Fálkinn - 22.05.1959, Blaðsíða 4

4
FALKINN
• •
11«ðtti'inn. si*nt sasneli
.MESSIAS' og ,LARG0‘
Þann 1 1. f.m. voru 200 ár liðin frá dauða tónskáldsins Georgs Friedrichs Hándel. Um allan siðaðan heim hefur hans verið minnst,
sem eins af jöfrum þýskrar tónlistar, því að þó sumt af verkum hans sé nú gleymt, lifir það sem mest er um vert góðu lífi, svo sem
oratoríur hans. Og lag úr emm af óperum hans þekkja allir — Largo!
Georg Handel skurðlæknir í Halle
og síðar líflæknir Augusts hertoga
af Weissenfels hafði lítið álit á tón-
list sem atvinnugrein. Honum
fannst blátt áfram lítilsvirðandi að
stunda þá list, og það sagði hann
óspart Georg Friedrich syni sínum,
þegar hann ympraði á að fá að læra
á hljóðfæri. Undireins og hann hefði
lokið undirbúningsnámi átti hann
að læra lögfræði í háskólanum í
Halle og verða mikilsmetinn stjórn-
málamaður.
NÁTTÚRAN ER NÁMINU RÍKARI.
En litli Hándel var með allan
hugann við tónlistina. Og hæfileik-
ana hafði hann, það kom fram í
barnaskólanum og í drengjakórnum
í kirkjunni. Móðir hans og frænka
vildu láta undan drengnum og lofa
honum að fá að gegna köllun sinni,
en pabbinn sagði alltaf þvert nei.
Sagt er að þær hafi laumað clavi-
kordi — píanói þeirra tíma — upp
á háloft í húsinu, eitt sinn er lækn-
irinn var ekki heima, svo að litli
Hándel gæti æft sig þar á laun. Og
að hann hafi stolist þangað um
miðjar nætur til að æfa sig. En
vitanlega komst þetta upp von
bráðar.
Það komst brátt á allra varir í
Halle að litli Hándel væri frábær-
lega músíkalskt barn. Og einn góð-
an veðurdag fékk hann tækifæri til
að sýna það í kirkjunni. Eftir messu
var honum hleypt að orgelinu og
þar lék hann upp úr sér útgöngu-
lag, sem hreif alla viðstadda, þ. á. m.
August hertoga. Hann kynnti sér
málið og sýndi líflækni sínum fram
á, að það væri syndsamlegt að ætla
að kæfa svona listgáfu í fæðing-
unni. Þá lét gamli Hándel tilleiðast
að leyfa syni sínum að læra tónlist
með öðru námi, og útvegaði honum
ágætan kennara: tónskáldið Zach-
ow.
Seytján ára var Hándel orðinn
organisti í mótmælendakirkjunni í
Halle og lék jafnframt á cembalo í
leikhúshljómsveitinni. Þar lenti
honum í brýnu við tónskáldið
Matheson, sem stjórnaði óperu eftir
sig, sem „Cleopatra" hét, og söng
jafnframt hlutverk Antomusar, en
Hándel hafði stjórnað meðan
Matheson var á sviðinu. Antonius
fyrirfer sár hálftíma áður en sýn-
ingunni lýkur og ætlaði Matheson
að taka við hljómsveitarstjórninni
undireins og hann hafði lokið leik-
hlutverkinu. En Hándel neitaði að
víkja. Um leið og Hándel fór út
rak Matheson honum löðrung fyrir
ósvífnina, en ekki vildi Hándel þola
það bótalaust. Þegar kom út á leik-
hústorgið dró hann korðann úr
slíðrum og lagði til Mathesons. —
Háðu þeir einvígi þarna á torginu
að viðstöddu miklu fjölmenni, en
voru skildir áður en til blóðsúthell-
inga kæmi. Sagan sýnir að Hándel
var skapmaður.
Önnur saga sýnir hvílíkur krafta-
maður hann var. Eftir að hann var
orðinn hljómsveitarstjóri í London
stjórnaði hann þar óperunni „Ott-
one“ sem hann hafði sjálfur samið
og hagað aðalkvenhlutverkinu í
samræmi við sönghæfileika ítölsku
söngkonunnar Cuzzoni, sem ráðin
yar í þetta hlutverk. Hún var söng-
kona, 22 ára, og hafði verið ráðin
til árs til London með 200 punda
launum, auk allra tekna af einni
sýningu, en afar ljót og „prima
vandræðagripur“. Þegar æfingarn-
ar byrjuðu á ,,Ottone“ þverneitaði
hún að syngja eina aríuna, einmitt
þá, sem Hándel hafði ætlast til að
væri best við hennar hæfi. Þá
reiddist Hándel, þreif söngkonuna
milli handanna og rétti hana út um
glugga og hélt henni þar góða stund
með útréttum handleggjum og
kvaðst láta hana detta niður á göt-
una ef hún syngi ekki aríuna orða-
laust og bætti við: „Ég veit, frú,
að þér eruð ósvikinn kvendjöfull,
en það skuluð þér vita, að ég er
sjálfur Belsebub, yfirdjöfsi allra
djöfla!“ Þá varð hún eins og lamb,
óperan vakti hrifningu og þó mesta
1»
hin umrædda aría, „Falsa imagine",
sem síðar varð eitt mesta „bravó-
númer“ Cuzzoni.
