Fálkinn - 21.06.1957, Blaðsíða 11

FÁLKINN
11
LITLA SAGAN
lt U Z I C K A :
Dyrabjöllunni var liringt. Rithöf-
undurinn John Parry leit á klukk-
una. Hún var nærri þvi níu — hver
gat verið að heimsækja hann á af-
skekktum stað uppi í sveit svona
seint á kvöldi?
— Millie, Miliie! hrópaði 'hann. —
Gáðu að liver þetta er!
En svo mundi hann að bæði Millie
og eldakonan áttu frí i kvöld. Hann
fór sjálfur til dyra.
Alvarlegur gamall maður stóð við
dyrnar, gráskeggjaður, með vindil,
harðan 'hatt og skjalatösku i hendinni.
— Veitist mér sá heiður að tala við
hr. JoQin Parry? spurði gesturinn.
— Já. Hvað get ég gert fyrir yður.
— Afsakið að ég er svona seint á
ferð, en ég átti svo annríkt að ég
gat ekki komið fyrr. Ég heiti Vincent
Tucker og er í Barnaverndarnefnd-
inni. Ég hringdi til að láta vita að
ég kæmi.
Parry fór með gestinn inn i stofu
og bauð honum sæti.
— Mér þykir leitt að ég neyðist
til að baka yður óþægindi. En eftir
langa umhugsun afréð ég að tala við
yður í fullri vinsemd og benda yður
á, að ýmislegt í ævintýraskáldsögun-
um, sem !þér hafið látið birta undan-
farið, hefir spillandi áhrif á börn og
unglinga. Gætið þér ekki hugsað yður
að breyta til, og skrifa eitthvað, sem
hefir uppbyggileg áhrif á æskulýð-
inn?
John Parry fór að ókyrrast á
stólnum.
— Ég á mjög erfitt með að svara
yður núna strax, sagði hann. — Ég
get ekki tekið neina ákvörðun um
þetta nema ég hugsi málið fyrst. Þeg-
ar á allt er litið þykja skáldsögur
minar mjög spennandi. Ég hefi grætt
mikið á þeim, og ...
— Ég hafði búist við þessu svari,
tók Tucker fram í. — Þér gerið yður
með öðrum orðum ekki ljóst hver
áhrif bækur yðar hafa?
Parry yppti öxlum.
— í hreinskilni sagt — nei!
Tucker hló góðlátlega og opnaði
skjalatöskuna sína.
— Jæja, það kemur ekki að sök.
En ég er kominn hingað til þess að
útskýra þessi áhrif fyrir yður.
Meðan Parry var að brjóta heilann
um hvers konar ógeðfellt skjal frá
Barnrverndarnefndinni Tucker ætl-
aði að sýna honum, dró sá síðar-
nefndi lassó upp úr skjalatöskunni
sinni og kastaði með mikilli fimi
snörunni um hálsinn á ritliöfundin-
um, batt hann við stólinn og stakk
kefli i munninn á honum.
Parry stundi.
— Verið þér ekki að stynja, herra
minn. Það gera hetjurnar i skáldsög-
unum yðar aldrei. Þær kvarta aldrei
þegar þær eru bundnar og keflaðar.
Svo gekk Tucker i hægðum sinum
að skrifborðinu, tók lykilinn að pen-
ingaskápnum úr skrifborðsskúffunni
og fór að troða fjármunum Parrys í
töskuna sina.
Hann varð svo hrifinn er hann
fann heila hundrað þúsund dollara
i skápnum að hann missti bæði skegg-
ið og stjórnina á sjálfum sér, og nú
stóð ungur og alls ekki alvarlegur
maður þarna fyrir framan skáldið.
— Þér eruð ekki herra Tucker!
öskraði Parry, sem hafði tekist að
spýta út úr sér keflinu. Hver eruð
þér, hrakmennið?
Ungi maðurinn stakk keflinu aftur
í munninn á Parry og til vonar og
vara setti hann heftiplástur fyrir
ginið líka.
Og um leið og hann fór út að dyr-
unurn með hundrað þúsund dollarana
leit liann um öxl.
— Kallið þér mig hrakmenni,
Parry? Þér ættuð að skammast yðar
fyrir að kalla mig það. Ég er, eins
og þér hafið fengið tækifæri til að
reyna, einn af allra tryggustu les-
endum yðar! *
Qarðuriiiff okUnr
Framhald af bls. 9.
leika árssprotanna. Þeir eiga að verða
álíka gildir og litli fingur manns á
fyrsta ári, en algengt er að sjá þá
litlu gildari en bandprjón. Þegar svo
er mega menn vita að áburðarskort-
ur sé mjög mikill. — Alaskaöspin er
Ijómandi fallegt tré, ilmar vel og ber
mjög stór blöð. Hún laufgast á sama
tirna og birkið og fellir blöð um svip-
að leyti, og þar sem henni líður vel
er vöxtur hennar mjög hraður. Dæmi
eru til að liún hafi komist í tæplega
9 metra hæð á 13 árum. Engar aðrar
trjátegundir liafa komist i námunda
við þetta. Ospinni er mjög auðvelt að
fjölga með græðlingum, og geta þvi
þeir, sem eiga þær í görðum sinum
gefið nágrönnum sínum afklipptar
greinar til að setja i jörð.
