Fálkinn - 04.04.1962, Page 27

mannahafnar til náms. Margt breytist á
skemmri tíma. Ný kynslóð var að taka
við og þeir sem voru með Jóni við nám
voru fyrir löngu horfnir heim. En Jón
Vestmann var einn mesti ævintýra-
maður íslenzkur. Hann varð fljótt þekkt-
ur í Kaupmannahöfn, bæði fyrir ævin-
týraríka ævi og mikla og óvenjulega
þekkingu, sem hann hafði aflað sér suð-
ur í Barbaríinu. En brátt urðu á leið
hans ný ævintýri, sérkennileg og fá-
heyrð eins og áður.
Þegar Jón Vestmann kom til Kaup-
mannahafnar var þangað kominn til
náms bróðursonur hans, sonur síra
Jóns prófasts á Melum í Melasveit.
Þessi ungi maður hét Daði Jónsson og
var við trésmíðanám í Höfn, sennilega
einn sá fyrsti, sem stundaði slíkt nám
á erlendri grund. Með Jóni Vestmann
og Daða tókst brátt kunningsskapur og
vinátta. Þeir hafa ef til.vill verið líkir
Gíslasonar:
NG
YRKJUM
að nokkru, að minnsta kosti voru báðir
, ófyrirleitnir og létu sér ekki allt fyrir
brjósti brenna.
Daði spurði Jón frænda sinn um
margt sem á daga hans hafði drifið í
Suðurálfu. Jón sagði frænda sínum frá
mörgu. Eitt sinn, ef til vill yfir ölglasi,
sagði hann honum frá því, að hann lét
umskerast þar syðra og kastaði krist-
inni trú. Eflaust hefur hinum unga
borgfirzka manni þótt þetta furðulegt,
og ef til vill hefur hann hneykslast
nokkuð á því. En Daði var ekki að
liggja á þessu ævintýri frænda síns.
Hann sagði frá því, að Jón Vestmann
hefði látið umskerast suður í Barbarí-
inu og kastað kristinni trú. Kom þar
þessum orðrómi, að hann barst til eyrna
sjálfum biskupinum yfir Sjálandi. Bisk-
up tók þetta allóstinnt upp í fyrstu og
vildi að Jóni Vestmann yrði stranglega
hegnt fyrir þessa synd, og jafnvel að
hann léti lífið. En „Rikisens Concellere“
lagði Jóni Vestmann lið, og slapp Jón
við að taka opinberar skriftir í sjálfri
Hólmskirkju og var fullkomlega tekinn
aftur í kristna kirkju. Þessar skriftir
fóru fram árið 1646. Eftir það varð Sjá-
landsbiskup vinur og stuðningsmaður
Jóns Vestmanns.
Jón Vestmann lærði ýmislegt merki-
legt af Tyrkjum. Það er mælt að hann
hafi fyrstur látið smíða eða sagt fyrir
hvernig smíða ætti hjólbörur í Dan-
mörku. Þótti þetta merk nýjung — og
var það. Jón lærði sjókortagerð í Bar-
baríinu. Danir sáu brátt að þessi þekk-
ing Jóns gæti komið að góðum notum.
Var hann því skipaður af konungi 20.
febrúar árið 1647 til að gera sjókort.
Fekk hann álitleg laun, auk kosts og
ókeypis íbúðar. Starf hans heyrði undir
sjóherinn og var hann í miklu áliti í
Kaupmannahöfn. Leið svo fram um
stund.
Veturinn 1649 varð Jón Vestmann
fyrir því slysi að detta og lærbrotna.
Brotið hafðist illa við og kom illt í sárið.
26. marz var Jón „liggjandi beinbrotinn
í rúmi sínu“, gefinn saman við stúlku
að nafni Margrete Pedersdatter af
Fomern, og er tekið fram í kirkjubók-
inni að hún væri þunguð orðin. Þremur
dögum síðar var Jón Vestmann látinn.
Kona Jóns átti dóttur, er skírð var
Margrét 21. ágúst 1649. Um dauðamein
Jóns Vestmanns spunnust nokkrar sög-
ur. Sumir greina, að hann hafi fyrst
verið í þingum við móður stúlkunnar
sem hann kvæntist, og hafi hún ætlað
sér hann. En þegar hún vissi að hann
vildi hana ekki, hafi hún valdið slysi
hans. Þessi sögn er auðvitað í fullkomnu
samræmi við hugsunarhátt aldarinnar,
og sýnir vel hjátrú og ímyndun fólks-
ins.
