fólkið hefði ekki
annað að lifa af en mexíkönsku
baunirnar, sem það ræktaði sjálft.
Mamma spurði hvort ég héldi að
ég gæti komist til Woodrow og sím-
að frá sveitakaupmanninum þar.
Þetta var um sextán kílómetra
leið, átta kílómetrar frá húsi Yates.
Eg játti því, — ég þekkti leiðina
eins og brókina mína. Eg bjástraði
út i hesthúsið og beitti hestunum
fyrir vagninn. Mamma tók til eitt-
hvað af meðulum og ullarteppi og
ég varð samferða Williams heim til
hans. Eg lagði á Shorty og hélt af
stað til Woodrow til að síma.
Óveðrið fór versnandi og brátt
sá ekki út úr augum. Eftir svo sem
tvo tíma stansaði Shorty við hús.
Það var kofi Yates. Eg hugsaði mig
um livort ég ætti að halda áfram
til Woodrow strax, en svo fann ég
reykjarlyktina. Eg stökk af baki og
fór inn.
Yates lá i rúminu. „Hvað ertu að
gera úti í þessu óveðri?“ spurði
hann.
Eg sagði lionum ástæðuna og
bætti á eldinn hjá honum. Undir
eins og hann hafði heyrt fyrri hlut-
ann af sögu minni settist hann upp
í rúminu og rétti út höndina eftir
buxunum. Hann fékk hóstakast með-
an hann var að klæða sig, og varð
að setjast dálitla stund. Svo fór
liann að skáp og tók fram nokkur
glös, sem hann stakk ofan i tösku,
og fór svo í þykkan vetrarfrakka.
Þegar ég spurði hvað liann liefði
hugsað sér að gera, svaraði liann
að hann ætlaði að fara til Wiliiams.
„En ég er á leiðinni til að sækja
lækninn,“ sagði ég.
„Læknirinn getur ekki komið fyrr
en eftir marga klukkutima," svar-
aði liann. „Drengurinn er með
lungnabólgu. Ég þekki lungun býsna
Adrienne Lecouvreur.
Leildistin ruddi sér æ meira rúm
i borgum Evrópu svo að nú varð
erfiðara en áður að fylgjast með
öllu markverðu, sem þar gerðist. —
í sumum löndum kom fram fjöldi
leikara, sem urðu frægir og vert
væri að geta um. En liér er ekki
rúm til að nefna nema þá allra
helstu.
í byrjun 18. aldar sópaði mest að
Adrienne Lecouvreur af öllum leik-
urum á Tliéatre Francais. Ilún var
af fátæku fólki, faðir hennar var
hattari og frænka hennar þvotta-
kona. Það var þessi frænka lienn-
ar sem kom lienni til manns. Meðal
þeirra sem hún þvoði fyrir var
nefnilega leikarinn Legrand, og hjá
honum kom hún telpunni fyrir. Le-
grand var lélegur leikari en ágæt-
ur kennari, og lagði alúð við að
opna dyr listarinnar fyrir Adrienne.
Hún varð leikkona við leikhúsið í
Lille og vakti athygli. Árið 1717 var
hún ráðin að Théatre Francais og
vakti þar aðdáun fyrir ágætan leik
og eðlilegra málfæri en fólk átti að
venjast á leiksviðinu um þær mund-
ir. Hún lék fyrst og fremst sorg-
leg hlutverk, en sást jió einnig i gam-
anhlutverkum, en fundið var að því,
að hún lék þau of „drottningarlega.“
Ævi hennar varð misjöfn og
raunaleg. Hún elskaði marskálkinn
af Sachsen, einn af frægustu her-
mönnum samtíðarinnar, og það var
staðhæft að keppinautur hennar,
hertogafrúin af Boulillon, liafi reynt
að drepa hana á eitri. Þegar liún
dó, 29. mars 1730, gengu allskonar
sögur um dánarorsökina. Prestarnir
neituðu að grafa hana i vígðri mold,
af því að liún vildi ekki gera það
á banasænginni, sem krafist var af
leikurum i þá daga, nefnilega að
„iðr»st smánar leikarastéttarinnar.“
Lekain.
