Vikan - 19.06.1952, Blaðsíða 3

VIKAN, nr. 24, 1952
Hinn æruverðugi meistari Albrecht Diirer frá Nurnberg.
Heilagur Jóhannes skrifar guðspjallið. Hús-
búnaður allur er eins og á þýzku heimili á 16.
öld — auk þess hið táknræna ljón guðspjallsins.
tréskerana, og hann varð leturgrafari. Óteljandi
eru þeir tréskurðir, sem hann hefur annaðhvort
teiknað eða skorið, eða hvorutveggja. Á sama
hátt og prentaða bókin nú varð almenningseign,
þannig varð listin það í formi tréskurðarmynda.
Furstinn, kirkjan og auðmaðurinn fengu olíu-
málverkið, en borgararnir gátu skreytt veggi
sína með tréskurðar- og koparstungumyndum. 1
hinni síðastnefndu listgrein var Albrecht Diirer
líka sá fyrsti, er notaði ætingu serri hjálparmeðal.
Á Italíu haíði hann séð, að vopnasmiðir notuðu
vissar sýrur, þegar þeir grófu nöfn, skraut og
skjaldarmerki á herklæði. Nú tók hann einnig
sýrurnar í þjónustu sína, þegar hann gróf á
koparplötuna.
Að undanskilinni ferð til suðurþýzku og
ílæmsku bæjanna, hélt meistari Albrecht nú
kyrru fyrir í fæðingarborg sinni til dauðans, og
hann naut hylli keisarans, furstanna og páfans.
En ennþá meiri gleði hafði hann af hinni
miklu virðingu, er samborgarar hans sýndu hon-
um. Á þessum tíma var slík lotning borin fyrir
listamanninum og listiðnaðarmanninum, að nú-
tímamenn eiga örðugt með að gera sér grein
fyrir því, og þeir höfðu með gildum sínum afar
mikil áhrif á stjórn borganna. Þegar Albrecht
Diirer kom fram með alveg nýjar tillögur um
vörn Nilrnberg, var ekki hlegið af honum, held-
ur voru tillögur hans athugaðar vandlega, og
einungis það, að þær hefðu orðið of dýrar I
framkvæmd, kom í veg fyrir, að þeim væri fylgt.
Síðar kom í ljós, að þær voru réttar, og í mörg
hundruð ár voru byggingar virkisverkfræðing-
anna í samræmi við hugmyndir hans.
Rétt hjá Ntirnbergskastala og virki, við kirkj-
una, má enn sjá aldagamalt, lítið veitingahús,
sem heitir „Zum Bratwurstglocklein".
Sagnir segja, að þar hafi meistari Albrecht
Diirer löngum setið á kvöldin meðal listamanna
og hándiðnaðarmanna ásamt hinum ríka Jeron-
imus Holzschuher og hinum glaða meistarasöngv-
ara og skósmið Hans Sachs, Jakob Muffels, og
hinum trygga vini sínum, Pirckheimer, og að-
stoðarmanni sínum tréskeranum Jeronimus
Andrea. Heljarmiklar stein- og trékrúsir stóðu á
borðinu, það var bjór í krúsunum, þar var talað
hátt og djarft, og gestgjafinn varð að hafa sterk-
ar borðplötur fyrir hin þungu högg, sem undir-
strikuðu einbeittar skoðanir. Þetta var sönn mynd
af miðaldakjarna og krafti, ærlegri hrifningu
fyrir heiðarlegum og vel unnum verkum. Þetta
litla veitingahús er ennþá til minja um list þeirra.
Nokkur skref frá, í St. Jóhannesarkirkjugarði,
má enn sjá legsteininn á leiði Albrechts Dúrers.
ÆRLEGUR og dyggur sveinn í gullsmíðagild-
inu, Albrecht Dúrer, kom með sinn snúna göngu-
staf i hendinni gangandi frá þorpinu Eytas, langt
inni í Ungverjalandi, til Núrnberg.
Þetta var árið 1455, og þá var Núrnberg það
stóra, bjarta ljós, sem dró að sér iðnaðarmenn-
ina. Hann fékk vinnu hjá meistara Holper, hann
var duglegur og listfengur sveinn, sem meistar-
anum þótti gott að hafa, og svo fór það eins
og það fór svo oft á þessum tímum. Hann kvænt-
ist hinni fallegu dóttur meistarans, Barböru
Halper, hann eignaðist gullsmiðavinnustofuna og
hann eignaðist átján hraust og myndarleg börn.
