Fálkinn - 10.05.1957, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Konurnor hringum Rkhord Wagner
Jöfur þýskra tónskálda á 19. öld, Richard Wagner, markaði stefnu-
mót í tónlist og varð að heyja erfiða baráttu. Hann var skapstór
maður og óráðþægur, en þrjár konur urðu honum stoð í baráttunni.
Þær tilbáðu þennan hrokafulla sérgæðing. — Nú hefir verið gerð
kvikmynd af ævi Wagners, eftir skáldsögu sem Bertita Harding
hefir skrifað um hann. Þar leikur Alan Badel Wagner, en konurn-
ar þrjár eru Yvonne de Carlo, Valentine Cortese og Rita Gam.
Höfundur „Lohengrins", „Tann-
'haiisers", „Meistarasöngvanna" og
„Niflungahringsins“ fæddist í Leipzig
22. miaí 1813. Þetta reyndist bráðvel
gefinn piltur. Hann vildi verða skáld.
En eftir að hann kynntist verkum
Beethovens og Mozarts einsetti hann
sér að verða tónskáld. Og hann varð
það.
Tuttugu og eins árs er hann í
Magdeburg og er þá orðinn svo tón-
listarmenntaður, að hann getur tekið
að sér að Verða hljómsvieitarstjóri
óperunnar þar. Hann giftist stúlku,
sem heitir Minna Planer og sér ekki
annað en gull og græna skóga fram-
undan. Hann þykist handviss um að
leggja undir sig allan heiminn, og lifa
eins og kóngur með Minnu sinni.
En óperufyrirtækið verður gjald-
þrota. Og Wagner og Minna fara fyrst
til París, síðan til Königsberg og loks
til London, til að reyna að freista
gæfunnar. Þýsk tónskáld voru vel séð
í London þá.
Sjóferðin til Englands varð söguleg.
Skipið hreppti aftaka veður, ósjó,
þrumur og eldingar, og verður að
hleypa inn í litla vik í Noregi, rétt
fyrir norðan Lillesand. Minna var að
drepast úr sjóveiki, en Wagner verð-
ur hugfanginn af tröllaleik náttúru-
aflanna og „músíkinni" í veðrinu, og
óperan „Hollendingurinn fljúgandi"
fær form í huga hans. Norska víkin,
sem hleypt var i, er enn fyrimynd
að leiksviðinu i „Hollendingnum".
í París var tónskáldið Meyerbeer
þá mestu ráðandi í tónlistarlifinu.
Hann tók Wagner kuldalega, fannst
vera fullmikill vindur í þessum unga
manni og skilur ekki hvað fyrir hon-
um vakir. Franz Liszt er sá eini sem
skilur hann og greiðir götu lians. En
Wagner kemur hvergi ár sinni fyrir
borð, og verður að afskrifa nótur fyr-
ir önnur tónskáld til að hafa ofan i
sig að éta. Og Minna hjálpar honum
— hún þvær og saumar fyrir ná-
grannana. Þannig eru ástæðurnar
þegar Wagner er að ljúka við „Hol-
lendinginn fljúgandi“. En hann vant-
ar aura í burðargjald, til að geta sent
þýsku leikhúsi verkið. Og loks lend-
ir hann í skuldafangelsi.
Þá skerst Franz Liszt i leikinn.
Leysir hann út úr fangelsinu og fær
því framgengt að hirðleikhúsið í
Hér sjást þrjár konurnar, sem Wagner elskaði, eins og þær koma fram í kvik-
myndinni: Fyrri konan, Monna Planer, er leikin af Yvonne de Carlo, næst
kemur Mathilde von Wesendonck, leikin af Valentine Cortese og loks síðasta
kona 'Wagners, Cosima Liszt, lcikin af Ritu Gam. Alan Badel leikur Wagncr
sjálfan.
Dresden tekur „Hollendinginn“ til
sýningar. Wagner stjórnar hljóm-
sveitinni sjálfur, og Ágúst Saxakon-
ungur, sem er viðstaddur, skipar
hann hirð-hljómsveitarstjóra. Og sýn-
ingin vekur fögnuð, fólkið er lirifið
af tónlistinni, söngnum og leiknum.
