Vikan - 21.06.1956, Side 3

TITFIRRINGDR
Lífvöröurinn
bjargaði iífi
keisarans
Þeir voru slæmir margir rómversku keisararnir
En Commodus átti þó sennilegast metið...
EIR voru slæmir margir rómversku
keisararnir, en tæpast var neinn
þeirra þó verri en Commodus. Það er kald-
hæðni örlaganna, að hann var sonur
Marcusar Aurelíusar, sem sennilegast var
hezti keisarinn, sem Rómverjar nokkum-
tíma eignuðust.
Fólkið hlýtur að hafa glaðst yfir valda-
töku sonar hins mikla og dáða Marcusar.
Það átti eftir að verða fyrir sárum von-
hrigðum. Hann sýndi á sér klærnar strax
við komíma frá Ungverjalandi, þar sem
faðir hans hafði dáið. Hann efndi til mik-
illar sigurgöngu, þar sem mest bar á alls-
kyns illvirkjum og óþokkum, sem komist
höfðu í mjúkinn hjá honum. Við hlið hon-
um í viðhafnarvagninum stóð fyrrverandi
þræll og veðreiðagarpur, sem hann hafði
gert að hirðmeistara sínum.
Það leið ekki á löngu þar til öfgar keis-
arans sannfærðu Rómverja um, að það
hafði enn einu sirni át+ fyrir þeim að
liggja að fá vitfirrtan mann ' valdastól.
Hann lét það vex'ða sitc fyrsta verk að
skipa slarltarana og ævintýramennina,
sem umkringdu hann, í allar helstu virð-
ingar- og áhrifastöður. Hann hafði að
vísu vit á því að láta heiðarlegum og dug-
eftir Cyril Warwick
miklum hei’shöfðingja að nafni Tarru-
tenius Paternus eftir stjórnina á lífvarð-
arsvqitunum; en öll önnur meiriháttar
embætti í Rómaveldi — og þar var í raun-
inni um allan hinn siðmenntaða heim að
ræða — féllu í hlut fjárglæframannanna
og bófanna, sem að vísu voru viðeigandi
félagsskapur fyrir hinn samviskulausa
óhófssegg Commodus, en naumast fyrir
keisara Rómverja.
Eftir tvö ár í valdastól, hafði Comm-
odus svo gengið fram af löndum sínum,
að Lucilla systir hans, fóstursonur henn-
ar og frændi einn stofnuðu til samsæris
gegn honum.
Frændinn, Quintianus, komst hinsvegar
að þeirri niðurstöðu, að ekki væri nóg að
steypa harðstjóranum af stóli. Hann
ákvað að drepa Commodus, næst þegar
hann yrði viðstaddur veðreiðarnar, sem
hann hafði svo miklar mætur á.,
Því miður tókst svo til, að Quintianusi
mistókst tilræðið. Hann stóð með reitt
sverð yfir keisaranum, þegar menn úr
lífverðinum þustu að, afvopnuðu hann og
björguðu lífi einvaldsins. Arangurinn var
sá, að Quintianus, Lucilla og fósturson-
ur hennar voru ekki einasta líflátin, held-
ur var kona Commodusar gerð útlæg til
Capri og kyrkt þar samkvæmt skipun
mannsins hennar.
Hershöfðingi lífvarðarins, sem engan
þátt hafði átt í samsærinu, var handtek-
inn og pyndaður til dauða. Við embætti
hans tók síðan einn grimmlundaðasti og
samviskulausasti félagi Commodusar,
maður að nafni Perennis.
Þar með hafði klíkan um keisarann öll
völd í sínum höndum. Vitfirrtur keisari
umkringdur ómanneskjulegum nautna-
seggjum réði lögum og lofum í Rómaveldi.
Um þessar mundir virtist Commodus
líka gripinn ofsóknarbrjálæði. Hann sá
samsærismenn í hverju skoti. Menn voru
handteknir í hópum og líflátnir. Aðeins
nánustu vinir keisarans voru óhultir. Sá
dagur leið naumast, að böðlar Commod-
usar ruddust ekki inn í öldungadeildina,
sökuðu einn eða fleiri öldungadeildarmenn
um landráð, drægju þá burtu og dæmdu
þá til dauða. Loks voru þeir einir eftir,
sem gátu sannað, að þeir voru viljalaus
verkfæri í höndum ofstopamannsins.
