Fálkinn - 21.05.1954, Side 4
4
FÁLKINN
Apollo-musterið í Delfi. Það kostaði Esóp lífið að hann fletti ofan af
svikum véfréttarprestanna.
Esóp og samtíð hans
Esóp var krypplingur og fæddur í ánauð. En dæmisögur hans eru til á
flestum tungum veraldar og börnin hafa gaman af þeim og fullorðnir geta
lært af þeim.
Sömu orðskviðir og spakmæli koma
fyrir í tungum margra ])jóða, stundum
óbreytt en stundum löguð eftir staS-
háttum. „AS skreyta sig lánsfjöSrum"
— „Hverjum ])ykir sinn fugl fagur“
— þau eru súr, sagSi refurinn“ —
liver kannast ekki viS þetta? ÞaS
gengur aftur, hvað eftir annað og er
alltaf nýtt, þó að það sé komið úr
dæmisögum Esóps, sem nú eru orðnar
rúmlega 2550 ára gamlar.
Evrópuþjóðir og ArabaþjóSir hafa
tileinkað sér Esópssögurriar og þær
ganga aftur í arabiskum ævintýrum
og íslenskum þjóðsögum, og liafa
komist inn i meðvitund margfalt
fleiri barna en Odysseifskviða og
orðskviðir Salómons. Arabiskt ritmál
varð ekki til fyrr en með kóraninum
en Esópssögurnar voru meðal þess
fyrsta, sem þýtt var á það mál.
Lífsmagn sitt eiga þessar sögur
vegna þess að þær fjalla um algenga
hluti og efni sein alltaf er nýtt. Þær
segja frá dýrum og Esóp lætur mann-
lega eiginleika — hégómagirnd og
heimsku, visku, síngirni, fórnfýsi og
metnaðargirnd birtast í skepnunum.
Asninn á hönk upp i bakið á Esóp,
því að sögur hans ráða eflaust mestu
um það, að fólk telur hann eina
heimskustu skepnu á jörðinni. Og
Esóp hefir öðrum fremur gert refinn
slægan. En hver er Esóp?
Esóp fæddist kringum 600 árum f.
Kr. í Litlu-Asíu eða nánar tiltekið í
Frýgíu, ekki langt frá Ankara, núver-
andi höfuðborg Tyrklands. Hann
fæddist i ánauð og forfeður hans
höfðu verið þrælar mann fram af
manni. Hann var krypplingur og mesti
væskill og ferlega ófríður. Til eru
fornar höggmyndir af Esóp og eftir
þeim að dæma hefir hann verið sönn
ímynd ófríðleikans — þræll, ólæs,
krypplingur og væskill — en samt
fór svo að hann var talinn einn af
sjö vitringum Grikklands hins forna
og naut virðingar og aðdáunar.
Hvernig mátti það ske?
Esóp var léttur i lund, mesti ær-
ingi og meinfyndinn. Þegar liann varð
að háði og spotti fyrir vaxtarlag sitt
og ófríðleik hafði hann jafnan á reið-
um höndum tilsvör, sem voru svo
neyðarleg að menn lærðu fljótt að
það borgaði sig ekki að bekkjast til
við hann. — Fyrsta langferð hans
var til Efesus, með þrælalest sem átti
að fara til sölu þangað. Þrælarnir
áttu að bera varning og nestið til
ferðarinnar. Vegna þess hve Esóp var
vanskapaður og vesæll fór hann fram
á að fá léttan bagga að bera. Honum
var leyft að velja úr böggunum. Tók
hann á ýmsum þeirra en tók að lokum
brauðakörfuna, og vakti þetta furðu
hinna þrælanna, þvi að karfan var
þyngri en margir aðrir baggarnir. En
eftir áninguna um miðjan daginn var
karfan orðin helmingi léttari og um
kvöldið var étið upp úr lienni, svo
að Esóp gekk laus það sem eftir var
ferðarinnar. Og nú sáu hinir þræl-
arnir að Ijóti þrællinn var vitur.