Nú virðist allt brosa við, og Minna
fagnar þvi að kvalatilverunni sé lok-
ið. En hún fagnar of snemma. Hún
hefir gleymt að Riohard liennar er
ekki við eina fjölina felldur, og að
'hann er byltingasinni og berst fyrir
frelsi og mannréttindinum. Hann tek-
ur virkan þátt i starfi byltingamanna
'gegn kónginum og stjórninni, dreifir
flugritum og situr leynifundi. Minna
reynir að aðvara hann og fá hann
ofan af þessu, en það tekst ekki, og
svo fer eins og liana hafði órað fyrir.
Riohard verður að flýja land — hann
kemst undan falinn undir heyi á
vagni. En Minna situr eftir.
Hann kemst til Weimar og laumast
inn í ópreuna, þar sem verið er að
undirbúa hljómleika með ýmsum
verkum hans á skemmtiskránni. Og
þarna hittir hann velgerðarmann
sinn, Franz Liszt — og Cosimu, unga
og fallega dóttur hans. Hún er gagn-
tckin af tónlist Wagners, og þegar
'hún sér 'höfundinn verður liún ekki
síður gagntekin af honum. Hún verð-
ur ástfangin þegar í stað. — Hún tek-
ur þátt i ráðagerðum um framtíð
Wagners og stingur upp á, að hann
fari til vinfólks Liszts í Sviss, Ottos
Wesendonck og Mathilde konu lians,
sem voru mikið áhrifafólk.
Og nú byrjar nýr þáttur í lífi
Wagners. Wesendonckhjónin gera sitt
besta til að grciða götu Wagners.
Þau bjóða honum að setjast að í gesta-
ibúðinni, sem er á óðalssetrinu þeirra,
og hafa tónlistarkvöld fyrir boðs-
gesti, til þess að gefa Wagner færi
á að kynna tónsmíðar sínar. Mathilde
Wesendonck er gagntekin af Wagner
og þau verða rneira en vinir. Það er
innblástri frá henni að jiakka, að
„Tristan og Isolde“ verður til.
En svo springur blaðran. Minna,
sem er komin frá Þýskalandi, þolir
ekki að horfa upp á leynimakkið
milli Riohards og Matliilde lengur, og
hún finnur, að hún hefir aldrei átt
hug Wagners allan. Og liann hefir
aldrei verið henni einlæglega trúr.
Wesendonck gamli er blindur í mál-
inu og eys gjöfunum yfir Wagner,
liangað til Minna flettir ofan af öllu
saman, í reiðikasti. Þá opnast augu
húsbóndans. Wagner verður að hypja
sig á burt, en er sárreiður Minnu fyrir
framferði hennar og skilur við hana
í Venezia. Þaðan fer laún ein síns liðs
til Þýskalands.
Cosima Liszt hefir ekld gleymt
Wagner, þó að hún hafi gifst Hans
von Bulow, sem er að vinna sér
brautargengi sem hljómsveitarstjóri.
Richard Wagner á efri árum, með
RembrandtShúfuna og í flauelsjakkan-
um. Með honum urðu þáttaskipti í
sögu óperunnar.
Þau fara i ferðalag til Ítalíu, og i
þeirri ferð hitta þau Wagner i
Venezia.
Cosima fer á undan manni sínum
i höllina, sem Wagner hefst við i, og
hittir liann þar aunian og hrelldan,
harmandi að hafa misst Mathilde
Wesendonck. Hann getur ekki unnið
en situr fyrir innan byrgða glugga
og vorkennir sjálfum sér. Cosima tal-
ar fyrir honum. Reynir að sannfæra
'hann um, að engin von sé til þess
að Mathilde skilji við manninn sinn,
til þess að lifa í tvísýnu með Wagner.
Það sé óhugsandi að þessi lúxusdama
vilji afsala sér heimilinu sínu og
silkikaupmanninum.
„Þú hefir enga heimild til að láta
konu gerspilla lífi þínu,“ segir hún.
Og nú kemur Hans von Búlow með
chiantiflösku til að reyna að eyða úr
honum ólundinni. Hann spyr eftir
Minnu, en Richard vill ekkert um
hana tala né hugsa. í hans augum er
hún ekki annað en kvenmannsvæfla,
sem hann verður að horga meðlag
með.
Richard Wagner þráir að komast
heim til Þýskalands, svo að hann geti
komið óperum sínum á svið. En þrett-
án ár líða þangað til hann kemst heim
úr útlegðinni. Loks getur hann látið
Cosima, síðari kona Wagners, gift
Hans Biilow áður, og dóttir Franz
Liszt komst yfir nírætt og stjórnaði
Bayreuth-óperunni fram á síðustu ár.