Jón Vestmann fær hin beztu eftir-
mæli hjá öllum, jafnt háum sem lágum.
í þennan mund voru nokkrir íslending-
ar við háskólanám í Kaupmannahöfn
og báru þeir fljótt fregnina um lát hans
heim til íslands og hinn mikla orðstír
er Jón hafði getið sér þar í borg. Hall-
dór Jónsson síðar prestur í Reykholti
í Borgarfirði var við háskólanám í
Kaupmannahöfn. Hann var frændi Jóns
Vestmanns og tókst með þeim hin bezta
vinátta. Halldór vakti yfir Jóni síðustu
nóttina, sem hann lifði. Frá Halldóri
eru sagnir sem hér eru notaðar aðal-
uppistaðan.
Jón Vestmann var í miklu áliti í
Kaupmannahöfn, sérstaklega fyrir hina
miklu þekkingu, sem hann hafði öðlast
í Barbaríinu á ýmsum hlutum sem
lítt voru þekktir í Norðurálfu. Hann
var einnig mikill taflmaður og virðist
hafa numið þá list til hlítar í Suðurálfu.
Einn af þekktustu menntamönnum
Danmerkur, Ole Worm, ritar biskupun-
um báðum á íslandi um lát Jóns Vest-
manns. í bréfi til Brynjólfs Sveinsson-
ar biskups í Skálholti, sem ritað er 10.
maí 1649, kemst prófessorinn svo að
orði: „Vér höfum misst landa yðar Jón
Vestmann, vissulega frábæran mann að
gáfum og margskonar þekkingu. „Eg
harma lát hans næsta mjög, því að hann
var náinn vinur minn.“ En í bréfi til
Þorláks biskups Skúlasonar segir Ole
Worm: „Nýlega dó hjá oss Jón Vest-
mann, sannarlega maður, er jafnt höfð-
ingjar harma sáran. Um þann atburð
munu aðrir segja þér ítarlega."
Þessi ummæli sýna glögglega, hversu
menntuðum og ráðandi mönnum í Dan-
mörku fannst til um Jón Vestmann,
dugnað hans og þekkingu. Hiklaust má
telja, að Jón Vestmann sé í fremstu
röð afreksmanna landsins. Örlög hans
voru grimm, en hann vann mikla sigra.
Landar hans í Kaupmannahöfn hafa
sjálfsagt aukið og ýkt sagnirnar um
hann eftir hans dag, og þar að auki hafa
þær ennþá ýkzt, þegar heim til íslands
kom. Margar sagnir eru til um Jón Vest-
mann, sem ekki eru raktar hér, en eru
sennilega langt frá veruleikanum. Jón
Vestmann varð í augum landa sinna
sem sannur ævintýramaður. Svaðilfarir
hans í Suðurálfu þóttu hinar ævin-
týralegustu. Hann varð því snemma
þjóðsagnapersóna, sem stóð af nokkur
ljómi, en fyrst og fremst maður, sem
furðusögur mynduðust um.
Jóni Vestmann auðnaðist ekki að
komast til íslands aftur. En hann batt
tryggð við ættfólk sitt og ættland. Sést
það bezt af því, að hann tók þátt í því
með bræðrum sínum að gefa út sálma
föður þeirra, síra Jóns Þorsteinssonar
píslarvotts. Þeir komu út á Hólum árið
1652Í að vísu eftir lát Jóns Vestmanns.
Heimildir: Tyrkjaránið á íslandi,
Saga Vestmannaeyja, Ársrit Fræðafé-
lagsins, Menn og menntir, fslenzkar
æviskrár, Saga íslendinga, Alþingis-
bækur íslands, Ættartölubók síra Jóns
Halldórssonar hins fróða, Árbækur
Espólíns, Blanda, Kláus Eyjólfsson,
ýmis skjöl í þjóðminjasafni og fleira.
Hinum ævintýraríku sjóferðum og
reyfaraskap fylgdi ýmis konar svall
og gjálífi. Víkingar þessa tíma voru
of djarfir til kvenna og hlutu af
kynnum við konur ill örlög
FÁLKINN 27