Þegar til Efesus kom voru þrælarn-
ir leiddir á markaðinn, baðaðir og
þrifaðir og látnir fara i skárstu fötin
sín. Á öllum þrælum sem voru til
sölu var dálítil auglýsing, þar sem til-
greindir voru kostir þrælsins. Þarna
komu margir kaupendur og von bráð-
ar voru flestir þrælar úr lióp Esóps
gengnir út. Voru ekki aðrir eftir en
ungur skrifari í griskri skikkju —
„toga“ — og hljóðfæraleikari með
ýmiss konar liljóðfæri, auk Esóps vesl-
ingsins, sem enginn vildi lita við. í
markaðslokin bar þarna að hinn
fræga speking Xanþos með lærisveina
sína. Fór hann að spyrja óscldu þræl-
ana spjörunum úr. Fyrst spurði hann
skrifarann hvað hann kynni. „Allt
sem þér krefjist," svaraði skrifarinn.
Og þá sneri spekingurinn sér að fiðl-
aranum og spurði hins sama, en hann
svaraði: „Allt sem þér óskið“.
Þegar Esóp var spurður sömu spurn-
ingarinnar svaraði liann hæversklega:
„Vinur minn til hægri gctur gert allt
sem þér krefjist og sá til vinstri allt
sem þér óskið. Þá verður ekkert eftir
handa niér að gera.“ Nú þóttist spek-
ingurinn Xanþos vita, að þessi ótútlegi
væskill hefði að minnsta kosti vit í
kollinum og fór að tala við hann.
„Viltu vera hreinskilinn og heiðar-
legur, ef ég kaupi þig?“ spurði Xan-
þos. En Esóp svaraði: „Ég er heiðar-
legur og ætla að verða það hvort sem
þér kaupið mig eða ekki.“ — „Ég á
við, að þú strjúkir ekki frá mér,“
sagði spekingurinn cn Esóp brosti og
svaraði: „Hafið þér nokkurn tíma
lieyrt um fugla í búri, sem sögðu eig-
anda sínum að þeir ætluðu að flýja.“
Xanþos leist vel á krypplinginn og
spurði þrælasalann hvað ódýrasta
verðið fyrir hann væri. Þ'eim var báð-
um Ijóst að liann væri ekki mikils
virði. Og þrælasalinn svaraði: „Kauptu
liina þrælana tvo, þá skaltu fá Esöp
i kaupbæti.“ Og Xanþos keypti þá og
fór með þá heim til sín. Það sem liér
segir frá heimilisliáttum hjá Xanþosi,
er haft eftir Esóp sjálfum.
Heimilið var ríki út af fyrir sig og
gleðilegasti viðburðurinn á heimilinu
var þegar barn fæddist. Það var til-
kynnt með því að festa ólívugrein yf-
ir dyrnar. í Grikklandi giftist fóllc
aðallega í janúar, „svo að mannssæðið
gæti þroskast sem ávöxtur jarðarinn-
ar“. Brúðguminn færði lijúskapar-
guðunum fórnir, en brúðurin ástar-
gyðjunum, og áður en brúðkaup fór
fram voru hjónaefnin lauguð og
lireinsuð af öllu óhreinu, en síðan
„rændi" brúðguminn brúðinni, þ. e.
a. s. tók liana á loft og bar hana inn
fyrir þröskuldinn. Brúðkaupsveislan
fór heldur ruddalega fram. Gestirnir
klæmdust og létu munnsöfnuðinn
einkum ganga út yfir brúðhjónin, og
• sögðu álit sitt á innbúi lijónanna,
bæði lof og last. Svo kom að þvi að
barnið fæddist. Þegar það var vanið
af brjósti tuggði móðirin allan mat
i það fyrst um sinn, til að gera hann
auðmeltanlegri. Ef barnið var sveinn
var hann skirður nafni föðurafa síns.
í Spörtu tók rikið að sér uppeldi
drengja er þeir urðu 7 ára, en í Aþenu
dvöldust þeir lieima til 17 ára aldurs.
Þeir gengu í einkaskóla, þvi að opin-
berir skólar voru engir til, og lærðu
Odysseifskviðu og Ilionskviðu utan að.
