Fálkinn - 03.02.1964, Blaðsíða 27

setakosningarnar átti Joseph
Kennedy viðtal við blaðamenn.
Hann lét þessi orð falla: „Ég
gæfi fúslega aleigu mína til að
halda Bandarikjunum utan við
styrjöldina. Það væri ekkert
vit í því að skerast í leikinn.
Við tækjum aðeins á okkur
byrðar annarra. Hvað hefðum
við upp úr því? Lýðræðið er
búið að vera í Englandi. Það
er ekki að berjast fyrir lýð-
ræði. Það er firra. Það er að
* berjast fyrir tilveru sinni.
Meðan það heldur velli, skul-
um við veita því þá aðstoð,
sem það þarfnast, en við skul-
’ um einskis vænta í staðinn.“
Viðtalið olli fjaðrafoki. Innan
samtaka bandarískra einangr-
unarsinna, America First, kom
til umræðu að velja Joseph
Kennedy til formanns samtak-
anna. Til þess kom þó ekki.
Joseph Kennedy hélt aftur til
sendiráðs síns. En í árslok 1940
sagði hann af sér sendiherra-
starfinu. Snemma árs 1941 kom
Harry Hopkins til London
erinda Roosevelts. Hann átti
viðræður við Churchill. Um
þær skrifaði Roosevelt: „Ég
sagði honum, að ýmsir væru
þeirrar skoðunar, að honum,
Churchill, væri lítt um Banda-
ríkin, Bandaríkjamenn og
Roosevelt gefið. Hann hóf þá
árás á Kennedy sendiherra,
sem hann taldi valdan að þeim
skoðunum.“
Jack bjó ritgerð sína til birt-
ingar eftir brottskráningu sína
frá Harvard-háskóla. Hann
valdí henni nýjan titil, Why
England Slept, Vegna hvers
England svaf. Titill sá minnti
á bók Winstons Churchills,
While England Slept. Bókin
kom út í áliðnum júlímánuði.
Henni var vel tekið. Um 80.000
eintök bókarinnar seldust,
55.000 í Bandaríkjunum og
25,000 í Bretlandi. Gagnrýn-
endur furðuðu sig á öruggri
» dómgreind þessa kornunga
manns, sem þá var tuttugu og
þriggja ára gamall. En þegar
bókin kom út, munu aðrir
* Bandaríkj amenn ekki hafa
skrifað honum öllu betur um
aðdraganda II. heimsstyrjald-
arinnar.
í formála fer hann þessum
orðum um ábyrgðina á óför-
um Bretlands 1940: „Með því
að halda því fram, að öll sökin
hvíli á herðum Neville Cham-
berlain eða Stanley Baldwin
er að láta sér sjást yfir hið
auðsæja ... (Ef) Hitler tekst
að vinna styrjöldina, verður
staða Bandarikjanna ákaflega
svipuð stöðu Englands síðasta
áratuginn ... Og sem Englend-
ingar höfum við ávallt talið
okkur vera óhulta fyrir innrás.
En flugvélin breytti stöðu Eng-
lands og kann að breyta okkur.
í upphafi bókarinnar segir
hann: „Eitt allra stórveldanna
dró Bretland úr fjárveitingum
til herja sinna árin 1926 til
1931... Þær skoðanir, sem
þorri manna aðhylltist í Bret-
landi (í lok þriðja tugs aldar-
innar) voru: í fyrsta lagi sú
hugmynd, að vígbúnaður leiddi
til styrjaldar: í öðru lagi sú
trú, að vígbúnaður væri áfall
fyrir þjóðabandalagið; í þriðja
lagi, að Evrópa yrði að ná sam-
komulagi um afvopnun á ráð-
stefnunni, sem boðuð hafði ver-
ið 1932, ef friður ætti að hald-
ast; í fjórða lagi það viðhorf,
að Bretland hefði eitt síns liðs
afvopnast á þriðja tugi aldar-
innar og bæri að halda áfram
þeirri stefnu; í fimmta lagi, að
styrkur friðarhreyfingarinnar
væri mikill; og í sjötta lagi sú
skoðun, að (landfræðileg) að-
skil Englands frá meginland-
inu veittu því (hernaðarlegt)
ónæmi.“
Hann heldur áfram: „ .. fyr-
irboði þess, sem koma átti, var
innrás Japana í Mansjúríu í
september 1931. Hún sýndist í
fyrstu vera staðbundið fyrir-
bæri. Það var fyrst eftir að
hafa verið vitni að innrásinni
í Abessyniu, innrásinni í Rínar-
löndin og öllum þeim öðrum
atburðum, sem leiddu til nú-
verandi styrjaldar, að menn
sáu að hún var upphaf endisins.
.... Það hafa verið talin ein
mestu mistök brezkra stjórnar-
forystumanna eftir heimsstyrj-
öldina að láta undir höfuð
leggjast að taka fram fyrir
hendur Japana, þótt Banda-
ríkin fyrir tilstilli Stimsons
hafi heitið samvinnu sinni. Sir
John Simon sló hendi við til-
boði Stimsons um samvinnu,
og Bandaríkin tóku upp
hefðbundna einangrunarstefnu
sína. Sir John Simon var ákaf-
lega óheppinn og óstjórnkænn,
þegar hann flutti mál brezku
ríkisstjórnarinnar. Ég á við
ræðu hans um vopnasölubann-
ið á Japan og Kína og einnig
við ræðu hans um Lytton-
skýrsluna, en eftir að hafa hlýtt
á hana sagði japanski fulltrú-
inn, Matswoka, að Sir John
Simon hefði á hálftíma sagt
það, sem hann hefði í margar
vikur verið að reyna að segja
á þingi Þjóðabandalagsins ...“
„Adolf Hitler varð kanzlari
þýzka ríkisins 20. janúar (’33)
og Japan tilkynnti, að það
drægi sig til baka úr Þjóða-
bandalaginu. Harmleikurinn
hafði hafizt fyrir alvöru...
