Fálkinn - 01.07.1949, Side 5

FÁLKINN
5
Sören Kirkegaard ú
unga uldri — hvöss
augu og gáfuiegt and-
lit.
ar og fríðrar stúlku, sem hét
Regine Olsen. Hann var sjálfur
ekkert kvennagull. Allir tóku
eftir lionum á götu vegna þess
live hann var skakkur, augun
rýnandi bak við gleraugun og
röddin skraék og hvínandi. Þetta
var ekki heinlínis aðlaðandi, og
svo var göngulagið hjákátlegt
líka, því að liann var smástíg-
ur og gekk alltaf á skakk, svo
að sá sem gekk samhliða hon-
um varð annaðhvort að fara út
i rennuna eða upp að húsveggn-
um. Fólk hló líka að þvi að
skálmarnar lians voru ekki jafn
langar. Það var eitthvað forn-
eslcjulegt við manninn; allir sáu
að gæði lífsins voru ekki ætluð
lionum — liann lifði i sinum
eigin einangraða lieimi.
Það var hér eins og svo oft
í ástamálum: andstæðurnar
mættust. Regine Olsen var blíð-
lynd, kvenleg og mjög blátt á-
fram, hugsaði aðeins um dæg-
urmálin og hafði engin skilyrði
til að skilja hinn djúphuga,
þúnglynda speking. Hún hefir
líklega gengist upp við að þessi
gáfumaður var bálskotinn í
henni. Frá hans sjónarmiði var
hún sjálft lífið, sem loksins
harði að dyrum. Hún var mögu-
leikinn til þess að hann gæti
lifað eðlilegu borgaralífi.
Enginn val'i er á því að i
fyrstu hefir Ivirkegaard verið
staðráðinn í að giftast henni.
En það var ekki framkvæman-
legt. Hér er ein af gátunum i
ævi Kirkegaards og hún verður
aldrei ráðin. Kirkegaard tók
ráðninguna með sér í gröfina.
Af dagbókarklausum hans má
sjá, að Kirkegaard hefir ráð-
fært sig við lækni eftir að liann
trúlofaðist, og læknirinn ráðið
honuin eindregið frá að giftast.
„Hann áleit að ég gæti ekki
framkvæmt það almenna,“ seg-
ir hann í dagbókinni. Ivirke-
gaard víkur oft að þessu og talar
undir rós um „sin pæl i ködet“.
Eigi er vitað hvað hann á við
með þessu. Hvort hann hefir
fengið kynsjúkdóm í æsku, sem
hægt er að setja í samband við
mænuhólguna sem hann dó úr,
42 ára gamall, eða hvort eitt-
livað annað hefir verið að, er
óvíst. Þunglyndi lians getur líka
hafa átt sök á þessu. En svo
mikið er víst að þá loks er „líf-
ið barði að dyrum hjá honum,
þá gal hann ekki tekið á móti
þvi.
Hann elskaði Regine Olsen,
en læknisráðið hljómaði jafnan
i eyrum hans. Og nú tók hann
mikla ákvörðun. Hann hafði
ekki þrek til að segja Regine
sannleikann. í staðinn lék hann
skringilegan gamanleik. Hann
varð önugri með hverjum degi
og hafði allt á hornum sér er
hún var nærri. Hann særði hana
með öllu móti, til þess að gera
hana afhuga sér. En stúlkuvesl-
ingurinn hékk á honum þangað
lil hann rauf trúlofunina sjálf-
ur. Og nú komust ófagrar sögur
á kreik um hann og hann var
troðinn niður i skitinn. Svo flýði
liann til Berlín, sjúkur á sál og
líkama.
En andans þróttur lians bug-
aðist ekki. Þvert á móti. Árið
1808 hafði hann gefið út fyrstu
ritgerð sína: „Úr blöðum manns
sem ennþá hjarir“ — hvassa og
liæðna ádeilu á H. C. Andersen
og bókina „Ivun en Spillemand“.
Nú kom hvert ritið af öðru, log-
andi af innblæstri. Kvalinn af
sársauka og svefnleysi gekk
Ivirkegaard sér til húðar, hann
fann að liann mátli ekki svíkj-
ast um að færa það í letur, sem
honum var innanbrjósts. Hann
hafði stóra íbúð i Austurgötu
og þar var ljós í hverjum glugga
alla nóttina.
í hverju herbergi lá pappír
og penni frammi, svo að liugs-
uðurinn gæti skrifað það á
blaðið undireins, sem honum
datt í hug, er hann skálmaði
eirðarlaus á milli herbergjanna.
Meistaraverkið „Enten ■— eller“
kom út 1843 og stuttu síðar
komu með litlu millibili: „Frygt
og Bæven“, „Gentagelsen“,
„Filosofiske Smuler“, „Om Be-
grehet Angst“, „Forord" og
„Atten opbvggelige Taler“
trúmála- og heimspekirit, sem
spekingar nútimans spreyta sig
á.
