Vikan - 28.05.1959, Side 5

TVÍFARAR OG
11
HÁLFT FOLK
66
Læknar og sálfræðingar hafa á
•síðustu árum lagt mikla stund á
rannsóknir á ýmsum merkilegum
vandamálum, sem verða að öllum lík-
indum til að varpa nýju ljósi á sam-
starf heilans og líkamans. Það kem-
ur ekki ósjaldan fyrir, að fólk mæti
skyndilega sjálfu sér á götu — eða
því virðist, að höfuð þess vaxi með
uggvænlegum hraða — eða það sé
sjáandi, enda þótt það sé raunveru-
lega blint, já, og sumir jafnvel full-
yrða í fúlustu alvöru, að þeir hafi
ekki vinstri handlegg eða fót — já,
svona mætti lengi telja. En eitt er
víst, að svona fólk er alvarlega sjúkt,
meðvit'und þess um líkamshreyfingar
sínar er í ólagi, jafnvel án þess að
það hafi nokkra hugmynd um það
sjálft.
Danskur læknir hefir nýlega ritað
um SS-mann, sem árið 1944 fékk
sprengjubrot hægra megin í höfuð-
ið. Eftir að hann hafði verið skorinn
upp, fóru ýmiss konar furðulegheit
að koma fram í meðvitund hans. Er
hann hafði snætt morgunverð, sá
hann ef til vill sjálfán sig allt í
einu liggja upp í rúrni með reifað
höfuð. „Þetta bar með sér öll merki
raunveruleikans“, ritar læknirinn. ,,Á
meðan á þessu stóð var hann þess
fullviss, að þetta væri hans eigið lík,
sem hann sá liggjandi upp í rúminu.
Hann gat ekki séð, að ,,hann“ drægi
andann og það styrkti ennþá meir
þá trú hans, að hann væri dauður."
Síðar, er hann var útskrifaður af
sjúkrahúsinu, tók hann oft eftir, að
likama hans var eins og ýtt til hlið-
ar, og svo virtist sem tvífari hans
gengi við hlið hans á götunni. Og
jafnvel kom nokkrum sinnum fyrir,
að hann varð að ganga nokkrum
skrefum út á hlið til þess að rekast
ekki á sjálfan sig — eða öllu held-
ur „tvífarann".
Þetta fyrirbæri, „tvífari", befur
verið þekkt frá ómunatíð, en það
voru fyrst hin rómantísku skáld, sem
-—oft með aðstoð undralyfja — reyndu
að gera þennan þátt lífsins meiri.
Á þeim tíma, er þýzka skáldið E. T.
A. Hoffmann skrifaði sina frægu
skáldsögu um „djöfladrykkinn“, kom
það oft fyrir, að hann var umkringd-
ur af heilum her tvífara. Til þess að
fá úr því skorið, hver þeirra væri sá
„raunverulegi“, þurfti hann að hrópa
á hjálp og láta konuna sína reka þá
út . . . Hjá Goethe, Edgar Allan Poe,
Alfred Musset, Baudelaire o. fl. er
hægt að finna lýsingar á tviförum
þeirra, sem þeir voru meira og minna
dauðhræddir við. Tvifarinn getur,
segja læknarnir í dag, orðið svo
raunverulegur, að sjúklingurinn rétti
hönd sína til hans, reyni að klappa
honum á öxlina og tala við hann, ef
sá hinn veiki er þá ekki alltof hrædd-
ur.
En ekki nóg með það. f þær sek-
úndur eða mínútur, sem þetta á-
stand varir, getur tvífarinn eiginlega
tekið á sig verki, sem annars hafa
þjáð sjúklinginn — „Nú finnur tví-
fari minn til, en ekki ég,“ sagði
sjúklingur nokkur við franska lækn-
inn Dr. Sollier. Já, til eru sjúklingar,
sem finnst, að tvífari þeirra hafi
tekið að sér allar þeirra hugsanir
og tilfinningar, og í allra furðuleg-
ustu og óskiljanlegustu tilfellum
heldur sjúklingurinn því jafnframt
fram, að hann geti ekki lengur séð
tvifarann, en finnst hann hafa breyzt
í tvífarann — og hann sjálfur sé
eins konar spegilmynd af verunni við
hliðina á. Og annað er einnig mjög
merkilegt, að sumir, sem þjást af
þessu, halda því fram, að þeir geti
séð í gegnum tvífara sinn eins og
hann væri úr gleri og þar með séð
hvernig liann lítur út innvortis í öll-
um smáatriðum!
Sjálfssýnin, sem læknarnir kalla
,,tvílíf“, er í rauninni aðeins tiltölu-
lega litill þáttur innan allra þessara
sá.lrænu fyrirbrigða, sem ekki hefur
fengist nein fullnægjandi skýring á
hmgað til. Meðvitund getur raskast
þannig, að sjúklingurinn og tvífarinn
geta verið tvær ólíkar persónur.
