Fálkinn - 11.01.1957, Blaðsíða 7

FÁLKINN
7
Fyrir þrjátíu árum hóf Bókmenntafélagið útgáfu „Annála 1400—1800“ undir
umsjá hins merka fræðimanns Hannesar Þorsteinssonar þjóðskjalavarðar,
sem sá um útgáfuna meðan hans naut við, og gaf út fyrstu tvö bindin, en
síðan 1940 hefir Jón Jóhannesson prófessor annast útgáfuna. — Fjöldi fólks
heldur að Annálarnir séu aðeins fyrir fræðimenn og þrautleiðinlegir aflestrar.
Þessi skoðun veldur því, að ekki eru fleiri félagsmenn í Bókmenntafélaginu
en raun ber vitni. En sannleikurinn er sá, að Annálarnir eru öðrum þræði
hin ágætasta skemmtilesning, bæði vegna efnis og málfars, og um leið hin
besta spegilmynd af viðhorfi þjóðarinnar og andlegu lífi á umliðnum öldum.
Þær voru aldir eymdar og kúgunar að vísu, og harðæri og drepsóttir eru
oft rúmfrek í frásögnunum. Annálunum eigum við að þakka vitneskju þá,
sem við eigum um veðráttu, hafísa, eldgos og drepsóttir — um slysfarir,
sifjaspell og galdrabrennur, svo að nokkuð sé nefnt. í Annálunum er sagt
frá fólki og atburðum, sem síðar hefir orðið efni í þjóðsögur. — Framvegis
rnun Fálkinn birta annálsgreinar af ýmsu tagi, ýmist hinar lengri frásagnir
af meiri háttar viðburðum, eða smágreinar af atvikum, sem í frásögur eru
færð, ýmist vegna þesS að þau hafa þótt yfirnáttúruleg eða sjaldgæf.
MABY PICKFORD. Frh. af bls. 5.
kvöldið. Við Douglas vorum í bilnum
okkar og höfðum gát á lögreglubíln-
um. Þá sá ég lítinn bíl, það var ekki
dregið fyrir gluggana á honum og
mennirnir í honum skimuðu út og
mér fannst þeir grunsamlegir. Þegar
við ókum inn i Sunset Boulevard
benti ég Douglas á þennan bil.
— Ég hefi gát á honum, sagði hann.
— En sérðu ekki lögreglubilinn?
Ég leit í allar áttir en sá 'hann
hvergi. Þegar kemiir i Beverley Hills
er Sunset Boulevard breitt stræti,
með grasgeirum í miðju. Til þess að
sjá betur til hins bílsins ók Douglas
til vinstri á okkar braut. Von bráðar
ókum við og hinn bíllinn eins og
örskot, samsíða á strætinu. Milli mín
og Douglas lá haglabyssa, og hlaupið
tekið af, og ennfremur skammbyssa,
Colt 45. Douglas hafði kcnnt mér að
fara með byssu, og þótt ég segi sjálf
frá þá er ég talsvert góð skytta. Ég
var viðbúin að verjast.
Við brunuðum áfram með 120
kilómetra hraða. Ég bað Douglas um
að reyna ekki að þvinga sig fram úr
hinum bilnum, en hann hefir sjálf-
sagt ekki heyrt til mín. Hann sveigði
inn á hinn brautarhelminginn fyrir
framan hinn bilinn og straukst um
leið við spánýjan Fordbíl. Hann var
nokkuð hár, eins og allir Fordar i
þá daga, og lagðist sitt á hvað svo að
ég var hrædd um að hann mundi
velta.
Loks sveigði Douglas upp að
Beverley Hills Hotel. Ifann snarheml-
aði, þreif haglabyssuna og hljóp út
áður en bíllinn var stansaður.
— Upp með hendurnar! öskraði
hann beint fyrir framan bilinn sem
hafði elt.
Margradda skelfingaróp heyrðist úr
bílnum: — Hægan, hægan, Douglas,
þetta er lögreglan! Bófarnir voru í
Fordbilnum, sem þú rakst á áðan!
