Tímarit iðnaðarmanna - 01.06.1962, Síða 14

ÓSKAR HALLGRÍMSSON, rafvirki, formaður lðnfrœðsluráðs:
Þróun skipulegrar iðnfræðslu
á íslandi i 70 ár
Ritstjóri Tímarits iðnaðarmanna hefur farið þess á
leit við mig, að ég tæki saman yfirlit um þróun skipu-
legrar iðnfræðslu hér á landi. Enda þótt ég telji ýmsa
hæfari til að taka að sér slík verkefni, vildi ég ekki
með öllu undan skorast og tók því verkið að mér, þótt
með hálfum huga væri.
Verkefnið er yfirgripsmikið og að ýmsu leyti örðugt
viðfangs. Lítið hefur verið um þessi mál ritað og gerir
það m. a. verkið torsóttara. Ég hef valið þann kostinn
að rekja í mjög stórum dráttum þróun þessara mála,
eins og hún hefur birzt í afskiptum löggjafarvaldsins
af iðnfræðslunni, þ. e. stuðzt við frumvörp, sem fram
hafa komið á Alþingi og lög, sem þar hafa verið sam-
þykkt um iðnaðarnám og iðnfræðslu almennt. Skýrt
vil ég taka fram, að hér er ekki um heildaryfirlit né
fullkomna greinargerð að ræða, til þess þarf hvort-
tveggja, lengri tíma en ég hef til umráða, svo og ítar-
legri gagnasöfnun, en ég hef haft tök á að framkvæma.
Á það má einnig benda, að enda þótt þáttur löggjafar
hafi verið og sé, rammi, sem markar að verulegu leyti
þróun þessara mála, þá hefur eigi að síður þáttur iðn-
aðarmanna sjálfra haft hér veigamikil áhrif, þótt hon-
um verði ekki gerð skil hér, nema að því leyti sem við-
kemur afskiptum af lagasetningu. Með þetta í huga
bið ég menn að taka því, sem hér verður sagt.
Þótt einstakar iðngreinar eigi alllanga sögu að baki
hér á landi, er vart um að ræða iðnað í þeirri merk-
ingu, sem nú er lögð í það orð, fyrr en á síðari hluta
átjándu aldar og byrjun þeirrar nítjándu. Fram til þess
og raunar lengur, mun svo til eingöngu hafa verið um
heimilisiðnað að ræða, en ekki eiginlegan iðnrekstur.
En þá, þ. e. um aldamótin átjánhundruð, fer þess að
gæta, að hér sé að vaxa upp stétt iðnaðarmanna. Fara
þar fremstir ýmsir íslendingar, sem farið hafa utan og
lært ýmsar handiðnir, svo og útlendingar, sem komu
hingað til þess að vinna tiltekin verk, en ílendast hér
margir hverjir.
Þessir menn taka síðan aðra til náms og vex þannig
smátt og smátt upp vísir að iðnaðarmannastétt, hver
nú er orðin fjölmennust atvinnustétt þjóðarinnar.
Lengi framan af, eða í nærri heila öld, var það ein-
göngu mál viðkomandi handiðnaðarmanns og þess er
hann tók í læri, hvern veg námi var háttað, hver skyldi
vera námstími, kjör o. s. frv., og höfðu opinber yfir-
völd þar engin afskipti. Það er fyrst á síðasta tug 19.
aldar, sem upp komu raddir um nauðsyn þcss, að sett
verði lög um tilhögun iðnnáms hér á landi, „til þess að
koma í veg fyrir að námstíminn sé misbrúkaður og
kennslan látin sitja í fyrirrúmi, til tjóns fyrir hinn unga
mann og einnig til tjóns fyrir og iðnaðinn,“ eins og
segir í greinargerð með fyrsta frumvarpi til laga um
iðnaðarnám, sem lagt var fram í fyrsta sinni á Alþingi
1891.
Frumvarp þetta var flutt að tilhlutan landshöfð-
ingja og var aðalefni þess sem hér segir:
1. Þegar handiðnaðarmenn, verzlunarmenn og aðr-
ir iðnaðarmenn taka nemendur, yngri en 18 ára,
til þess að kenna þeim iðn sína, skal gera við þá
samning og hann áritast af lögreglustjóra.
2. Ákveðið var í samningi, hve langur námstími
skuli vera, en fram tekið aðeins, að hann megi
ekki vera lengri en 5 ár. Engin önnur ákvæði
voru um lengd námstímans.
3. í námssamningi skal taka fram, hvaða greiðslur
nemanda beri, en engin ákvæði eru um, hverjar
þær skuli vera, né um lágmark.
54
TlMARIT IÐNAÐARMANNA