HÁNDEL í ENGLÁNDI.
Ástæðan til þess að Hándel komst
til London og ílentist þar var sú,
að í Venezia hafði hann kynnst
enska sendiherranum þar, sem gerði
honum góð boð. En fleiri voru um
boðið. Ernst August prins af Hann-
over bauð honum til sín og það varð
að ráði að Hándel fór þangað og
réðst hirðhljómsveitarstjóri fyrir
1000 dala árslaun. Þetta var árið
1710, er Hándel var 25 ára. Hann-
overfursti gaf honum leyfi til að
fara stutta ferð til London um
haustið og það gerði hann og stjórn-
aði þar nýrri óperu eftir sig, sem
„Rinaldo“ hét.
Og honum féll vel í London. —
Hvergi hafði hann kunnið betur
við sig, enda bar fólk hann á hönd-
um sér. Burlington lávarður hýsti
hann og sælkeranum Hándel fannst
hann fá betri mat og vín í London
en hann hafið fengið annarsstaðar.
Á kvöldin sat hann öllum stundum
á „Queens Ann’s Inn“ og skemmti
sér, og engum fannst hann vera trú-
hneigður alvörumaður, þó hann
væri aðal tónlistarmaður St. Pauls-
kirkjunnar. „Heiðingjann mikla“
kölluðu vinir hans hann. Naut hann
lífsins í ríkum mæli og drakk mikið,
en af kvennamálum hans fara litlar
sögur og aldrei giftist hann.
Það varð langt frí, sem hann fékk
frá starfi sínu í Hannover. Hann
kom nefnilega aldrei aftur. —
Gleymdi kjörfurstanum og hirð-
hljómsveitarstjórastarfinu. En eftir
4 ára dvöl í London gerðust þau
tíðindi að Anna drottning dó, 1714,
en arftaki hennar varð enginn ann-
ar en — kjörfurstinn af Hannover,
sem tók konungsnafnið Georg I.
Og vitanlega var Hándel í ónáð hjá
honum, fyrir gömul sanmingsrof.
Konungurinn lét sem hann vissi
ekki að Hándel væri til.
En Hándel átti áhrifamikla vini,
og þeir fundu ráð til að koma á
sættum. Hándel samdi lagaflokk,
sem nefndur hefur verið „Water
music“ og, einn dag, er konungur
var á siglingu upp eftir „Thames“
fylgdi annað skip eftir með hljóm-
sveit um borð — það var Hándel
með „vatna-tónlist“ sína. Konung-
urinn hreifst og Hándel var tekinn
í sátt og varð ómissandi við hirðina.
MEÐLÆTI OG MÓTLÆTI.
Sextán ára bjó Hándel sem út-
lendingur í London, en 1726 varð
hann enskur borgari og eignaðist
húsið nr. 25 í Brook Street, þar sem
hann bjó til dauðadags. Hann var
orðinn fjáður maður og frægur. En
valt er veraldarlánið.
Óperur sínar hafði hann sýnt í
Haymarket-leikhúsinu. En þar urðu
forstjóraskifti og nýi stjórnandinn
rúði Hándel inn að skyrtunni. Um
þessar mundir kom „The Beggars
Opera“ (Túskildingsóperan) fram í
London, og nú vildi fólk ekki sjá
óperur Hándels og hann tapaði fé í
samkeppninni. Þó tókst honum að
stofna nýtt og frægt fyrirtæki:
„London Opera Acadenii“.
Svo leið og beið til ársins 1737.
Þegar Hándel vaknaði að morgni
11. apríl var þessi þrekvaxni krafta-
maður orðinn máttlaus hægra meg-
in. Ósjálfbjarga. Og hann. virtist
hafa lamast á sálinni líka. Lækn-
arnir töldu víst, að hann yrði aldrei
starfandi framar. En þrekið var
meira en þeir héldu. Eftir nokkrar
vikur var hann farinn að stjákla,
en þó með veikum burðum.
Hann fór til Aachen og notaði þar
heit böð, þrefalt lengri en læknarnir
lögðu fyrir -—- og lömunin hvarf!
Þetta áfall hefur eflaust orðið til
þess, að Hándel fór að lyfta huga
sínum hærra en áður. í guðstrúar-
áttina. Nú sneri hann hug sínum frá
óperunni og tók að fást við það
verk, sem hefur gert hann frægast-
an: „Messías". Það gekk fljótt. Full-
yrt er, að hann hafi lokið því á