Eins og ég hef áður tekið fram,
þurfa lýðræðisríki, sem í eðli
sínu eru friðsöm að verða fyr-
ir áverka til að þeim verði
hrundið út í vígbúnað. Þau
horfa ekki langt fram í tímann.
Öllu heldur bregðast þau við
kringumstæðum eftir hendinni.
.... Það var ekki fyrr en
Þjóðabandalaginu mistókst að
stöðva Ítalíu 1936, að við kváðu
hróp um einhliða vígbúnað ...
Árin 1935, 1936 og 1937 fleygði
flugvélasmíðum fram ... Hin-
ar gömlu flugvélagerðir Frakk-
lands urðu þá úreltar ... Af-
leiðingin varð sú, að í septem-
ber 1938 taldist franski flug-
flotinn aðeins vafasamur ávinn-
ingur, þegar bezt lét... í fyrsta
sinn í Englandi virðist hafa
ríkt einhugur um vígbúnað . .“
„Neville Chamberlain tók
við af Stanley Baldwin sem
forsætisráðherra 31. maí 1936.
f ræðu, sem hann flutti, þegar
hann tók við stjórnarforyst-
unni, boðaði hann stefnu þá,
sem kennd hefur verið við
,,friðþægingu“... Stefna Cham-
berlains var runnin af tvenn-
um rótum. í fyrsta lagi trúði
hann því einlæglega, að unnt
yrði að finna einhvers konar
lausn vandamála Evrópu . ..
Jafnframt var hún byggð á
þeirri vitneskju, að England
væri lítt vígbúið 1937. Við víg-
búnaðaráætlun þess skyldi lok-
ið 1939 og 1940 ... Það er eng-
um vafa undirorpið, að Cham-
berlain lagði sig allmjög fram
til að efla vígbúnað Englands ..
Og menn gerðu sér miklar von-
ir um það í Bretlandi, að ítalía
yrði talin á að segja skilið við
öxulveldin. Hvort sem við rök
hafði að styðjast eða ekki var
það sjónarmið þeirra, sem
studdu Chamberlain.“
„Munchen-samkomulagið hef-
ur verið gagnrýnt ofsalega og
hvergi ofsalegar en í Banda-
ríkjunum. Það stafaði að
nokkru leyti, af skilningj okkar
á því, að samkomulagið var
öðru fremur sigur fyrir Hitler
en ég held, að athugun á stöðu
landanna tveggja leiði í ljós,
að Chamberlain hafi ekki get-
að gengið til styrjaldar, þótt
hann hefði viljað það. Ég held
því ekki fram, að Munchen-
samkomulagið hafi einvörð-
ungu verið afleiðing getuleysis
Bretlands til að heyja styrj-
öld ... Ég held, að Chamberlain
hafi af einlægni talið að hann
hefði tekið stórt skref til að
græða opin sár Evrópu. Ég
held að almenningsálitið í
Evrópu hafi ekki verið svo
drepið úr dróma að því marki
að styðja hann til styrjaldar.
Ég held, að Múnchen-samkomu-
lagið hafi verið óhjákvæmilegt
með tilliti til vöntunar á víg-
búnaði einnar saman. Og enn-
fremur höfðu bæði Kanada og
Ástralía sent orðsendingar þess
efnis, að sitthvað yrði sagt
Sudeten — Þjóðverjum til
málsbóta og að þau gætu ekki
stutt Bretland í stríði. Suður-
Afríka var eindregið andsnúin
stríðinu af þessu tilefni."
„Þá þarf að taka tillit til
náinna tengsla ríkisstjórnarinn-
ar og ensku yfirstéttarinnar,
sem var mjög fráhverf stríði,
að nokkru vegna sterkra hægri
sjónarmiða sinna og samúðar
með Þýzkalandi; að nokkru
vegna þess að með því lyki
sérstöðu hennar; og að nokkru
vegna þess að hún gerði sér
glögga grein þess, hvað því
yrði samfara fyrir Bretland
allt.“
„(Saga Bretlands millistríðs-
árin) hefur verið dæmi um
land með lýðræðislega stjórn-
arhætti og kapitalistiskt hag-
kerfi, sem er að reyna að keppa
við nýtt einræðiskerfi, sem
hvílir á hagkerfi undir sterku
ríkiseftirliti. Fyrir land, sem
býr við áþekka stjórnarhætti
og áþekkt hagkerfi og England
og Sem dag einn kann að
standa með svipuðum hætti í
samkeppni við einræðisland,
ætti saga þess að vera dýrmæt
lexía .. . Það er enginn vafi á,
að það var ólán (Bretlands) að
á þessu tímaskeiði var við
stjórnarvölinn maður sem Stan-
ley Baldwin, sem skorti fram-
sýni einmitt þegar framsýni
var þörf umfram alls annars.
England þarfnaðist manns, sem
gat séð út yfir líðandi stund
og myndað sér framtíðarmat á
skilyrðum og aðstæðum, sem
breytingum væru undirorpn-
27
FALKINN