Eins og við var að búast, var Perennis,
hinn nýskipaði hershöfðingi lífvarðarins
og helsti gæðingur keisarans, mun var-
hugaverðari en margir af þeim öldunga-
deildarmönnum, sem hálshöggnir voru
fyrir ,,landráð“. Hann vildi keisarann feig-
an og ætlaði sér að gerast staðgengill
hans. En hann fór sér varlega.
Á meðan á þessu stóð, var Commodus
orðinn svo sólginn í veðreiðar, að hann
byrjaði að taka þátt í þeim sjálfur. Hann
átti það líka til að veðja tugmilljónum
króna á sjálfan sig í einu einasta veð-
hlaupi — og þar kom auðvitað, að allar
fjárhirslur ríkisins voru þurrausnar.
Perennis hafði hinsvegar hikað of lengi,
fallið undir grun og verið líflátinn fyrir-
varalaust. Við hinu háa embætti hans tók
Grikki að nafni Cleander. Hann hafði eitt
sinn verið sendisveinn í vændiskvenna-
húsi, og með tilkomu hans komst spill-
ingin í algleyming.
Þar sem ríkiskassinn var nú galtómur
og bæði Cleander og Commodus þörfnuð-
ust peninga, byrjaði Cleander að selja
embætti og aðra bitlinga fyrir ótrúlegar
fjárhæðir. Með því móti komst hann á
skömmum tíma yfir óskaplegan auð.
Nokkru af þessu fé, en þó aðeins litlum
hluta þess, skilaði hann Commodusi, sem
sóaði því jafnharðan í frillur, fjárhættu-
spil og hina gerspilltu hirð sína. Cleander
hvatti Commodus til að gefa sig allan að
veðreiðunum, og hugðist með því losna við
alla leiðinlega afskiptasemi af hans hálfu,
en bæði Cleander og keisarinn gerðu þá
reginskyssu að draga á langinn launa-
greiðslur til lífvarðarins.
í þeirri spillingu, sem nú þróaðist í hinu
volduga Rómaveldi, var naumast við því
að búast, að lífvörðurinn tæki slíkri yfir-
sjón með þögn og þolinmæði. Það stóð
heldur ekki á viðbrögðunum. Lífvarða-
svéitirnar fóru ránshendi um kornhlöð-
urnar í Róm, æstu múginn gegn Cleander
með því að kenna honum um hungurs-
neyðina, sem þá var í borginni, og efndu
meir að segja til uppþots á leikvanginum
í þeim svifum sem Commodus, eins og
venjulega, var að vinna veðreiðakeppni
(hinir keppendurnir vissu, að það borgaði
sig aldrei að sigra keisarann!).
Commodusi fannst ráðlegast að fara frá
Róm um stundarsakir. Hann fluttist til
eins af sveitasetrum sínum. Múgurinn elti.
Keisarinn varð viti sínu fjær af hræðslu,
þegar mannskarinn ruddist inn til hans.
Hann bjargaði lífi sínu með því að fallast
á þá kröfu upphafsmannanna, að Cleander
yrði tafarlaust líflátinn.
Commodus hékk enn um sinn í valda-
stólnum, en ævintýrinu var lokið, þegar
hann ákvað að minnast átta ára ríkis-
stjórnarafmælis síns — með því að taka
þátt í enn einum veðreiðum.
Fregnin vakti feiknmikla reiði meðal
borgarbúa. Menn fóru um göturnar öskr-
andi ókvæðisorðum um vitfirringinn í
keisarahöllinni. Þegar Marcia, frilla
Commodusar, sá að hverju stefndi, ákvað
hún að ávinna sér hylli lýðsins með því
að drepa keisarann. Hún fékk tvo hinna
svokölluðu vina hans í lið með sér.
Þrenningin byrjaði með því að gefa
Commodusi eitur. Þegar það hafði engin
áhrif, mútuðu skötuhjúin Naricissusi,
uppáhalds glímumanninum hans, til að
kyrkja hann í baði sínu 31. desember 192.
Lífvörðurinn, sem stutt hafði sam-
særismennina, kaus einn af foringjum
sínum keisara, svo að hann gæti innt
launagreiðslumar af liendi. Þegar honum
auðnaðist það ekki af þeirri einföldu
Framliald á bls. 7.
3