Douglas var rakur af kölduni svita
og náfölur.
— Ég vil ekki leggja konuna mína
í þessa liættu framar, sagði hann. —
Ég heimta að bófarnir séu handtekn-
ir undir eins!
Og þegar þeir lögðu bílnum sínum
skammt frá kvikmyndastöðinni dag-
inn eftir, voru þeir teknir, allir þrir.
Sá sem gerður hafði verið út til að
ginna þá, var ekki með þeim í það
skiplið.
SIGURFÖR TIL RÚSSLANDS.
Brúðkaupsferðin hafði verið þreyt-
andi óðagot. En okkur langaði í meira
og afréðum að fara i langferð á hverju
ári. Á hverju vori eða suniri, eða
þegar við höfðum lokið við nýja
mynd, fórum við eitthvað út í heim
— til Evrópu, Afriku, Japan, Ivína
eða annarra landa til að sjá ný and-
lit og staði, sem Douglas hafði ekki
séð áður.
Ég gleymi aldrei fcrðinni til Rúss-
lands 1926. Við höfðum verið vöruð
við að fara þangað og fengum alls
konar varúðarráð, ef eiltlivað kynni
að bjáta á.
En frá Rússlandi, eins og öðrum
löndum, er það hin hrifandi einlægni
og alúð fólksins, sem ég man best.
Pólska lestin fór ekki lengra en
til Minsk. Þar var farangur okkar
rannsakaður vandlega og svo fórum
við í rússnesku lestina — i vagn sem
cinu sinni hafði verið einkavagn
zarsins!
Við vöknuðum i aftureldingu við
að barið var á dyrnar. Það var kvik-
myndaljósmyndari, sem hafði komið
i lestina á leiðinni. Við liöfðum liaft
gluggann opinn um nóttina og vor-
um þess vegna ölt sótug. Ég grát-
bændi um að fá að sleppa við ljós-
myndun, en það dugði ekki. Ljós-
myndarinn vár alltaf að gægjast til
mín yfir vélina og segja: Mariuska
... I love you!
Þessi kynni urðu forsmekkur mót-
tökunnar i Moskva. Við höfðum ekki
búist við að sjá hundrað þúsund
raanns í hóp fyrir utan járnbrautar-
stöðina. Strákar og stelpur höfðu
klifrað upp í lugtarstólpana, og
hundruð manna þyrptust að lestinni
og inn í vagnana. Ljósmyndarinn og
gildur GPU-foringi tóku mig og báru
mig á milti sín, hvað sem Douglas
sagði.
Við vorum viku í Moskva — í ótelj-
andi móttökum og fundum og ævin-
týralegum veislum. Rússneskir kvik-
myndaleikarar voru alltaf með okk-
ur, nærgætnir, vinalegir og ræðnir.
Því miður fékk ég ekki að koma
inn i Kreml. Áformað var að við
Douglas skoðuðum höllina saman,
síðasta daginn sem við vorum í borg-
inni. En dvölin i borginni hafði reynt
á mig, og einmitt þennan morgun leið
yfir mig. Douglas fór til Kreml en
ég lá í rúminu.
Þegar hann kom. aftur var fólks-
fjöldinn fyrir utan Hotel Metropole
enn stærri en vant var. Douglas náði
í amerískan blaðamann, sem kunni
rússnesku. Þeir fóru saman út á sval-
irnar og blaðamaðurinn ávarpaði
fjöldann. Hann sagði að ég væri veik
og langaði til að hvíla mig áður en
við færum af stað um kvöldið.
Þegar fólkið heyrði þetta klappaði
það saman lófunum, en gcrðu það
ógleymanlega hrífandi — varlega og
hávaðalaust. Og svo fóru jjcir sína
leið, hægt og rólega.
í KLÍPU.
Sumar ferðirnar okkar voru ekki
eins áhrifaríkar og þessi. Og stundum
upplifði maður ýmislegt miður þægi-
legt.