Þeir lærðu að skrifa og var lesið fyrir,
og þeir voru æfðir í hugarreikningi.
Og mikil stund var lögð á leikfimi og
iþróttir.
Þegar sveinninn varð 18 ára var
hann skráður borgari. Nú átti ríkið
að kenna honum hernaðariþrótt. Oft
var hann sendur til Litlu-Asíu til her-
æfinga eða i hernað.
Sonur Xanþosar hafði nýlega verið
skráður i lierinn þegar Esóp kom á
heimilið og kona lians var í illu skapi
þess vegna. Þegar hún sá krypplinginn
fékk lnin vonskukast. Nu voru góð
ráð dýr. Xanþos stóð orðlaus en Esóp
brá fyrir sig kunnu grísku spakmæli:
„Júpíter forði oss frá eldi, vatni
og reiðum eiginkonumI“ Djörfung
krypplingsins mun liafa gert húsfreyj-
una forviða. Að minnsta kosti var hún
honum alltaf góð eftir þetta, og Esóp
undi vel hag sínum. Hann fékk tæki-
færi til að menntast og þroskast og
húsbændur lians voru fyrsta fólkið
sem hann kynntist, er kunnu að meta
hann — ekki sem þræl heldur sem
vin og ráðunaut.
Esóp varð brátt Major Donnis, eða
ráðsmaður á heimilinu, og frá þeim
tíma eru margar sögur hans. Einu
sinni hélt Xanþos samkvæmi fyrir
karlmenn. Gestir fengu nautatungu í
margvíslegum útgáfum að borða.
Þessu reiddist Inisbóndinn en Esóp
afsakaði sig með þvi að ekkert væri
dásamlegra en tunga, sem væri lykill
allrar ósagðrar speki. Gestunum var
skemmt er þeir lieyrðu þessa skýr-
ingu, en nú var Esóp sagt, að þegar
samkvæmi yrði næst, yrði hann að
búa til mat úr þvi viðbjóðslegasta sem
hann vissi.
Og þá bar Esóp líka fram tungu,
hvern réttinn eftir annan. Húsbónd-
inn varð reiður, en Esóp gaf skýring-
una: „Ekkert illt gerist i heiminum
án þess að tungan komi þar við sögu.
Þegar morð og ofbeldi er framið á
tungan alltaf þátt i því.“
Enginn gat talað milli hjónanna
nema Esóp. Einu sinni fór konan á
burt i reiðikasti og fluttist til foreldra
sinna og sagðist aldrei skyldu koma
aftur. Fyrst i stað var Xanþos feginn
að losna við skassið. En svo fór hann
að sakna hennar og sagði Esóp frá
því. Esóp sagði honum að hann
skyldi sjá um að frúin kæmi aftur
og bað Xanþos að fara á torgið og
panta kjöt, fisk og dýrustu ávexti,
sem sent skyldi heim á tilteknum degi.
Sjálfur heimsótti Esóp þjóna annarra
fyrirmanna og trúði þeim fyrir þvi,
að Xanþos væri að fá sér nýja konu
og ætlaði að kvænast þennan dag. Vit-
anlega frétti frúin um þetta og á
„brúðkaupsdaginn“ kom hún vaðandi
heim, en Xanþos tók henni opnum
örmum og allt féll í ljúfa löð.
Esóp langaði til að fá frelsi og bað
um það að launum fyrir að hann
þýddi gamla grafskrift, sem sagði til
um hvar fjársjóður einn væri fólginn.
Xanþos lofaði að gefa honum frelsi,
en þegar til kom tímdi hann ekki að
missa hann. Nokkru síðar var Xanþos
falið að ráða fram úr vandamáli, sem
snerti stjórn bæjarins. Hann gat ekki
ráðið fram úr þvi og fór til Esóps.
Og Esóp sá sér leik á borði og bauðst
til að fara á fund bæjarráðsins og
flytja málið þar. Xanþos féllst á það og
Esóp fór á fundinn. „Er það löglegt
að þræll fræði frjálsa borgara á opin-
berum fundi?“ spurði Esóp. Lögfræð-
Rústir frá fæðingaröld Aþenuborgar: Erechteum.