Tveir franskir læknar, Azam og
Lemaitre, hafa lýst mjög undarleg-
um sjúklingi, ungfrú Jenny, sem átti
tvífara, er hét Azalia. Jenny var
heilsutæp og þunglynd kona, en er
hún breyttist í Azaliu varð hún að
fjörugri, sönghneigðri og skemmti-
legri ungTi stúlku. Azalia vissi allt,
sem Jenny gerði og hugsaði, en
Jenny vissi ekkert um Azaliu! I
þessu sambandi getur maður vart
varist því að hugsa til skáldsögu
Stevensons ,,Dr. Jekyll og Mr. Hyde“
eða ýmissa fyrirbæra andatrúarinn-
ar.
1 stað þess að verða að fleiri ver-
um, verður það einnig stundum, að
slikir sjúklingar sem sagt minnka
oi'an i ,,hálfa“ mannveru. Þeir telja
það engum vafa undirorpið, að
helminginn af líkamanum vanti —
höfuðið getur jafnvel vantað — eða
þeir halda því fram, að handleggir
þeirra og fætur tilheyri allt öðru
fólki, til dæmis ættingjum eða lækn-
inum, sem stundar þá.
„Við kynnumst stundum sjúkling-
um,“ skrifar danski sérfræðingurinn
á þessu sviði, Dr. med. Villars Lunn,"
sem, að því er virðist, hafa gleymt
tilveru hálfs líkamans. Sjúklingurinn
vanrækir hann, hann virðist alls
ekki vera til í meðvitund hans.
I-Iann talar aldrei um hann, lítur
aðeins á hinn helminginn og hagar
sér rétt eins og hann sé ekki tii.
Þegar hann er að klæða sig, „gleym-
ir“ hann öðrum sokknum, annarri
erminni eða annarri búxnaskálminni,
er hann fer í rúmið, gleymir hann að
taka annan fótinn moð, svo að hann
hangir út úr rúminu, eigi hann að
borða, notar hann aðeins aðra hend-
ina o. s. frv. — jafnvel þótt hinn
líkamshelmingurinn sé í fullltomnu
lagi.
Annað fyrirbrigði ■— sem er miklu
algengara og þekktara af sérfræð-
ingum — getur orðið hjá sjúkling-
um, sem misst hafa fót eða hand-
leggi við slys. Þeim finnst stöðugt,
að þeir hafi ennþá hinn glataða
líkamshluta. Eftir einhverjum furðu-
legum leiðum býr heilinn til „ímynd-
aðan lim“, sem oft á tíðum hefur
jafnmikla tilfinningu og aðrir limir.
Mjög frægur franskur læknir, Dr.
Lhermitte, segir frá sjúklingi, sem
misst hafði annan handlegginn. Þeg-
ar hann sló á þessa ,,hönd“ sjúkl-
ingsins, sem hann löngu hafði misst,
fann maðurinn greinilega til sárs-
auka í sinni ímynduðu hendi, svo að
hann kipptist til og rak upp hljóð.
Veikindasaga, sem til er í mörgum
gömlum læknisfræðibókum, segir
frá manni, sem misst hafði annan
fótinn alveg upp við mjöðm. Eigi að
síður fann hann greinilega „vatnið
seytla milli tánna", er hann setti
tréfótinn niður í vatn.
Það skeður nokkuð oft, að hinn
ímyndaði limur sem sagt stífni í
þeirri stellingu, er hann var í, þegar
hann var tekinn af. Sjómaður nokk-
ur, sem oröið hafði með handlegginn
undir seglrá, hafði þá tilfinningu í
fímmtíu ár, að hinum ímyndaða lim
var lyft eins og tilbúnum til þess að
toga í kaðal.
Þær tilfinningar, sem finnast í i-
mynduðum limum, eru með ýmsum
hætti — oftast er þeim lýst sem
„rafmagnshöggum" eða brennandi
hitatilfinningum. 1 öðrum tilfellum
geta gömlu vérkirnir haldist í hinum
nýja, ímyndaða lim — til eru dæmi
þess, að fólk, sem fóturinn hefur
verið tekinn af, finni í mörg ár þar
á cftir, að líkþornið núist við skóinn
— enda þótt bæði líkþorn, fótur og
skór séu löngu farin!
Þótt einkennilegt megi virðast,
getur eins konar ímynduð sjón kom-
ið í staðinn, er sjónhæfnin er horfin.
Þess eru fjölmörg dæmi, að sjúkling-
ar, sem af einhverjum ástæðum hafa
misst sjónina, haldi, að þeir sjái á-
gætlega. Þegar reynt er að gera þeim
grein fyrir, að þeir geti ekki séð,
trúa þeir því aðeins í stuttan tíma
— „Það er aðeins nú um stundar-
sakir, sem ég sé ekki rétt vel, lækn-
ii'," segja þeir. Sagan um lærða
múhameðstrúarmanninn er alveg ó-
trúleg. Hann var orðinn geðveikur
og hélt, að hann væri Messías. Á
sjúkrahúsinu lá hann við hliðina á
blindum manni. Dag nokkui'n hróp-
aði hann til hans hárri röddu:
„Parðu burt, vinur minn, því að í
dag muntu sjá!“ — og síðan sá hinn
blindi til dauðadags, að eigin sögn.
VIKAN
5