Álmur hefir verið fluttur til lands-
ins frá ýmsum stöðum, en þau álm-
tré, sem vaxið hafa upp af fræi frá
67. breiddarstigi í Norður-Noregi,
hafa reynst með afbrigðum harðger
hér á landi. Álm má setja niður sem
einstök tré eða nota hann í limgerði
og skjólgirðingar. Þessi álmur er ein
hin besta trjátegund, sem við höfum
til gróðursetningar i skjólbelti, en
hann mun vera lang áburðarfrekasta
trjátegundin, sem hér er. Það er ekki
viðlit að rækta hann nema með mjög
mikilli áburðargjöf. Undanfarið hefir
verið erfitt að afla fræs af þessum
stofni nema með höppum og glöpp-
um. Af því ihefir lítið verið til af
lionum um langt skeið. En i vor og
næsta vor mun eitthvað koma úr
gróðrarstöðvunum.
Hlynur er mjög fallegt og laufrikt
tré, sem til er i ýmsum görðum hér
á landi. Hann hefir iðulega borið fræ
en uppeldi lians er ýmsum vandkvæð-
um bundið og því er aldrei mikið til
af honum i senn. En ekki er ráðlegt
að planta nema einu eða tveim trjám
í hvern garð, þvi að hlynurinn verður
mjög stór og blaðrikur, og skyggir
því mjög á annan gróður.
Að endingu skal minnst á lítið lauf-
tré, sem hefir orðið útundan við
ræktun hér á landi. Það er gráelri
af norskum stofni. Það mun koma
úr gróðrarstöðvunum eftir eitt eða
tvö ár, og það er vafalaust mjög
harðgert.
Þegar öspin, álmurinn, hlynurinn
og gráelrið bætist i lióp hinna lauf-
trjánna, sem við liöfðum fyrir, verð-
ur öll trjárækt mikið fjölbreyttari
og skemmtilegri en verið hefir. Læt
ég þá útrætt um lauftrén en sný mér
að barrtrjánum.
Um 1920 og nokkur ár þar á eftir
var það almenn trú manna hér á
landi, að ekki þýddi neitt að fást við
ræktun barrtrjáa, enda var það ekki
gert að því undanskildu að fáeinir
menn fluttu þó inn nokkur sitkagreni
og eitthvað lítils háttar af öðrum
barrtrjóm. Þetta gekk misjafnlega, en
sanit lifa þó nokkur sitkagreni frá
þessum tíma m. a. í garði Valgeirs
Björnssonar við Laufásveg og garði
Guðmundar heitins Ásbjörnssonar við
Fjölnisveg. Þetta eru nú stór og mikil
tré. Upp úr 1936 var farið að flytja
inn bæði sitkagreni og ýms önnur
barrtré, og nú er svo komið að sjá
má sitkagreni all A'iða í görðmn
manna, og eru þau til mikillar prýði,
einkum á vetrum.
Reynslan hefir orðið sú, að mér
er nú óhætt að fullyrða að þar sem
sitkagrenið hefir náð góðri rótfestu
er það harðgerasta trjótegundin, sem
við höfum hér á suður og suðvestur-
landi. Þeir, sem vilja ganga úr skugga
um þetta ættu að leggja leið sína suð-
ur i Fossvogskirkjugarð og bera sam-
an vöxt og þroska grenisins við aðrar
trjótegundir, sem þar vaxa. Ég hefi
líka séð það berjast við óblíða suð-
vestanáttina hér við flæðarmálið i
Skerjafirðinum ásamt íslensku birki
og séð hvernig það heldur velli og
vex þótt íslenska birkið sé að gefast
upp ef.tir að hætt var að' bera að því
áburð.
Við gróðursetningu sitkagrenis i
garða er þess að gæta, að það er
miklu lengur að rótfestast en lauftrén.
Tekur það tvö ár eða meira áður en
grenið hefir búið um sig. Á þeim tíma
verður að hlifa þvi fyrir næðingi svo
sem frekast er kostur, því að annars
er barrinu hætt til að þorna og visna
og dctta af, en við það missir tréð
þrótlinn, og getur þetta leitt til al-
gerrar vaxtarstöðvunar og jafnvel
dauða ef illa tekst til. Því miður er
það alltof algeng sjón að sjá illa með-
farnar plöntur í sumum görðum, og
er ömurlegt að horfa upp á það, að
nvenn verji fé til plöntukaupa en kæri
sig svo kollótta um framhaldið. Þetta
er að fleygja peningum í sjóinn og
ætti hvergi að sjást. Ennfremur má
gras ekki vaxa að stofni grenisins
meðan það er lítið, en þegar trén
vaxa halda þau sjálf grasinu frá sér
nveð skugga af barri og greinum. Við
gróðursetningu sitkagrcnis er það því
alveg skilyrðislaus nauðsyn að skýla
því fyrstu tvö árin fyrir öllum næð-
ingi. Að þeim tima liðnunv mun fátt
geta grandað þvi. Ég þarf varla að
taka fram, að áburður meðfram trján-
um flýtir því að trén rótfestist og
örvar allan þroska þeirra.
