Tímarit iðnaðarmanna - 01.12.1941, Blaðsíða 5

Tímarit iðnaðarmanna 6. XIV. 1941
árarnar séu lausar, þ. e. í hömluböndum. Skip
eða bátar af þessari gerð frá 3. öld e. Kr., hafa
fundizt við Nydam í Norður-Slésvík. Þessi skip
höfðu ekki segl. Á 6. öld getur Prokopios um
skip Jóta og segir, að þeim hafi verið róið.
Norræn skip liöfðu þá enn ekki segl. En er vík-
ingaöldin hófst, var langskipunum bæði siglt
með rásegli og róið. Ráseglið hlaut mjög að
auka meðalganghraða langskipsins, svo og þær
vegalengdir, sem gerlegt var að sækja á því að
heiman.
Þessa farkosti höfðu forfeður vorir út liingað.
Fyrir þann tíma höfðu heztu siglingaþjóðir
Norðurálfu aðeins siglt með ströndum fram, en
á langskipunum liófu Islendingar hafsiglingar
um opin heimshöf.
Um smíði slíkra skipa segja Búalög I, 10, rit-
uð um 1460, en ég vík þeirra orðum og stafsetn-
ingu til nútímamáls og leiðrétli ritvillur: Eitl
hundrað1) (120 álnir á landsvísu) er allur við-
ur til sexærings að gömlu lagi, en þrem mörk-
um2) (144 álnum á landsvísu) til áttærings, en
4 mörkum (4 X 48 áln.) til tólfærings.
Fimm aurum3) (5 X 6 álnum) er stór-
hundrað (120) saums af róföstum saum (þ. e.
nöglum með róm) af áttærings-saum, en 2 stór-
hundrnð saums 10 aurum (= 10 X 6 álnir á
landsvísu).
Fjögur stór-hundruð (4 X 120) af róföstum
saum: Það er nóg í áttæring 6 byrðan með
göddum og öllu saman, en hálft fimmta stór-
hundrað (4 = 120 -f- 60) í 7 hyrðan með
göddum og öllu saman. - Kjalsiðurnar eru ekki
með í horðatölunni.
Búalög III, 37 segja: Finim aurum (30 áln. á
landsv.) er stór-hundrað (120) skipasaums með
róm, og skal vera sleginn úr 15 merkur ás-
mundum, rær og saiimur, fjörutíu naglar úr
hverjum fjórum (ásmundum), cn rær úr þrem-
ur. — Af þessu má ráða i þvngd og gildleik
saumsins.
Hundrað járns, þ. e. 120 ásmundar, er hver
1) Verð leigufærrar kýr á vordegi eða 12 ær loðnar
og lembdar í fardögum.
2) Mörk var 48 álnir eða 8 aurar.
3) Eyrir var 6 álnir.
mörk (hálft pund) var hundrað á landsvísu.
Eftir vigt var ásmund-járn á Islandi þannig
helmingi dýrara en smjör, en smjörpundið var
alin. Búalög III, 41 segja: Að smíða úr VI ás-
mundum er eyrir, og fái sá járn og kol og að-
stöðu, er á. — Dagskaup smiða var þá 6 álnir á
dag. Smíðaður skipasaumur var þannig svo
miklu meira en helmingi dýrari en ásmund-
járn og meira en 4 sinnum dýrari en smjör,
sem smíðakolunum og smiðjuleigunni nam. Ás-
mundjárn var hezta járn, er gekk sláli næst að
verði og gæðum. Það var flutt inn frá Noregi,
hvort sem eitlhvað af því kann að hafa verið
framleitt hér.
Búalög XIII (skrifuð 1641) hls. 181, nefna
verð á nokkrum innviðum svona skipa:
20 keipar 20 álnum
20 draghálsar 20 álnum.
30 hnélistar af hirki 20 álnum.
Búalög III, 32 segja það meðaldagsverk. „að
gjöra umfar um áttæring á dag“.
Er Búalög I, 7, II, a, 22, segja: Þrem mörkum
er áttæringur með öllum reiða til tíundarvirð-
ingar, er þetta bersýnilega aðeins lítið hrot af
verði nýsmíðaðs áttærings.
Verð allra íslenzkra hluta var í fornöld og
langt fram eftir öldum lögákveðið. Setti almúg-
inn sér sjálfum lög um þetta á þingum. Er skip
komu frá útlöndum, máttu kaupmenn ekki
byrja að verzla fyr en goðar, og síðar sýslu-
menn, höfðu lagt lag á varning þeirra og svo á
varning landsmanna við þá. Eru nokkrar slikar
„kaupsetningar“ til. Vinnulaunin voru og lög-
ákveðin á landi hér langt fram eftir öldum.
Voru vinnulaunin 6 álnir á dag fyrir þann, er
leysti af hendi ákvæðadagsverk, en 2 álnir
gengu frá fyrir fæði, þ. e. fyrir fæði, húsnæði
og þjónustu. Maður, sem vann þannig 6 daga í
viku, gat því lagt upp 24 álnir eða 3 átta pnnda
fjórðunga af smjöri eða 1 á loðna og lcmbda í
fardögum og hálfan fjórðung af smjöri um-
fram. Ólærðir menn gátu aðeins tekið svona
kaui) um heyskapartímann og haust og vor, ef
þá bauðst ákvæðavinna. Að vetrinum munu
þeir oftast hafa verið matlaunamenn eða því
sem næst. En smiðir gátu tekið 6 álna kaup
hvern virkan dag árið um. Getur svo liver sem