Ungur handverksmannssonur,
liann hét Henri Louis Lekain, kom
til hins fræga andans manns, Voltaire
og vildi endilega verða leikari. Hið
dáða skáld tók horium vel, féllst á
að hann liefði góðar leikgáfur,
vel. Hver veit nema ég geti bjarg-
að honum.“
„Það er ofsaveður úti,“ sagði ég.
„Ætli ég ráði ekki við það.“ svar-
aði hann og brosti. „Óyfirstígan-
legar hindranir eru ekki til. Viltu
gera svo vel að leggja á hestinn
fyrir mig?“
Tiu mínútum síðar lögðuin við
báðir af stað — hann sömu lciðina
sem ég hafði komið, og ég áfram
áleiðis til Woodrow og í simann.
Hvernig Yates komst leiðar sinn-
ar veit ég ekki. Eg var hálfan ann-
an tima að komast til Woodrow.
Læknirinn lofaði að koma strax og
verða samferða, þvi að nú var
en réð honum hinsvegar eindregið
frá að ganga í þjónustu opinbers
leikhúss og fullvissaði hann um að
staða leikarans væri vanþakklát-
asta starfið, sem liægt væri að
gegna. Lekain var þó ekki af baki
dottinn og Voltaire hjálpaði lionum,
svo að þrátt fyrir að hann var
varaþykkur og lijólbeinóttur og yf-
irleitt ekki með heppilegt leikara-
útlit varð hann frægasti Voltaire-
leikari sinnar tiðar. Það var hver
liöndin upp á móti annarri þegar
Lekain var ráðinn að Théatre Fran-
cais og loks var ákveðið að lofa
lionum að leika fyrir Lúðvik XV. í
Versailles og láta það ráða, sem
konungi fyndist. Þegar hann kom
inn á leiksviðið sögðu sumar liirð-
frúrnar upphátt: „Skelfing er hann
ljótur!“ En það leið ekki á löngu
þangað til Jiær liöfðu gleymt útlitinu,
því að leikur hans var svo liríf-
andi. Jafnvel konungurinn grét.
„Hann vil ég hafa,“ sagði konungur-
inn á eftir, „hann liefir komið mér
til að gráta, mig, sem annars aldrei
græt.“
Lekain dó 1778. Sama ár kom
Voltaire til Parísar á ný og var hyllt
ur eins og konungur, sérstaklega við
leiksýninguna 1. apríl. Það var ekki
að ástæðulausu, livi að hinn gamli
hugsuður hafði haft stórfelld áhrif
á franska leiklist. Að vísu var hann
ekki sérstaklega .mikið leikritaskáld
sjálfur, cn hann var leiklistinni
gagnlegur maður og vinur leikara-
stéttarinnar. Og svo kunni hann
að meta mátt auglýsinganna. Til
þess að vera viss um sigur þegar
eithvert af leikritum lians var sýnl
í fyrsta sinn, var hann vanur að
úthluta vinum sínum og kunningjum
ókeypis aðgöngumiðum, en jieir
klöppuðu duglega í staðinn og liróp-
uðu að leikslokum og kölluðu höf-
undinn fram, þó að þeim liefði
hundleiðst leikurinn. Alltaf var sér-
lega vandað til sýninganna á leikj-
um Voltaires og aðalleikendurnir
voru Lekain og leikkonurnar Dume-
snil og Clairon.
storminn farið að lægja.
Læknirinn var kominn heim til
okkar skömmu eftir nón. Eg setti mer
ina hans inn í liesthús og lagði á
óþréyttan liest. Þegar ég sagði lion-
um það sein ég vissi um Rob, hristi
hann liöfuðið. „Það er lítil von með
hann,“ sagði hann. „En úr því að
ég er kominn alla þessa löngu leið,
er best að lianlda áfram, jafnvel þó
að ég liafi ekki annað erindi en að
skrifa dánarvottorðið.“ Svo liéldum
við áfram til Williams.
Rob var ekki dáinn. Sótthitinn
hafði rénað og liann var sofnaður.
Frh. á bls. 14.