Kirkegaard hefir markað
tímamót bæði í heimspeki og
fagurfræði Norðurlanda og and-
legu lífi. Hann yfirgnæfir alveg
samtíðarmenn sina og framsetn-
ingargáfa hans er snilldarleg.
Og liann er jafnvigur á spak-
mælin sem frásögnina. Dönsk
tunga hefir aldrei átt snjallari
túlkanda.
Kirkegaard var tilfinninga-
maður, sem hoðaði að hið hug-
læg'a væri eini mælikvarðinn
á sannleikann. En það sannað-
ist á honum, að örskammt er
öfganna á milli. Hann taldi
heiminn vera að farast í „ut-
vortes spektakel“ en livatti lil
skilvrðislausrar persónuleika-
dýrkunar, sem gerði hann sjálf-
an að pislarvætti. Sem hugsuð-
ur var hann bein andstæða
Marx, sem taldi einstaklinginn
afleiðingu umhverfis síns.
Hið hvíldarlausa starf Ivirke-
gaards eftir slitin við Regine
varð honum ofraun. Hann var
dauðþreyttur og hugsaði sér að
gerast prestur í sveit það sem
eftir væri ævinnar. En þá var
það að „Corsaren“, skoþblað
skáldsins Goldsmiths birti neyð-
arlegar myndir af Kirkegaard,
sem öll Kaupmannahöfn hló
að. Það þoldi hann ekki og
fékk nýtt „jarðskjálfta-áfall“,
sem varð til þess að hann skrif-
aði fjölda trúmálaritlinga og
krýndi sjálfan sig þyrnikórónu
píslarvættisins.
Kröfur lians til hreintrúnaðar
og heittrúnaðar l'ara sívaxandi
og loks kemst hann í beina and-
stöðu við þjóðkirkjuna og skrif-
ar ádeiluritið „Öjeblikket".
í október 1855 er liann flutt-
ur á Friðriksspítala í Höfn.
Hann var með mænubólgu og
varð innan skamms máttlaus.
Hann fann dauða sinn nálgast ig
tók því með rósemi. Og 11. nóv.
1855 gaf hann upp öndina,
þessi maður sem kannske hefir
lifað fjölskrúðugasta hugsana-
lífi í Danmörku.
Það er ógerningur að gera
nokkra heildarmvnd af Sören
Kirkegaard, liann var fjölþætt-
ari og sjálfum sér sundurþykk-
ari en svo. Ilann skrifaði fegur
um ástina en nokkur maður, en
varð samt aldrei ástar aðnjót-
andi. Hann gerir strangar sið-
ferðiskröfur til sín og annarra,
en er eigi að síður nautnamað-
ur og svallari um skeið. Hann
var andans maður og undraverð-
ur starfsmaður, en eigi að siður
sólundaði hann öllum föðurarfi
sínum á ótrúlega stuttum tíma
175.000 krónum, sem var
gífurlegt fé á þeim tíma. Ilann
var spekingur en hafði eigi að
síður vit á góðum vinum og
góðum mat og vildi njóta lífs-
ins, sem liann fyrirleit og for-
dæmdi í aðra röndina. Það er
ekki furða þó að sálgreining-
armenn vorra tíma finni mörg
rannsóknarefni í sögu hans og
ritum.
MILLJÓNAMÆRINGUR í EINN l)A(i
í Helsinki liefir nýlega verið flett
ofan af hjúskaparsvikara, sem hvorki
liefir skort áræði né hugmyndaflug.
Ilann þóttist vera aðalsmaður, verk-
fræðingur og kapteinn í hernum og
lét á sér skilja að hann væri millj-
ónamæringur ofan á allt hitt. Þetta
var meira en nóg til þess að ung
finnsk búðarstúka varð hrifin af
manninum og giftist honuni eftir
að hafa þekkt hann í eina viku.
Brúðkaupið fór fram í Johannesar-
kirkjunni með mikilli viðhöfn, og
á eftir hélt hrúðguminn veislu fyrir
50 gesti i einu dýrasta veitingahús-
inu í borginni. Reikningurinn fyrir
veisluna var 50.000 finnsk mörk og
það var nálægt 50.000 mörkum meira
cn brúðguminn átti. Nú hefir lög-
reglan gengið úr skugga um að þetta
er landsliornamaður, sem á hvergi
höfði sinu að að lialla. Nýgifta frúin
hefir sótt um skilnað við aðalsmann-
inn sinn, og hann hefir verið kærð-
ur fyrir svik — ekki við hana
heldur við veitingahúsið, sem iiélt
veisluna fyrir hann.
Regine fílsen, blið-
iynd, lífsglöð stnlka,
sem um tima var
trúlofuð Sören Kirke
gaard.