Eini ókosturinn við sitkagrenið
sem garðtré er að það mun verða of
stórvaxið er stundir líða. En tvö ráð
eru til að koma í veg fyrir of hraðan
vöxt. Annar er að halda áburði frá
þvi þegar það er komið á legg, en
bitt er að klippa það að vild. Sitka-
grenið þolir vel hvers konar klipp-
ingu og toppstýfingu, og geta menn
haldið þeim lengi innan vissra tak-
marlca með þessu móti, ef rnenn lcæra
sig þá um það. Sitkagreni rná nota
í sigræn limgerði, ef menn vilja, og
má klippa það eins og keilu svo
fremi að það þyki fallegt.
Ég geri ráð fyrir að ræktun sitka-
grenis verði erfiðari norðan lands og
austan en Oiér syðra, þar sem úrkoma
er mikil, þvi að tréð er vant mikilli
úrkomu og er bókstaflega fjörutré,
ef svo mætti að orði komast. Ég liefi
að vísu séð álitleg sitkagreni á Akur-
eyri og víðar fyrir norðan, en ekki
er víst að framhald verði á góðum
þrifum sakir skorts ó loftraka og úr-
komu. En þeir, sem búa á þessum
slóðum geta ræktað sibiriskt lerki
með svipuðum árangri og við ræktum
sitkagrenið hér syðra. Lerkið er
meginlandstré, vant litilli úrkomu og
loftraka, og því er hætt við að það
þoli ekki vel úrkomuna hér syðra er
lil lengdar lætur.
Nú orðið er kostur á að fá ýms
önnur barrtré í garða svo sem blá-
greni, rauðgreni, hvitgreni og bast-
arð af hvítgreni og sitkagreni, sem
er mjög harðger, og auk þess nokkrar
furutegundir. Ég sé ekki ástæðu til
að fjölyrða um þessar tegundir, því
að öll ræktun þeirra er á sama veg
og sagt hefir verið um sitkagrenið.
En með þvi að hafa nokkur barrtré
i görðum auka menn mjög á fjöl-
breytnina og væri því vel, ef menn
notuðu þau jafnframt lauftrjánum.
Ástæða ihefði verið til að minnast
á ýrnsa rtinna i sambandi við trjá-
ræktina, en bæði er það, að ég er
tæplega nógu fróður um slíka hluti,
og eins hitt, að það væri of yfirgrips-
mikið að taka bæði tré og runna í
sama erindi. En þess má geta, að hér
má rækta marga fallega runna í görð-
um, einkum þegar skjól er fengið af
trjám, og koma margar tegundir til
greina, bæði blómrunnar og berja-
runnar. En það sem skortir mest nú
er að hér þyrfti sérstaka gróðrar-
stöð fyrir þess háttar gróður, þar sem
ýmsir stofnar væru reyndir og þeim
fjölgað er bestir væru við okkar hæfi.
Fáeinir garðyrkjumenn hafa fengist
nokkuð við ræktun runna og garð-
trjáa, og er það vel, því að hlutverk
skógræktarinnar er fyrst og fremst
að ala upp skógarplöntur, og þó að
nokkuð hafi verið gert að því að ala
upp runna og garðtré, hefir slikt
ávallt verið i hjáverkum, og því má
ekki búast við of miklu þaðan.
Um leið og ég lýk máli minu vil ég
endurtaka það, sem ég sagði í upp-
hafi, að trjárækt við heimilin setur
öllu öðru framar menningarbrag á
liibýlin. Þegar trjágarðar verða við
hvert hús í kaupstöðum landsins,
verða þau hlýlegri, vistlegri og um-
fram allt skjólbetri fyrir ibúana. Þess
vegna ætti það að vera metnaðarmál
sénhvers húseiganda að koma upp
snotrum trjágarði og vel hirtum. Enn-
fremur ættu bæjarstjórnir að stuðla
að þvi, að menn geti fljótt hafist
handa um ræktun garða með þvi að
leggja stéttir með lóðum samtímis þvi
að byggt er á þeini, og loks ættu
fegrunarfélög hinna ýmsu staða, að
láta þetta til sín taka, en því er nú
miður að sum þeirra eru ærið at-
hafnalitil, eins og Fegrunarfélag
Reykjavíkur, sem virðist 'hafa sofið
værum blundi um langt skeið. En
hvað sem öllu slíku liður vona ég að
sem flestir hefjist nú handa um að
búa til nýja garða og hirða hina
gömlu vel, svo hér megi klæða hina
gráu og köldu veggi ibúðarhúsa okk-
ar grænu laufi sumarlangt og svo að
sjá megi, að hér býr þrifin þjóð.
Erindi flutt á vegum Garðyrkjufé-
lags íslands 24. maí 1957. H. B.
E n d i r .