Það þriðja í þessum stóra hóp hét Albrecht eins
og faðirinn, og það varð síðar hinn æruverðugi
meistari Albrecht, sem keisari og páfi sýndu
margháttaða virðingu, meistari Albrecht Dúrer
frá Núrnberg: gullsmiður, málari, teiknari, tré-
skeri, einn mesti og fjölhæfasti listamaður allra
tima. Frá því hann gat gengið, tók hann að sýsla
í vinnustofu föður síns og hjálpa til, og þegar
hann var tólf ára, hóf hann nám. Hann lærði að
hamra silfur, en gegnt vinnuborði hans hékk
spegill, hann sá sig í honum og svo lagði hann
hamarinn frá sér og teiknaði á bókfell framan
við forna biblíu, mynd af sjálfum sér. Faðirinn sá
bæði hana og vanrækt verkefnið, hann gaf syni
sínum löðrung, tók hann síðan við hönd sér og
leiddi hann til meistara Michael Wohlgemuth,
sem málaði dýrlingamyndir fyrir kirkjurnar,
svo hann gæti lært „málverkaiðnina", eins og það
var kallað á þeim tíma. Hér var hann í fjögur
ár, og hann segir í sjálfsævisögu sinni, að það
hafi verið ströng og hroðaleg ár með höggum og
slögum, stríðni og hrellingum frá hinum vinnu-
sveinunum. En nú hafði hann lært að blanda
liti og gera tréskurð af teikningum, og nú gerði
hann það, sem faðir hans hafði gert á undan
honum, og allir iðnaðarsveinar gerðu á þessum
tímum. Hann tók sér í hönd snúna göngustaf-
inn, móðir hans tróð í malinn með tárum, og
með sex silfurdali í vasanum og föðurlegar
hvatningar lagði hann af stað út í víða veröld,
fyrst til Basel. Þá var hann 19 ára, árið 1490.
Nú voru umbrotatímar miklir, nýir straumar
fóru um vísindi, trúarbrögð og öll lífsviðhorf
fólks. Prentlistin hafði verið fundin upp, og fólk
Samson og Ijónið. Einhver útbreiddasta mynd
Dúrers og prýðir veggina á óteljandi heimilum.
Borgin á myndinni er þýzk og kastali á hæðinni.
Hvar sem Dúrer fór á hugmyndaflugi sínu, hafði
hann jafnan fasta jörð föðurlandsins undir fót-
unum.
hafði fengið óstjórnlega löngun til að lesa. Hing-
að til höfðu menn einungis haft handskrifaðar
bækur með handmáluðum myndum, nú fengu
menn prentaða bók með tréskurðarmyndum. Al-
brecht frá Núrnberg gekk inn til prentara í
Basel, hann teiknaði og skar tréskurðarmyndir í
gamla gamanleikjabók og biblíu fyrir hann, og
menn sáu nú allt i einu, í staðinn fyrir gömlu,
klunnalegu skurðmyndirnar, fullkomin listavei'k
á síðum bókanna. Það var bylting í bókaprent-
un. Eftir tvö ár hélt Albrecht aftur heim til
Núrnberg, hann kvongaðist fagurri og ríkri borg-
aradóttur, Agnes Frey, og hálfum mánuði eftir
brúðkaupið lagði hann aftur af stað. Af því staf-
ar sú sögusögn, að Agnes hafi verið kvenskass,
en það mun ekki rétt. Það var ferðalöngunin
sem rak hann af stað. Hann kom til Feneyja,
og aldrei hafði hann séð jafn stórbrotna list og
„Greftrunin“. Fólkið er búið eftir samtíma tízku.
hér mátti líta í verkum Mantegna, Tizian og
Giorgione. I Feneyjum urðu nokkrar af fyrstu
helgimyndum hans til. Eina þeirra keypti Rudólf
keisari siðar, og myndin var svo dýrmæt og hug-
fólgin keisaranum, að hann trúði engum vagni
til að flytja hana, heldur lét fjóra menn bera
hana alla leið frá Italíu til Prag.
Aftur kemur meistari Albrecht heim, hann
kaupir vinnustofu meistara Wholgemuths, og nú
getur hann látið vendina dansa á bökum sinna
fornu kvalara. Hann málar svo orðstír hans berst
um heiminn, hann málar altaristöflur og keisara-
myndir, táknrænar myndir og myndir úr lífi
helgra manna, og hann málar það allt þannig,
að maður hlýtur að dást að þessum djarfa, mið-
aldaþrótti og kýmni. Eins og þá var tízka, lætur
hann einatt gamlatestamentispersónur sínar
ganga í nýtízku fötum, og hann er ekki smeyk-
ur við að láta fötin vera bæði stagbætt og óhrein.
Jafnvel þegar hann málar Krist á leiðinni til
Emaus með lærisveinunum tveimur, lætur hann
þá alla þrjá vera með kápur á herðunum og
pípuhatta á höfðinu. En hve mikill listamaður
sem hann er, gleymir hann aldrei, að hann er
einnig iðnaðarmaður. Reyndar voru engin glögg
skil milli listar og iðnaðar í þeirra tíma Núrn-
berg. Hann smíðaði úr silfri, hann teiknaði fyrir