Veðrið - 01.04.1967, Blaðsíða 10

hendi sem hreint vetni. Því verður íyrst að ná vetninu úr vatnssameindunum.
Það er gert með því að taka um það bil 0,01 ml ai vatnssýnishorninu, sem mæla
skal, og breyta því í vatnsgufu. Vatnsgufan er síðan látin streyma um 700 °C
heitan úraníummálm. Málmurinn bindur allt súrefni vatnsins sem úraníunt-
oxíð, og eftir verður hreint vetni.
Vetninu, sem er samsett úr tvenns konar sameindum, H2 og HD, er nú hleypt
inn á massagreininn. Þar er vetnið, sem nú er undir mjög lágum þrýstingi, ca
10-n mm Hg, fyrst jónað í svokölluðum jóngjafa. Það gerist með því móti, að
rafeindum (elektrónum) er skotið á vetnissameindirnar. Rafeindirnar hala ákveð-
inn hraða, sem nægir til þess, að þeim tekst að sprengja eina rafeind út úr vetnis-
sameindunum og breyta þcim í jákvæða jóna, H +2 og HD+. Þessir jónar fá ákveð-
inn hraða í rafsviði, en fara að því búnu í gegnum segulsvið, sem leitast við að
beygja þá af beinni braut. Þyngri jónarnir reynast segulsviðinu nokkuð erfiðari
í skauti en þeir léttu og beygja þar af leiðandi ekki eins mikið af beinni braut.
Niðurstaðan verður sú, að inn í segulsviðið fer aðeins einn geisli, sem inniheld-
ur bæði þunga og létta jóna, en út úr því koma tveir aðskildir geislar, og inniheld-
ur þá annar geislinn aðeins létta jóna, en hinn aðeins þunga. Þessir tveir jóngeisl-
ar eru ekki annað en jákvæðir rafstraumar, og með því að mæla hlutfallið milli
styrkleika þeirra er hægt að ákveða hlutfallið milli léttu og þungu vetnissam-
eindanna.
Massagreinir Háskólans er lyrst og fremst smíðaður í því skyni, að hægt sé að
mæla í honum vetnissamsætur, en með smávægilegum breytingum mun einnig
unnt að mæla súrefnissamsætur.
Nú er það svo, að mjög erfilt er að ákveða raunverulegt magn samsætna með
nægilega mikilli nákvæmni, en hins vegar er tiltölulega auðvelt að framkvæma
með mikilli nákvæmni mælingu á fráviki einhverrar blöndu samsætna frá ákveð-
inni blöndu af svipaðri samsetningu. Því hefur sú leið verið valin að taka ein-
hverja ákveðna blöndu sem staðal („standard") og miða síðan allt við hana.
Fyrir valinu sem slíkur staðall varð hafvatn af allmiklu dýpi. Samsetning slíks
liafvatns cr mjög stöðug og því lítil hætta á, að sýnishorn tekið í dag sé ekki
eins og annað sýnishorn tekið að tíu árum liðnum. Þessi staðall er hér alls
staðar skammstafaður SMOW (frá „Standard mean ocean water").
Niðurstöður mælinga eru svo gefnar í tölum, ð, og táknar þá hver tala lrávik
hlutfallsins (D/H) í sýnisliorninu frá hlutfallinu (D/H) SMOW í þúsundahlut-
um (pro mille).
ð (lrb. delta) =
(D/H)sýnish. 4- (D/H)SM0W
(D/H)smow
• 1000%o
Þannig hefur vatn með ð = h-40%o, 40%o minna tvívetni, cn vatn með
Ö = 40%o, 40%o meira tvívetni en SMOW.
Af hverju sýnishorni eru framkvæmdar að minnsta kosti tvær aðskildar mæl-
ingar og nákvæmni slíkrar tvöfaldrar mælingar er ± 0,7%o.
10
VEÐRIÐ