Ég gleymi aldrei heimsókninni hjá
greifaynjunni di Frasso, i Villa Mad-
ama í Rómaborg vorið 1933. Eitt
kvöldið ætlaði Umberto krónprins að
‘heiðra greifafrúna með komu sinni. Af
einhverjum ástæðum varð ég sein fyr-
ir, og ég var alls ekki búin að tygja
mig þegar stúlkan drap á dyr og sagði
að ég hefði þrjár minútur upp á að
hlaupa, til að vera komin niður áður
en krónprinsinn kæmi.
Ég hafði keypt mér ljómandi fal-
leg nærföt i Paris, m. a. buxur, sem
voru festar um mittið með streng með
ofurlitlum perluhnapp og hneslu. Ég
girti mig i flýti, smeygði mér í kjól-
inn og hljóp niður stigann. Þá var
krónprinsinn kominn. Marmaragólfið
var nýbónað og ég rann inn um tign-
arlegar dyr, en hátíðlegur þjónn
kynnti: — La Signorina Maria Pick-
ford!
í sömu svifum fann ég dettandi
silki strjúkast við mig. — Nei, nei!
hugsaði ég mcð mér, — það getur
ekki verið. En ég stirðnaði af angist
og þorði eklci að stiga eitt skref ■—-
brækurnar með perluhnappinum lögð-
ust til hvíldar um ökklana á mér.
Alll samtal þagnaði í nokkrar kvala-
fullar sekúndur. Ef ég hefði verið
ófeimin hefði ég auðvitað stigið gæti-
ega út úr buxunum og látið þjóninn
um að hirða þær. En í staðinn góndi
ég á hann, eins og hann bæri ábyrgð-
ina á þvi að hnappnum var ekki al-
mennilega lineppt. Svo beygði ég mig,
Aj Tyrbjardninu 1627
Tyrkjaránið mikla var einn af
stórviðburðunum á fyrri hluta 17.
aldar og er víða getið i annálum. í
Skarðsásannál segir svo frá þessum
válega atburði 1627:
„Þann 12. júní (20. júni mun rétt-
ara) komu tyrkneskir ræningjar með
skip í Grindavik, tóku það danska
skip, sem þar lá með nokkrum mönn-
um og góssi; kaupmaðurinn flýði;
einninn hertóku þeir kvinnu Jóns
Guðlaugssonar, Guðrúnu að nafni, bú-
anda á Járngerðarstöðum, með þrem-
ur hennar sonum, item hennar tvo
bræður, en hjuggu hinn þriðja lil
skemmda. Þar til ræntu þeir öðrum
6 mönnum. Þetta sama ræningjaskip
tólc og annað danskt skip, sem
Kaupenhafnar reiðarar höfðu hingað
til landsins sent, og sigla átti upp á
Isafjörð; það tóku þeir fyrir Grinda-
vík og ginntu að sér með flaggi eður
merki þess skips, sem tekið höfðu,
og sendu annað þeirra fram með rán-
fcngisfarm. Hin tvö lög'ðu ofan fyrir
Nes og inn að Seilu. Höfuðsmaður
íslands, Holgeir Rosenkrans, sem þá
hafði sitt skip í Seilu við Bessastaði,
er hann spurði rán i Grindavík,
stefndi til sín skipi úr Kefla-
vík og öðru úr Hafnarfirði, en hið
þriðja úr Hólminum duldist inn við
I.eiruvoga. Lét hirðstjórinn tilbúa í
Seilunni virki eður skans, (sumir
sögðu af fiskiböggum), og setja á
byssur þær fáu, sem tii voru. Þar voru
í virkinu íslendingar margir: Jón, er
lögmaður hafði verið, Sigurðsson,
séra Þorlákur Skúlason biskupsefni,
‘Þorbergur og Sigurðir Hrólfssynir;
þessir voru að norðan með sinum
mönnum. Og þegar þessi tvö skip
sigldu framan af Seilunni skutu hvor-
tók upp buxurnar og stakk þeim í
vinstri handarkrikann. Og með öllum
þeim virðuleik, sem mér var unnt að
sýna, þranmiaði ég til húsfreyjunnar,
sem stóð við hliðina á hinum kon-
unglega gesti. Ég lineygði mig djúpt
og sagði: — Gott kvöld, yðar kon-
unglega tign.
Þá sprakk blaðran og allir fóru að
skellihlæja.
ÉG KLIPPI AF MÉR KRULLURNAR.
Oft hefi ég hugsað um hvort ég
hafi i rauninni haft leyfi til að klippa
af mér lokkana, og aldrei gleymi ég
Framhald á bls. 14.
ir um sig nokkrum byssum, þeir tyrk-
nesku og landsmenn, og stönsuðu þá
illvirkjar sig, sneru við og hitti ann-
að skipið grunn og stóð á klett;
f.luttu þá fanga af því og á hitt skipið,
og komu svo báðum á brott og héldu
frá, en þeir dönslui fengu stórt ámæli
af því, að þeir lögðu ekki að þeim
strákum, meðan í þvi svamli voru að
flytja góssið á millum skipanna, hvað
íslendingum þótti auðvelt verið hafa.
Þetta var fyrir sjálft alþingi, og reið
ckki hirðstjórinn upp á þingið. Uggur
og ótti var j)á mikill um öll Suðurnes,
fiuttar kvinnur og börn, fé og bú-
smali á efri byggðir. Rán á Austfjörð-
um af Tyrkjum, tóku kaupmannafar
í Djúpavogi i Berufirði og allt góss,
einninn ræntu fé og mönnum um
Berufjörð og Berufjarðarströnd, ráku
fé og menn til skipa, drápu menn og
líka söxuðii og sundurhjuggu. Svo
hefur sá fróði mann Kláus Eyjólfsson
þar um skrifað, þeir hafi þar drepið
9 menn, en rænt 110. Einninn þá síð-
ar í Juliománuði komu þrjú ræn-
ingjaskip tyrkensk að Vestmanna-
eyjum, fyrst sunnan að eýjunum, létu
þar út 3 stóra báta, fulla af mönnum,
og fóru þar upp á eyjarnar óvana-
lega uppgöngu. Skrifar séra Ólafur
Egilsson, þar muni hafa verið 300
manns. Þeir skiptu sér í hópa um
eyjarnar með sinum rauðu merkjum,
herbúnaði, herópi og óhljóðum, inn-
tóku þær allar, ráku fólkið og fé að
Dönskuhúsum, drápu sumt og söxuðu
sundur, suma skutu þeir til dauðs.
Það merkilega skáld, Jón prest Þor-
steinsson, liflétu þeir, en ræntu á
brott konu, syni og dóttur. Séra Ólaf
tóku þeir, lians konu og börn, ræntu
kirkjuna, og brenndu þar eftir á og
öll Dönskuhús þar, fluttu fólk og fé
til skipa. Og hverninn þeir hafi ]>ar
harðlega og liáðulega farið með karl-
fólk og konur má lesa i skrifi Kláus-
ar og reisubók séra Ólafs. Þeir hinir
dönsku komust með flótta, á bátum,
til meginlands. Að þvi sem næst hef-
ur orðið komizt um fjölda á þeim
manneskjum, sem fundust í cyjunum
dauðar, og ekki voru öldungis upp-
brenndar, voru 34, en þeir burtræntu,
scm menn vissu 242. — Danskir
reiðarar sendu kaupskip á Vestfirði
síð sumars í stað þess sem rænt var,
og þar með kom varnarskip. Engelskt
varnarskip við duggur enskar var
fyrir Vesturlandi. Það tók franskt
hvalfangaraskip eitt fyrir Vestfjörð-
um; komust af á báti og í land fransk-
ir menn 18; þeir komu 2 til alþingis
og sigldu í Seilu ...“